Park Źródliska w Łodzi

Park Źródliska został założony w 1840 r. i był pierwszym łódzkim parkiem miejskim. W XIX w. był uznawany za jeden z piękniejszych przykładów założeń ogrodowych w Królestwie Polskim. W parku znajduje się palmiarnia, jedna z najnowocześniejszych w Europie.

Opis

Park Źródliska z pierwszej połowy XIX w. znany jako Ogród Angielski, był uznawany za jeden z piękniejszych przykładów założeń zielonych w Królestwie Polskim. Współcześnie składa się z dwóch odrębych części, oddzielonych terenem dawnej fabryki i pałacu Karola Scheiblera, największego łódzkiego fabrykanta. Część wschodnia nosi nazwę Źródliska I o powierzchni 10,6 ha, zaś część zachodnia znana jest jako Źródliska II i zajmuje 6,6 ha.
W parku Źródliska I i Źródliska II występują 43 dęby, stanowiące niegdyś część drzewostanu lasu rządowego. Zostały uznane za pomniki przyrody i są reliktami Puszczy Łódzkiej. Wśród nich znajduje się największy pojedynczy łódzki okaz dębu szypułkowego o obwodzie 475 cm o wieku ocenianym na ponad 300 lat. Prawie trzystuletnie są inne okazy tego gatunku. Cały park wraz z drzewostanem i głazami narzutowymi uznany został za powierzchniowy pomnik przyrody.
Park Źródliska I był wzorowany na osiemnastowiecznych ogrodach angielskich, a jego pejzażowy charakter zachował się do czasów współczesnych. Główna aleja została poprowadzona po obwodzie parku, zaś od niej odchodzą węższe kręte aleje wkomponowane w krajobraz. Jedynym geometrycznym elementem jest prostokątny parter różany, w którego centralnej części wystawiono rzeźbę „Wakacje” autorstwa Henryka Burzca. Na osi parteru kwiatowego znajduje się dawny domek ogrodnika z 1880 r., a tuż obok zabytkowa estrada koncertowa z końca XIX w. zbudowana kiedy teren parkowy dzierżawił od miasta K. Scheibler. Wówczas w dni świąteczne koncertowała na niej orkiestra fabryczna. Współcześnie w sezonie letnim, w ramach cyklu „Niedziela w Źródliskach”, występują na niej zespoły kabaretowe i muzyczne. W południowo-zachodniej części parku znajduje się zbiornik wodny z wyspą. Od strony al. Piłusudskiego stoi palmiarnia, jedna z najnowocześniejszych w Europie. Na powierzchni 1100 kw., zgromadzono około 4500 okazów begonii, bromelii, palm, paproci, pnącz, sagowców, storczyków i sukulentów. Wśród roślin tropikalnych rosnących w palmiarni na szczególną uwagę zasługują palmy liczące około 130 lat będące najstarszymi okazami w łódzkim „ogrodzie zimowym”.
Park Źródliska II urządzony w połowie XIX w. łączył w sobie cechy ogrodu pejzażowego sentymentalnego oraz klasycystycznego. Współczesny układ jest efektem zmian przeprowadzonych w 1945 r. Z pierwotnego parku zachowały się ruiny dziewiętnastowiecznej groty z tufów wulkanicznych wzniesionej, gdy park był w posiadaniu rodziny Scheiblerów. Jak wspominał w 1891 r. ogrodnik miejski Teodora Chrząński grota z tarasem na dachu, znajdująca się nad stawem, obsadzona była paprociami i roślinami skalnymi. W parku, w pobliżu pałacu Scheiblerów, stoi rekonstrukcja dziewiętnastowiecznej drewnianej „Altany Chińskiej”. W parku znajduje się kilka niewielkich zbiorników wodnych. Lokalnie wystepują podmokłości, które pojawiły się z powrotem na terenie parku po likwidacji wododchłonnych zakładów przemysłowych.

Data lub czas powstania

1840 r. (XIX w.)

Park założono w okresie Łodzi wczesnoprzemysłowej.

