Zespół ulicy Piotrkowskiej w Łodzi (od pl. Wolności do al. Mickiewicza)

Reprezentacyjna ulica Łodzi. Jej powstanie wiąże się z rozwojem przestrzennym dziewiętnastowiecznego miasta przemysłowego. Splendoru dodają jej wielkomiejskie kamienice i pałace fabrykanckie.

Opis

Ulica Piotrkowska jest osią historycznego śródmieścia Łodzi. Biegnie na długości ponad 4 km, z północy na południe, od placu Wolności (dawnego rynku Nowego Miasta), aż do placu Niepodległości (dawnego Placu Leonhardta). Jest unikatowym w skali kraju zespołem dziewiętnastowiecznej wielkomiejskiej zabudowy w stylu historyzmu, eklektyzmu i secesji. Stanowi ważny element dziewiętnastowiecznego układu urbanistycznego, na odcinku od placu Wolności do al. Mickiewicza jest objęta ochroną konserwatorską.

W tej części znajduje się wiele cennych zabytków architektury, plenerowe rzeźby Galerii Wielkich Łodzian, Pomnik Łodzian Przełomu Tysiąclecia (najdłuższy pomnik w Europie), a także Aleja Sławy. Przy ul. Piotrkowskiej ulokowały się restauracje, puby i kafejki, które latem wystawiają swoje ogródki. Siadając w nich na chwilę można posmakować nie tylko serwowanych specjałów, ale również podziwiać piękne elewacje budynków.

Spacer Piotrkowską można odbyć pieszo, bądź w rikszy, zabytkowym trambusie oraz na segwayach. W przylegających do Piotrkowskiej pasażach ozdobionych kwiatami można odpocząć podczas zwiedzania i zaspokoić pragnienie wodą z dekoracyjnych zdrojów. Liczne tajemnice skrywają także podwórka kamienic, które z roku na rok odzyskują swój blask dzięki niewielkim restauracyjkom i kawiarenkom. Sklepy i galerie artystyczne czekają na klientów.

Wirtualny spacer w 3D

Ulica Piotrkowska w Łodzi

Reprezentacyjna ulica Łodzi, jedna z najdłuższych ulic handlowych w Europie licząca ok. 4,2 km, biegnąca południkowo w linii prostej, pomiędzy pl. Wolności a pl. Niepodległości.

Data lub czas powstania

XIX w.

Lata 20. XIX w.

Historia

Powstanie ul. Piotrkowskiej wiąże się z założeniem Osady Łódki w dynamicznie rozwijającym się dziewiętnatostowiecznym mieście przemysłowym. Jest ona fragmentem tzw. traktu piotrkowskiego, który od średniowiecza łączył Łódź z Piotrkowem i był częścią drogi handlowej prowadzącej z Torunia do Krakowa.
Piotrkowska została wyprostowana w wyniku regulacji na pocz. XIX w. i początkowo połączyła Stare Miasto (średniowieczną część Łodzi) z Nowym Miastem – pierwszą osadą rekądzielniczą utworzoną dla sukienników w latach 1821−1823. W tym samym roku pojawiła się po raz pierwszy nazwa ul. Piotrkowskiej.
Wkrótce połączyła ona Nowe Miasto z wytyczoną w 1824 r. osadą lniano-bawełnianą Łódką, czyli kolonią tkaczy. To właśnie ta osada tkacka, zlokalizowana nad rzeką Jasień wzdłuż traktu Piotrkowskiego, odegrała najważniejszą rolę w przeobrażeniu się Łodzi w największy w tej części Europy ośrodek włókienniczy. Osada Łódka, największa tego typu osada rękodzielnicza produkująca tkaniny bawełniane w Królestwie Polskim, charakteryzowała się również dynamicznym rozwojem przestrzennym. Przybywali do niej nowi osadnicy z Europy i budowali skromne, drewniane domy, w których zakładali warsztaty tkackie, a na zapleczu ogrody i uprawy. Osada Łódka rozbudowywała się wzdłuż traktu Piotrkowskiego z południa (od Rynku Fabrycznego) na północ w kierunku Nowego Miasta, by wkrótce osiągnąć długość 3,3 km. W szerokim pasie 600 m wytyczano wąskie, długie działki o wymiarach ok. 21,5 m na 280 m i 18 m na 280 m.
Już wtedy Piotrkowska posiadała handlowy charatker dzięki wyznaczonym przy niej placom Rynkowi Nowego Miasta (obecnie plac Wolności), Rynkowi Fabrycznemu (plac im. Jana Pawła II), Górnemu Rynkowi (plac Reymonta).
Z czasem na tyłach drewanianych domów zaczęły powstawać fabryki. Natomiast skromne parterowe budynki mieszkalne od lat 70. XIX w. były stopniowo zastępowane przez reprezentacyjne pałace i kamienice. Wówczas Piotrkowska stała się istnym salonem industrialnego miasta. To właśnie na niej fabrykanci otwierali reprezentacyjne magazyny (sklepy z materiałami), a właściciele sklepów z wytworną odzieżą i luksusowymi towarami podwajali zyski. Na niej również koncentrowało się życie kulturalne miasta, dzięki teatrom, kinom, domom zabaw, restauracjom, cukierniom i kawiarniom. Już w 1840 r. po Piotrkowskiej jeździły dorożki, a pięćdziesiąt osiem lat później pojawił się pierwszy w Królestwie Polskim tramwaj elektryczny. W latach 80. XIX w. była już zelektryfikowana i posiadała telefon.
Początkowo Piotrkowska zaczynała się nad Łódką, na początku ul. Nowomiejskiej, i prowadziła aż do Górnego Rynku.

