Kościół kolegiacki pw. Wniebowzięcia NMP w Łowiczu

Piętnastowieczna katedra Wniebowzięcia NMP na Starym Rynku jest najbardziej reprezentatywnym zabytkiem Łowicza. Trójnawowa renesansowo-barokowa bazylika zachwyca bogatym wnętrzem. W niej pochowano 12 polskich prymasów.

Opis

Katedra Wniebowzięcia NMP została wybudowana w XV w. samym sercu miasta, stając się wizytówką Łowicza. Przebudowy, które miały miejsce w XVII i XVIII w. zmieniły gotycką świątynię w renesansowo-barokową. Kościół posiada układ bazylikowy, trójnawowy z wydłużonym prezbiterium. Reprezentacyjny charakter podkreślają dwie wieże w zachodniej części, nakryte neorenesansowymi hełmami, boniowane w narożach oraz dekoracyjna elewacja frontowa z barokowym portalem. W katedrze łowickiej znajdują się groby dwunastu prymasów Polski. Świątynia posiada bogaty renesansowo-barokowy wystrój wnętrza. Złocone ołtarze oraz dekorowane kaplice arcybiskupów są cennymi dziełami sztuki. Od strony wschodniej znajduje się klasycystyczna dzwonnica, która w przeszłości była bramą.

Data lub czas powstania

XV w.

Materiał budowlany

Kościół murowany z cegły, otynkowany.

Historia

Historia łowickiego kościoła pw. Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny sięga XII w. Wówczas książę mazowiecki ufundował pierwszą świątynię. Wkrótce, na przełomie XIV i XV w. Łowicz stał się znaczącym ośrodkiem politycznym i religijnym. Świadczy o tym podniesienie w 1433 r. kościoła do rangi kolegiaty przez arcybiskupa Wojciecha Jastrzębca. Wówczas działała przy niej także kapituła. Trzydzieści jeden lat później prymas Jan Odrowąż zdecydował o rozbudowie kościoła, który następnie w 1525 r. uległ pożarowi. Świątynię odbudowywano pod koniec XVI w. nadając jej przypuszczalnie formę kościoła halowego. W 1643 r. zakończono trwającą dwadzieścia lat budowę wież. Obecną formę, bazyliki otoczonej kaplicami, świątynia uzyskała w latach 1652−1654 z inicjatywy prymasa Macieja Łubieńskiego za sprawą architektów Tomasza i Andrzeja Poncini. Nadbudowali oni również dwukondygnacyjną fasadę, a wejście ujęli w barokowy portal. Świątynia została zniszczona podczas potopu szwedzkiego w latach 1655−1657. Część zbiorów katedralnych udało się ukryć na Jasnej Górze, dzięki temu współcześnie możemy je podziwiać we wnętrzach łowickiej bazyliki. W latach 60. XVII w. przeprowadzono remont kościoła, zaś w XVIII w. drobne przebudowy, a na wieżach posadowiono nowe hełmy zaprojektowane przez Bogumiła Zuga wzorowane na pierwotnych.
W 1939 r. podczas bitwy nad Bzurą bazylika została zniszczona. Ogień artyleryjski nie oszczędził hełmów na wieży, dachu, organów, okien, obrazów i dwóch ołtarzy. W latach 1947−1950 odrestaurowano obiekt. W 1992 r. od Jana Pawła II łowicka kolegiata otrzymała miano katedry, zaś podczas pielgrzymki Ojca Świętego w dniu 14 czerwca 1999 r. została przez Papieża podniesiona do rangi bazyliki mniejszej.