Historia

Park Źródliska, powstał w 1840 r. przy ul. Głównej na przyłączonych do miasta terenach lasu rządowego leśnictwa Łaznów. Oskar Flatt (1853) wspomina [...] Gubernator Cywilny [...] szczególniejszą zwrócił uwagę na potrzebę urządzenia parku dla wzrastającego tak szybko w budowie fabrycznego miasta; jakoż szczęśliwym pomysłem uznał i przeznaczył na ogród publiczny część lasu z zajętego obrębu (w Nowej Dzielnicy), śród dawniej niedostępnych bagien i zdrojów [...]. Park założono według projektu inżyniera Brochickiego, na terenie o powierzchni około 22 ha obfitującym w liczne źródła, dającym początek drobnym ciekom. Dopływy i występujące tu podmokłości wykorzystano w kompozycji przez wprowadzenie kilku mostków o długości 8 m i wysokości od 1,7 do 2,3 m. Ze względu na pejzażowy styl, zwany był Ogrodem Angielskim. Nosił również nazwę Źródliska, pochodzącą od niemieckiego słowa „quell” oznaczającego źródło, zdrój.
W połowie lat 50. XIX w. zachodnią część Ogrodu Angielskiego wykupił Karol Scheibler. Fabrykant wkomponował go w przestrzeń swojej jurydyki, a park otaczał od północy i południa pałac oraz zabudowania fabryczne. Teren parkowy o powierzchni zaledwie 6,7 ha, powtórnie przeszedł pod zarząd miasta w 1945 r., jednakże nie został już połączony z pierwotnym Ogrodem Angielskim i współcześnie funkcjonuje jako park Źródliska II.
Wschodnia część założenia parkowego (obecnie Źródliska I) nadal była otwarta do użytku publicznego. Jednak brak środków na jego utrzymanie zmusił władze miasta do wydzierżawiania go na 34 lata. W latach 1873–1907 część parku od Al. Piłsudskiego dzierżawiło Towarzystwo Strzeleckie, które otworzyło na tym terenie strzelnicę. Pozostały obszar oddano w dzierżawę na okres 20 lat prywatnemu przedsiębiorcy. Nie wywiązywał się on jednak z umowy, gdyż park popadał w ruinę. Dlatego też władze miasta zdecydowały się na zmianę dzierżawcy w 1885 r. Od tego czasu do 1906 r. park publiczny dzierżawiła firma Scheibler stwarzając tym samym miejsce wypoczynku dla pracowników swojej fabryki. W tym okresie park przeżywał swoją świetność.
W  okresie międzywojennym Wydział Plantacji Miejskich zagospodarował budynek stołówki dla bezrobotnych. Początkowo przeniesiono do niego rośliny ze szklarni miejskich, które przed I wojną światową rosły w oranżeriach łódzkich fabrykantów i carskich urzędników, a zostały oddane na przechowanie do szklarni miejskich w parku im. St. Staszica. Kolekcję wzbogaciły także okazy dobrowolnie przekazane Plantacjom Miejskim pochodzące z oranżerii fabrykanckich likwidowanych na skutek gospodarczego kryzysu lat trzydziestych. Dzięki temu przetrwały okres II wojny światowej, mimo planów okupanta dotyczących zniszczenia łódzkiej kolekcji. Do połowy lat pięćdziesiątych budynek stołówki nie miał charakteru wystawowego. W 1955 r. przystąpiono do urządzenia obiektu, by w 1956 r. udostępnić go dla zwiedzających. Od tamtej chwili palmiarnia jest obiektem otwartym dla Łodzian, przebudowanym w 1970 r. i zmodernizowanym w latach 1995–2003.

Forma ochrony prawnej

Wpisy w wojewódzkim rejestrze zabytków:

• Park Źródliska w Łodzi, nr rej.: A/303 z 1984-12-06

Położenie obiektu

Parki położone są w kwartale ulic Piłsudskiego - Przędzalnianej - Fabrycznej - Targowej.
Dojazd tramwajem linii nr 14, 10, 8 (przystanek al. Piłsudskiego), nr 7, 9, 13 (al. Śmigłego Rydza) oraz autobusem linii nr 54, 54A, 82A, 85A, 98 (przystanek al. Piłsudskiego), 70, 70A, 75, 96 (przystanek al. Śmigłego-Rydza), 77 (ul. Przędzalniana).

Dostępność

Parki są ogrodzone. Do parku Źródliska I prowadzą trzy bramy od al. Piłsudskiego, Placu Zwycięstwa i ul. Fabrycznej. Do parku Źródliska II można wejść od strony Placu Zwycięstwa i ul. Fabrycznej. Czynne w okresie:

• od 1.04. do 30.09. w godzinach 6:00–22:00,
• od 1.10. do 31.03. w godzinach 6:00–20:00.

Źródła, informacje w Internecie

• Bonisławski R., Podolska J., Spacerownik łódzki, Łódź 2008;
• Kimaczyńska D., Kozubek-Euejda C., Krzemińska-Freda J., Lsisz J., Ubysz K., Ogród Botaniczny w Łodzi – najciekawsze kolekcje w Palmiarnii, Łódź 2003;
• Maćkowiak-Jaworska C., Maćkowiak T., Pomniki łódzkie, Łódź 1998;
• Mowszowicz J., Parki Łodzi, Łódź 1962;
• Więcej niż rekreacja. Parki miejskie w przestrzeni Łodzi, „Kronika Miasta Łodzi” 2008, 3/2008;
• Pabich M., Parki miejskie jako element zagospodarowania miejskiej przestrzeni Łodzi (maszynopis pracy magisterskiej), Łódź 2004.

Właściciel, zarządzający

Urząd Miasta Łodzi.