Zespół pałacowy Karola W. Scheiblera w Łodzi (obecnie Muzeum Kinematografii)

Pałac Karola Scheiblera z zewnątrz wygląda skromnie. Wrażenie zmienia się, gdy wejdziemy do reprezentacyjnych pomieszczeń we wnętrzu. Bardzo dobrze widać, że w tym miejscu mieszkał najbogatszy łódzki przemysłowiec.

Opis

Początkowo dom Scheiblerów przy Wodnym Rynku był budynkiem parterowym. Piętro, podobnie jak wieża widokowa od strony zachodniej, pojawiły się podczas przebudowy w latach 60. XIX w. Ostateczna przebudowa z lat 80. XIX w. nadała budowli charakter podmiejskiej rezydencji w stylu neorenesansowym. Skromne dekoracje elewacji pałacu widoczne są m.in. w płaskim ryzalicie na osi wieży, trójarkadowych loggiach od strony ulicy i ogrodu, czy fryzie pod linią gzymsu koronującego, nawiązującym do motywów antycznych.

Z zewnątrz rezydencja prezentuje się skromnie. Wynikało to z dwóch przyczyn: Scheiblerowie byli protestantami, a wyznanie to nakazuje skromność i nieobnoszenie się z własnym bogactwem; poza tym rodzina ta była najbogatsza w Łodzi i wszyscy w mieście doskonale o tym wiedzieli. W związku z tym nie było potrzeby afiszowania się swoim majątkiem – zupełnie odwrotnie niż w przypadku rodziny Poznańskich, gdzie wystawiony został największy i najbardziej okazały łódzki pałac, właśnie po to aby zatrzeć fakt, że majątek Poznańskich zawsze ustępował temu należącemu do Scheiblerów.

Wnętrza pałacu przy Wodnym Rynku zostały urządzone z przepychem. Widoczna jest jednak zdecydowana różnica między reprezentacyjnymi salonami parteru, a prywatnymi pokojami na piętrze. Tam, gdzie wstęp mieli tylko członkowie rodziny, wystrój był znacznie skromniejszy.

Na uwagę zasługują przede wszystkim dawny gabinet głowy rodziny, utrzymany w ciemnych kolorach, gdzie najważniejszą dekorację stanowi umieszczona nad kominkiem mozaika. Pochodzi ona z weneckiego warsztatu Andrei Salviattiego, uznawanego za najlepszy warsztat mozaikarski na świecie. Obok gabinetu znajduje się bogato zdobiona sala balowa oraz jadalnia z okazałym kredensem. Pomiędzy dwoma ostatnimi salami znajduje się niewielki salonik orientalny, nawiązujący swoim wystrojem do sztuki arabskiej. Spacerując po parterze, warto zwrócić uwagę na piękne piece kaflowe, sprowadzane w XIX w. do pałacu z najlepszych antykwariatów europejskich – są one znacznie starsze od samego budynku i pochodzą z XVIII w.

Data lub czas powstania

1855 r. (XIX w.)

Pierwszy dom Scheiblerowie w tym miejscu wznieśli ok. 1855 r., 10 lat później budynek został przebudowany na pałac, a w latach 1884–1886 r. obiekt uzyskał dzisiejszy kształt.

Materiał budowlany

Budynek murowany, z cegły.

Historia

Karol Scheibler już w 1852 r. rozpoczął prowadzenie interesów w Łodzi. Przeprowadził się do tego miasta wraz z żoną w 1854 r. i wkrótce uruchomił pierwszą przędzalnię przy Wodnym Rynku (dziś plac Zwycięstwa). Obok fabryki wzniósł dom mieszkalny. Ok. 1865 r. dom został przebudowany na pałac wg projektu Jana Karola Mertschinga. Obecny kształt budynek otrzymał w latach 80. XIX w. (lata 1884–1886), już po śmierci twórcy fortuny. Przebudowę zleciła wdowa do Karolu, Anna, a twórcą projektu był warszawski architekt Edward Lilpop.