Ciekawostki

Jak mawiał fraszkopisarz Jan Sztaudynger To największą Łodzi troską, aby Łódź całą – zmieścić na Piotrkowską.
Obok pięknych pałaców (J. Heinzla nr 104, G. Kindermana nr 151, J. Kindermana nr 137/139, Geyerów nr 74), odnajdziemy dawne domy handlowe (Schmechelów i Rosnera) oraz okazałe kamienice utrzymane w duchu secesji (O. Kohna nr 43, Schichtów nr 128), eklektyzmu („Pod Gutenbergiem” nr 86, Konstadta nr 53), neorensansu (Scheiblera nr 11) bądź posiadającą unikalną polichromowaną elewację należącą do firmy „Krusche i Ender” (nr 143). W niektórych z okazałych budynków mieściły się bank, kantor, cukiernie i hotele. Pod numerem 78 do dziś stoi dom Artura Rubinsteina, a przed nim „Fortepian Rubinsteina” pomnik odlany z brązu z cyklu „Galerii Wielkich Łodzian”. Podobnie jak na innych rzeźbach z tego cyklu można na nim usiąść, gdyż ma formę ławeczki. Galeria, której pomysłodawcą jest Marcel Szytenchelm, powstawała od 1999 r.

Na odcinku Piotrkowskiej od pl. Wolności do al. Mickiwiecza spotkamy pomnik „Twórców Łodzi Przemysłowej” (przy ul. Jaracza), „Ławeczkę Tuwima” pod nr 104, „Kufer Reymonta” pod nr 137/139 i „Fotel Jaracza” pod nr 152.
Na odcinku od ul. 6-ego Sierpnia a Pasażem Rubinsteina prowadzi Aleja Sławy, którą tworzą gwiazdy odlane z mosiądzu i umieszczone w trotuarze. Na wzorowanej na hollywoodzkiej „Walk of Fame” swoje gwiazdy posiadają zasłużeni dla polskiej kinematografii, w tym absolwenci łódzkiej „filmówki”, wśród nich Roman Polański, Andrzej Wajda, Krzysztof Kieślowski, Andrzej Seweryn, Juliusz Machulski.

Forma ochrony prawnej

Wpisy w wojewódzkim rejestrze zabytków:

• Zespół ulicy Piotrkowskiej w Łodzi (od pl. Wolności do al. Mickiewicza), nr rej.: A/48 z 1971-01-20

Położenie obiektu

Centrum miasta na odcinku od pl. Wolności do al. Mickiewicza. Możliwość dojazdu licznymi liniami tramwajowymi i autobusowymi.

Dostępność

Wyłączona z ruchu kołowego (z wyjątkiem jednokierunkowych odcinków od ul. Roosvelta do Al. Mickieiwcza oraz ul. Moniuszki do ul. 6-ego Sierpnia).

Źródła, informacje w Internecie

• Bonisławski R., Podolska J., Spacerownik łódzki, Łódź 2008;
• Koter M., Liszewski S., Suliborski A., Łódź i region Polski Środkowej, Łódź 2000;
• Machlański P., Szlak ulicy Piotrkowskiej, Łódź 2010;
• Salm J., Wesołowski J., Łódź: przewodnik, Łódź 1992.