Zespół urbanistyczny placu Wolności w Łodzi

Dawniej Nowy Rynek. Założony w I poł. XIX w. na planie ośmioboku. Odchodzące ulice wyznaczają kierunki świata. Najważniejszym obiektem był i pozostał ratusz, najcenniejszy w Łodzi zabytek w stylu klasycyzmu.

Opis

Rynek Nowego Miasta to początek Traktu Piotrkowskiego z okresu Łodzi przemysłowej XIX w. Stanowił on serce Nowego Miasta i otrzymał unikatowy w skali Europy kształt regularnego ośmioboku. Stąd biorą początek ulice przecinające się pod kątem prostym: Piotrkowska - Pomorska (dawniej Średnia), Nowomiejska (dawniej Piotrkowska) - Legionów (dawniej Średnia).
W jego centralnym punkcie znajduje się pomnik Tadeusza Kościuszki.

Data lub czas powstania

1823 r. (XIX w.)

1821–1823

Materiał budowlany

W założeniu władz miasta, przy Nowym Rynku miały się znajdować tylko budynki murowane. Jedynym budynkiem drewnianym był parterowy zajazd. Obecnie budynki murowane.

Historia

Nowy Rynek w XIX w. był kluczowym miejscem dla osady sukienniczej Nowe Miasto, stworzonej z myślą o osadnikach z Czech, Prus i Sakskonii. Zajmowali się oni produkcją tkanin w przydomowych warsztatach.
Plany pod budowę Nowego Miasta wyznaczono w 1821 r. W czterech przyrynkowych blokach urbanistycznych wyznaczono 202 działki. Obszar osady ograniczony był ulicami Zachodnią, Północną, Południową (obecnie Rewolucji 1905 r.) i Wschodnią. W centrum osady znajdował się ośmioboczny Nowy Rynek, usytuowany na przecięciu ul. Piotrkowskiej i Średniej. Wokół rynku postawiono murowane budynki. Na dwóch przeciwległych rogach ul. Piotrkowskiej: ratusz (1827 r.) i kościół ewangelicki (1828 r.). Stanowiły one swoistą „bramę” ul. Piotrkowskiej. Obok kościoła pw. św. Trójcy w 1856 r. wzniesiono gmach Niemiecko-Rosyjskiej Szkoły Realnej, późniejsza Łódzka Wyższa Szkoła Rzemieślnicza. Nowy Rynek był doskonale zaplanowany z zachowaniem zasad ładu przestrzennego. Wznoszono przy nim jedynie murowane budynki jednopiętrowe, które nie mogły przewyższać reprezentacyjnego ratusza.
Rynek Nowego Miasta (pl. Wolności), dwa razy w tygodniu zamieniał się w targowisko. W celach handlowych wybudowano kramy wg projektu H. Marconiego, tzw. jatki  mięsne i piekarskie, parterowe stoiska chronione wspólnym dachem.
W latach 40. XIX w. na rynku położono bruk.
Plac zachował charakter targowy do 1898 r., kiedy to nastała era komunikacji tramwajowej. Wówczas stał się reprezentacyjną częścią miasta.
Nowy Rynek przemianowano na plac Wolności w 1918 r. po odzyskaniu niepodległości.
Centralne miejsce zajmuje pomnik Tadeusza Kościuszki  z 1930 r. 11 listopada 1939 r. okupacyjna władza Lidzmandstad, zburzyła pomnik z założeniem nieszczenia symboli polskości. Z udziałem twórcy, artysty rzeźbiarza Mieczysława Lubelskiego, pomnik odbudowano w 1960 r.

Ciekawostki

Przy pl. Wolności znajduje się wiele cennych zabytkowych obiektów. Na szczególną uwagę zasługuje klasycystyczny ratusz, jako jedyny obiekt Nowego Rynku przetrwał w niezmienionym kształcie architektonicznym.
Na drugim rogu ul. Piotrkowskiej, w sąsiedztwie ratusza, stoi dawny kościół ewangelicki św. Trójcy (obecnie katolicki). Był to obiekt bardzo zbliżony w zamyśle architektonicznym, do ratusza, jednak po przebudowie (1891–1893) stracił swoją pierwotną formę.
Tuż obok ratusza, pod nr 2 stoi kamienica, a w niej najstarsza łódzka apteka. Wewnątrz znajdują się zabytkowe meble z XIX w. Po przeciwnej stronie placu, pod nr 9 stoi druga czynszowa kamienica „Pod Lwem”.
Na pl. Wolności znajdują się muzea: pod nr 14 Muzeum Archeologiczne i Etnograficzne, a pod nr 2 filia Muzeum Historii Miasta Łodzi przedstawiająca dzieje kościoła katolickiego w Łodzi oraz Muzeum Historii Farmacji. Natomiast zainteresowanych tym, co pod ziemią, pl. Wolności zaprasza do tzw. „Dętki”, podziemnego kanału, jednego z najstarszych w Łodzi. Oddany do zwiedzania w 2008 r. odcinek trasy ma 142 m długości. Wejście przy pomniku Tadeusza Kościuszki.

Forma ochrony prawnej

Wpisy w wojewódzkim rejestrze zabytków:

• Zespół urbanistyczny placu Wolności w Łodzi, nr rej.: A/25 z 1971-01-20

Położenie obiektu

Obiekt położony w centrum miasta. Istnieje możliwość parkowania w obrębie placu.
Dostępna komunikacja miejska tramwajowa (15, 43, 43bis, 4, 7) i autobusowa (64, 85, 85A, 88, 88A).

Dostępność

Plac ogólnodostępny.

Źródła, informacje w Internecie

• Bonisławski R., Podolska J., Spacerownik Łodzki, Łódź 2008;
• Ilustrowana Encyklopedia Historii Łodzi, Łódź 2009;
• Kronenberg M., Wawrzyniak M., Jonas A., Przewodnik po filmowej Łodzi, Łódź 2010;
• Podolska J., Spacerownik Łódź Żydowska, Łódź 2009;
• Stańczak T., Rynek Nowego Miasta – Plac Wolności;
• Stefański K., Atlas Architektury dawnej Łodzi do 1939 r., Łódź 2003.

Inne

Plac Wolności często był plenerem dla scen polskich filmów m.in. w „Czarnych stopach”, „Daleko od szosy” czy „Powrotu na ziemię”.