Pałac pozostawał w rękach rodziny do końca II wojny światowej, w kolejnych latach mieściły się tu m.in. areszt Urzędu Bezpieczeństwa, a później przedszkole. W połowie lat 80. XX w. w pałacu znalazło swoją siedzibę Muzeum Kinematografii. W 2006 r. w budynku dawnej wozowni, przylegającej do pałacu uruchomione zostało kino. Natomiast w stojącym w głębi posesji budynku dawnych stajni, znajduje się administracja muzeum.

Rodzaj zbiorów, ekspozycji

W Muzeum Kinematografii znajduje się kilka wystaw stałych, przede wszystkim związanych z historią kinematografii. Są to:

• Tajemnice planu filmowego (z zainscenizowanym planem filmowym z filmu „Quo Vadis” Jerzego Kawalerowicza oraz prezentacją maszyn operatorskich od najstarszych do najbardziej nowoczesnych,
• Rówieśnik kinematografu. Magia seansów w fotoplastikonie (z jedynym w pełni oryginalnym fotoplastykonem w Polsce, pochodzącym z 1910 r. z Berlina),
• Cud ożywionej fotografii (prezentacja maszyn kinematograficznych połączona z wyjaśnieniem zasad ich działania),
• Pałac pełen bajek (fragmenty scenografii oraz warsztatu twórców filmów animowanych).

Fragmenty ekspozycji stałej znajdują się również na dziedzińcu muzealnym – zrekonstruowany został tu chram z filmu „Stara baśń”, swoje miejsce znalazło tu również kilka charakterystycznych eksponatów z filmu „Kingsajz” takich jak czajnik, but, czy telefon.

Uzupełnieniem ekspozycji stałych jest urządzona w reprezentacyjnych salonach parteru wystawa „Historia Scheiblerów. Filmowy pałac”, gdzie odtworzone zostały wnętrza dawnej rezydencji właścicieli oraz zaprezentowana historia właścicieli pałacu.

Ciekawostki

W pałacu Scheiblerów zaczęła działać pierwsza winda w Łodzi. Wynalazek ten Karol Scheibler junior podpatrzył w Paryżu i zapragnął umieścić go także w swojej łódzkiej rezydencji. Winda ta do dziś jest sprawna.

Wnętrza pałacu stały się plenerem dla wielu filmów. Kręcono tu m.in. „Ziemię obiecaną” (jako pałac Müllera, a następnie Borowieckiego), serial „Stawka większa niż życie” (klub nocny w Stambule, a także kwatera Hitlera w Berlinie), czy „Powrót wilczycy” (rezydencja szlachecka).

Forma ochrony prawnej

Wpisy w wojewódzkim rejestrze zabytków:

• Zespół pałacowy Karola W. Scheiblera w Łodzi, nr rej.: 963-VII-51 z 1957-10-03
• Zespół pałacowy Karola W. Scheiblera w Łodzi, nr rej.: A/15 z 1971-01-20
• Zespół pałacowy Karola W. Scheiblera w Łodzi, nr rej.: ZS-1/15 z 1964-08-09

Położenie obiektu

Pałac znajduje się we wschodniej części centrum Łodzi, przy pl. Zwycięstwa, w otoczeniu parku Źródliska II.

Dostępność

Muzeum Kinematografii mieszczące się w pałacu czynne we wtorki w godz. 10:00–17:00, w środy i piątki w godz. 9:00–16:00, w czwartki, soboty i niedziele w godz. 11:00–18:00.

Źródła, informacje w Internecie

• Berbelska D., Pytlas S., Salm J., Zielińska A., Księży Młyn, Urząd Miasta Łodzi, Łódź 1998;
• Stefański K., Atlas architektury dawnej Łodzi, Archidiecezjalne Wydawnictwo Łódzkie, Łódź 2003.