Pałac Izraela K. Poznańskiego (obecnie Muzeum Miasta Łodzi)

Pałac Izraela Poznańskiego nie bez powodu nazwany „łódzkim Luwrem”. Jest wyrazem zamożności przemysłowca, obiektem pełnym eklektycznego architektonicznego przepychu i zarazem jednym z najbardziej reprezentacyjnych zabytków Łodzi.

Opis

Izrael Kalmanowicz Poznański zakupił w 1877 r. posesję u zbiegu ulic Ogrodowej i Zachodniej, celem wybudowania dla swojej rodziny reprezentacyjnej siedziby. Na architektoniczny kształt obiektu wpływ miało kilku architektów, ponieważ pałac ulegał rozbudowom przez kilka lat, aby uzyskać swą świetność w neobarokowym stylu. Pierwotny projekt autorstwa Hilarego Majewskiego, został rozwinięty później przez Adolfa Zelingsona i Franciszka Chełmińskiego.
Budynek oparty na planie litery L, z ogrodem na zapleczu. Oczywiście, jak większość siedzib przemysłowców, ta również znajdowała się w sąsiedztwie imponującej rozmiarem fabryki Poznańskiego.
Najokazalszą jest część południowa budowli, zwieńczona wypiętrzonymi, kopulastymi dachami, zdobiona figurami – alegoriami przemysłu.
Podczas kolejnej przebudowy w 1898 r., doszedł kolejny element – ogród zimowy nakryty szklanymi kopułami. Skrzydło południowe wydłużono w kierunku zachodnim, dzięki czemu powstała na piętrze sala balowa.
W tym czasie również, od strony fabryki, dobudowano do pałacu dwa pawilony: jednopiętrową oranżerię ze szklaną kopułą i parterowy pasaż, łącznik między fabryką a pałacem. Ostateczny kształt budowla osiągnęła już po śmierci Izraela Poznańskiego, w 1903 r.
Ta pełna przepychu rezydencja łączyła w sobie funkcje: reprezentacyjną, mieszkalną i handlową. Na piętrze znajdowała się część prywatna rodziny, zaś na parterze, w głównym korpusie, gabinet prezesa, kantory, spółki i biura.
Skrzydło boczne mieściło w piwnicach zaplecze gospodarcze i kuchnię oraz magazyny wyrobów gotowych na parterze. Poddasze przeznaczono dla służby.
Dopełnieniem reprezentacyjnego charakteru był, poza ogrodem zimowym, ogród spacerowy z bogato zdobioną fontanną. Wszystko projektu Leona Grabowskiego, właściciela łódzkiej firmy ogrodniczej.
Wystrój zewnętrzny i wewnętrzny nasycony jest motywami i symbolami wzorowanymi na sztuce starożytnej oraz tradycjach kultury żydowskiej. Sale  mają charakter eklektyczny z wieloma elementami secesji. Najokazalszą wydaje się jadalnia dekorowana boazerią, w którą wkomponowano pokaźnych rozmiarów kredens i kominek. Strop sali reprezentacyjnej uświetniają malowidła Samuela Hirszenberga, łódzkiego artysty, zmuszonego do odpracowania stypendium ufundowanego przez Izraela Poznańskiego i Markusa Silbersteina. Przemysłowiec przeznaczył na stypendium tak skromną kwotę, że artyście trudno było przeżyć. Zmarł młodo z powodu chorób wywołanych niedostatkiem. Malowidła zaś były formą spłaty stypendium.
W okresie międzywojennym dokonano następnej przebudowy, niestety nie uświetniającej pałac, lecz prowadzącej do degradacji budowli. Między innymi zlikwidowano ogród zimowy, nadbudowano piętro dla celów Urzędu Wojewódzkiego, który znalazł tu swoją siedzibę. W okresie okupacji urząd niemiecki przyniósł kolejne niekorzystne zmiany – zlikwidowano fontannę i daszek okapowy nad wejściem głównym. Bardzo ucierpiała również sala balowa, którą podzielono stropem na dwie kondygnacje. Po wojnie dobudowano skrzydło północne, co spowodowało zmniejszenie i zamknięcie ogrodu pałacowego.

Data lub czas powstania

1890 r. (XIX w.)

1888−1903.

Materiał budowlany

Pałac murowany z cegły, otynkowany.