Rodzaj zbiorów, ekspozycji

Wnętrze katedry zachwyca bogactwem form i zbiorów.
Osiemnastowieczny, murowany ołtarz główny zaprojektowali Jakub Fontana i Efraim Szroeger. Wykonawcą artystycznej dekoracji drewnianej i rzeźb ewangelistów był „nadworny snycerz króla Stanisława Augusta Poniatowskiego”. W centralnej części ołtarza znajduje się obraz Matki Bożej Wniebowziętej, który około 1763 r. został sprowadzony z Rzymu przez arcybiskupa Władysława Łubieńskiego.
Zespół pięciu kaplic grobowych prymasów tworzą kaplice: Najświętszego Sakramentu (abp. Jana Lipskiego), Jezusa Ukrzyżowanego (abp. Adama Komorowskiego), św. Anny (abp. Jana Wężyka), św. Trójcy (abp. Jana Tarnowskiego) i św. Wiktorii (prymasa Jakuba Uchańskiego).
Kaplica św. Wiktorii jest najstarszą w całym zespole i została wybudowana w 1580 r. przez Jana Michałowicza z Urzędowa, największego polskiego architekta i rzeźbiarza tworzącego w epoce renesansu. Było to zarazem jego ostatnie dzieło. Wzniesiono ją na planie kwadratu, a w kopule umieszczono latarnię. W centralnej jej części znajdował się nagrobek  prymasa Jana Uchańskiego, fundatora kaplicy. Płyta nagrobna, na której w alabastrze Jan z Urzędowa wyrzeźbił postać prymasa, współcześnie znajduje poza kaplicą. Kaplica zawdzięcza swój patronat relikwiom św. Wiktorii, które w 1625 r. sprowadził do kaplicy prymas Henryk Firlej. Razem z relikwiami sprowadzono płytę nagrobną z IV w., która dziś jest elementem marmurowego ołtarza. Kaplicę wyróżniają także draperie wykonane z gipsu do złudzenia naśladujące lekkie udrapowane zasłony. W 1814 r. chwilowo spoczywała w niej trumna ze zwłokami Józefa Poniatowskiego, którą  transportowano z Warszawy do Krakowa. Kaplica św. Wiktorii zachwyca od wieków, przybywali do niej już polscy królowie (m.in. Jan III Sobieski, Stanisław August Poniatowski) i prezydenci (Stanisław Wojciechowski i Ignacy Mościcki).
Wnętrze katedry udekorowano z łowickim akcentem ludowym wprowadzając „pasiaki na ołtarzach bocznych, hafty łowickie i ludowe feretrony”.

Ciekawostki

Co roku w bazylice odbywają się koncerty muzyki organowej oraz uroczyste obchody Bożego Ciała z ludowymi akcentami charakterystycznymi dla folkloru łowickiego.

Forma ochrony prawnej

Wpisy w wojewódzkim rejestrze zabytków:

• Kościół kolegiacki pw. Wniebowzięcia NMP, nr rej.: 123/108 z 1967-08-18
• Kościół kolegiacki pw. Wniebowzięcia NMP, nr rej.: 110-VI-19 z 1961-03-18
• Kościół kolegiacki pw. Wniebowzięcia NMP - Dzwonnica-brama, nr rej.: 112-VI-21 z 1961-03-18
• Kościół kolegiacki pw. Wniebowzięcia NMP - Dzwonnica-brama, nr rej.: 124/109 z 1967-08-18

Położenie obiektu

Katedra położona jest na Starym Rynku. Przy kościele znajduje się parking.

Dostępność

Wnętrza dostępne w czasie mszy świętych.

Źródła, informacje w Internecie

• Katalog Zabytków w Polsce, Województwo Łódzkie, red. J. Z. Łoziński, t. II, Warszawa 1954;
• Majkut S. (Ks.), Bazylika Katedralna w Łowiczu, Ząbki;
• Machlański P., Podolska J., Stańczak T., Spacerownik po regionie, Łódź 2008;
• Mokras-Grabowska J., Rzeńca P., Województwo łódzkie. Przewodnik turystyczny, Łódź 2007;
• Na łowickim szlaku, red. A. Janus, Łowicz 2002;
• Popławska I., Łowicz i okolice, Łódź 1972.