Cerkiew prawosławna pw. św. Aleksandra Newskiego w Łodzi

Cerkiew katedralna diecezji łódzko-poznańskiej. Zbudowana w 1884 r. w stylu rosyjsko-bizantyjskim, posiada bogate dekoracje i malowidła.

Opis

Świątynia wzniesiona w stylu bizantyjskim na planie krzyża greckiego wpisanego w ośmiokąt, przykryta kopułą. Wieża nad kruchtą została nakryta cebulastym hełmem. Dekoracyjne elementy nawiązują do cech sakralnej architektury rosyjskiej. Wnętrze pełne przepychu z bogatym wystrojem. Na ścianach widoczne mozaiki i polichromie. Ikonostas projektu Hilarego Majewskiego wykonany został w Petersburgu przez włoskiego mistrza Camillo.

Data lub czas powstania

1884 r. (XIX w.)

Prace nad budową świątyni rozpoczęto w 1880 r., a zakończono w 1884 r.

Materiał budowlany

Obiekt murowany, otynkowany.

Historia

W całej historii miasta Łodzi wyznawcy prawosławia nigdy nie dominowali liczebnością nad katolikami czy też protestantami. Niemniej jednak polityczna i militarna zależność ziem polskich od wschodniego zaborcy oraz zjawisko rusyfikacji, szczególnie nasilone po klęsce powstania styczniowego, sprawiły, iż budowa reprezentacyjnej świątyni obrządku wschodniego stała się koniecznością. Impulsem do wzmożonych działań w tym zakresie był nieudany zamach na cara Rosji Aleksandra II w 1879 r. Z inicjatywy generała-gubernatora powstał komitet ds. budowy świątyni, którego członkami byli najwięksi łódzcy przemysłowcy – Karol Scheibler, Juliusz Heinzel, Izrael Poznański i Ludwik Meyer. Świątynia miała być wotum wdzięczności za cudowne ocalenie monarchy.

Na projektanta budowy w 1880 r. powołano sławnego łódzkiego architekta Hilarego Majewskiego, który na tą okoliczność odbył podróż do Rosji celem zapoznania się z klasyczną architekturą sakralną wschodu. Prace budowlane zakończono w 1884 r. wznosząc wspaniałą świątynię usytuowaną tuż przy ważnych arteriach komunikacyjnych (na zbiegu ulic Widzewskiej i Dzielnej), nieopodal dworca kolejowego. Taka lokalizacja miała na celu wywarcie wrażenia na wszystkich odwiedzających miasto i pozostawienie ich w przeświadczeniu o rosyjskiej dominacji. Koszty budowy wyniosły ok. 90 tys. rubli. Wraz z zakończeniem rosyjskiego panowania zmalała liczba wiernych pawosławia, a co za tym idzie po odzyskaniu niepodległości obiekt stracił na znaczeniu.
Obecnie cerkiew katedralna pw. św. Aleksandra Newskiego jest jedną z dwóch świątyń prawosławnych w Łodzi, a samo miasto jest siedzibą Diecezji Łódzko-Poznańskiej. Odbywają się w niej także koncerty muzyki klasycznej wschodu oraz wizyty młodzieży szkolnej mające na celu m.in. wpajanie zasad tolerancji.
Na przełomie XX i XXI w. obiekt został poddany renowacji, która nadała mu pełen wschodniego przepychu wygląd.

Ciekawostki

Teren cerkwi jest ogrodzony i sąsiaduje z parkiem im. Stanisława Moniuszki (dawniej Kolejowym). Od strony parku ogrodzenie cerkwi zamyka niszczejący budynek będący niegdyś w latach 1918–1939 punktem wydawania mleka dla dzieci chorych na gruźlicę w ramach tzw. Kropli Mleka – Towarzystwa prowadzącego od 1904 r. działalność profilaktyczno-zdrowotną. Po II wojnie światowej działał tam przez pewien okres niewielki bar mleczny.

Forma ochrony prawnej

Wpisy w wojewódzkim rejestrze zabytków:

• Cerkiew prawosławna pw. św. Aleksandra Newskiego w Łodzi, nr rej.: A/117 z 1971-01-20

Położenie obiektu

Obiekt zlokalizowany w centrum miasta u zbiegu ulic Narutowicza i Kilińskiego, w parku im. St. Moniuszki, w sąsiedztwie dworca kolejowego Łódź-Fabryczna (ob. nieczynny, w remoncie) i dworca autobusowego PKS. Około 400 m od ul. Piotrkowskiej.
Dostępność za pośrednictwem komunikacji miejskiej tramwajami linii 1, 4, 5, 7, 9, 12 i 13 z przystanku Kilińskiego-Narutowicza oraz autobusami linii 86 i 70  z przystanku POW-Dworzec Łódź Fabryczna.

Dostępność

Obiekt dostępny podczas nabożeństw.

Parking

Miejsca parkingowe znajdują się po przeciwnej stronie ulicy, w pobliżu Łódzkiego Domu Kultury na ul. Traugutta oraz Hotelu Centrum.

Źródła, informacje w Internecie

• Bonisławski R., Podolska J., Spacerownik Łódzki, Łódź 2008;
• Stefański K., Atlas architektury dawnej Łodzi do 1939 r., Łódź 2003;
• Biegańska-Płonka, Kropla Mleka w Łodzi w latach 1918–1939 – osiągnięcia w profilaktyce dziecięcej – sukces, ale jaki?, „Przegląd Pediatryczny”, 2008, vol. 38, nr 4, s.302-306;
• www.ekumenizm.pl.