Historia

Izrael Kalmanowicz Poznański, syn Kalmana Poznańskiego, handlarza towarami łokciowymi i artykułami korzennymi.
Izrael, mając lat 17 poślubił Leonię Hertz, córkę sekretarza szpitali żydowskich w Warszawie. Od ojca otrzymał skład sukna i sklep na Starym Mieście w Łodzi, natomiast panna Leonia wniosła w posagu sklep w Warszawie. Poza sklepami i koneksjami teścia, Izrael posiadał warsztat rękodzielniczy produkujący tkaniny.
Takie oto były początki kariery jednego z trzech najpotężniejszych przemysłowców w Łodzi, ale zarazem, bodaj najgorzej opłacającego pracowników. Nie jest legendą, że płacił najmniejsze stawki, a zegar fabryczny wskazujący początek pracy cofnięty był o 15 minut. Ambicją Poznańskiego było prześcignąć majątkiem potęgę Karola Scheiblera. Choć fortuna fabrykanta była ogromna, nie udało się osiągnąć majątku większego aniżeli posiadał Karol Scheibler, ale pałac wybudował okazalszy i bardziej reprezentacyjny. Niestety finalnego efektu nie doczekał. Zmarł w 1900 r., a przebudowy dokończono w 1903 r.
Pałac Poznańskiego, już nie za życia fundatora, gościł znakomitości życia towarzyskiego i kulturalnego. Chętnie odwiedzano siedzibę Poznańskich, aby być świadkiem spotkań, uczestnikiem ważnych wydarzeń i oczywiście aby zobaczyć dokonania budowy. Życie pałacowe nierozerwalnie związane było z sąsiadującą fabryką wyrobów bawełnianych. Tutaj znajdowały się kantory, magazyny, sklep, kasa, pokoje gościnne, sale reprezentacyjne i giełda.
W okresie międzywojennym doszło do zadłużenia spółki w banku włoskim, w rezultacie bank przejął kierowanie firmą.
Nie obeszło się bez szkód dla pałacu. Urząd Wojewódzki ustanowił w nim swoją siedzibę. Dokonano przebudowy wielu pomieszczeń, w których urządzono biura.
Tuż przed II wojną światową, w stanie zagrożenia dla ludności żydowskiej członkowie rodziny Poznańskich wyemigrowali z Polski do Europy Zachodniej. W czasie okupacji hitlerowskiej pałac Poznańskich zajęły urzędy niemieckie. A po wojnie powrócił Urząd Wojewódzki. Od października 1975 r. pałac Poznańskich jest siedzibą Muzeum Miasta Łodzi.

Rodzaj zbiorów, ekspozycji

Muzeum Miasta Łodzi posiada bogate zbiory zaprezentowane w zabytkowych wnętrzach pałacowych. Zbiory obejmują kilkadziesiąt tysięcy obiektów z zakresu m.in. historii, numizmatyki, ikonografii, architektury, malarstwa, grafiki, rzeźby, muzyki, teatru i literatury. Na wystawie stałej „Z dziejów Łodzi. Historia – Kultura – Codzienność” zaprezntowano m.in. historię miasta oraz sylwetki „wielkich” Łodzian, w tym Jana Karskiego, Władysława Reymonta, Juliana Tuwima, Jerzego Kosińskiego, Karla Dedeciusa, Aleksandra Tansmana i Artura Rubinsteina.

Forma ochrony prawnej

Wpisy w wojewódzkim rejestrze zabytków:

• Pałac Izraela K. Poznańskiego (obecnie Muzeum Miasta Łodzi), nr rej.: A/16 z 1971-01-20

Położenie obiektu

Obiekt położony w centrum miasta. Komunikacja tramwajowa – linie nr 2, 5, 6, 7, 11, 16, 16A, 43, 43bis oraz komunikacja autobusowa – linie nr 59, 65, 65A, 78A, 96, 99.

Dostępność

Obiekt dostępny w godzinach pracy muzeum:

• poniedziałek 10:00–14:00, 
• wtorek 10:00–16:00,   
• środa 14:00–18:00,             
• czwartek 10:00–16:00,     
• piątek nieczynne,    
• sobota 11:00–18:00,
• niedziela 11:00–18:00.         

Parking

W pobliżu bezpłatne parkingi na terenie kompleksu Manufaktury.

Źródła, informacje w Internecie

• Ilustrowana Encyklopedia Historii Łodzi, zeszyt 6, suplement historyczny miesięcznika „Piotrkowska”;
• Jordan W., W kręgu łódzkiej secesji, Łódź 2006; 
• Stefański K., Atlas architektury dawnej Łodzi do 1939 r., Łódź 2003.