Kościół kolegiacki pw. Najświętszej Marii Panny i św. Michała Archanioła

Kościół został wybudowany w latach 1517–1523. Dziś jest to piękna budowla w stylu barokowym, z zachowanymi oryginalnymi elementami gotyckimi. Najciekawsze jest bogato zdobione wnętrze.

Opis

Swój obecny wygląd kościół zawdzięcza gruntownej odbudowie z połowy XVIII wieku. Jest to budowla murowana, trójnawowa o układzie bazylikowym, z dwoma wieżami nakrytymi hełmami z kopułami.

W czasach Jana Łaskiego kolegiata prezentowała się zupełnie inaczej niż dziś. Była to ceglana budowla zamknięta trójbocznym prezbiterium oraz halowym korpusem nawowym. Przykrywał ją dach dwuspadowy. Na narożach fasady prawdopodobnie wznosiły się wieżyczki. W XVIII wieku wnętrze korpusu i prezbiterium zostały całkowicie zmienione. Nie wiadomo na przykład do dziś jak wyglądały dawne sklepienia. Fragmenty zewnętrznej dekoracji zachowały się jedynie na wschodniej stronie murów – są to szkarpy i ceglane gzymsy. Odnajdziemy też fryz składający się z pasa schodkowych arkadek. W XVII wieku od strony południowej dobudowano kaplicę. Ufundowałą ją rodzina Wierzbickich – ówczesnych właścicieli Łasku. Pod kaplicą utworzono ich rodzinną kryptę.

W następnych latach powstała jeszcze Kaplica Zielona, która posiada własne organy i zakrystię. W XVIII wieku po pożarach odbudowano świątynię. Na miejscu halowego korpusu ustawiono korpus bazylikowy. Powstało też sklepienie kolebkowe z lunetami wzmocnione gurtami. Niezwykle strojnie przedstawia się także ołtarz główny, w którym umieszczono obraz Filipa Castaldiego przedstawiający św. Michała Archanioła zabijającego smoka. Po obu stronach ołtarza znajdują się kolumny, a między nimi cztery rzeźby przedstawiające anioły. Na ścianach zamykających nawy boczne możemy podziwiać bogato zdobione ołtarze boczne. Nie jest pewne kto wykonał projekty odbudowy świątyni, najbardziej prawdopodobny wydaje się być Włoch, Guido Antonio Longhi, architekt Marcina Załuskiego – głównego fundatora odbudowy obiektu.

Data lub czas powstania

1525 r. (XVI w.)

Gruntowna przebudowa miała miejsce w połowie XVIII w.

Materiał budowlany

Kościół murowany z cegły.

Historia

Już w 1366 roku arcybiskup gnieźnieński erygował w Łasku parafię pw. Matki Boskiej i św. Michała Archanioła. Znajdowała się ona przy drewnianym kościółku, który stał na miejscu dzisiejszej kolegiaty prawdopodobnie od 1356 roku. Dzięki funduszom Prymasa Polski, Wielkiego Kanclerza Koronnego Jana Łaskiego, który był jednocześnie właścicielem Łasku  wzniesiono w latach 1517–1523 duży murowany kościół w stylu późnogotyckim.

Świątynia została konsekrowana w 1525 roku pw. Niepokalanego Poczęcia Matki Boskiej, św. Michała Archanioła, Jana Chrzciciela, św. Anny i św. Doroty, a już miesiąc potem erygowano przy parafii kapitułę kolegiacką.

Wyjątkowym darem dla kościoła była płaskorzeźba Matki Bożej Łaskawej wykonana we Włoszech. Przez lata rzeźba ta przyciągała tłumy pielgrzymów z całej Polski. Jednak w XVIII w. kolegiatę łaską nawiedziły dwa poważne pożary – z całego budynku pozostała późnogotycka zakrystia a także cudem ocalała alabastrowa rzeźba. W kolejnych latach budynek odbudowano w stylu barokowym, jednak ze względu na ogólne zubożenie miasta stracił on tytuł kolegiaty. W kolejnych latach obiekt funkcjonował jako zwykły kościół parafialny.

Podczas II wojny światowej na terenie placu kościelnego zlokalizowane było przejściowe getto dla Żydów, w czasach powojennych natomiast służył jako magazyn. Najnowsza historia znów sprawia, że kolegiata powraca do swojej świetności. W 2005 roku Prymas Polski Józef Glemp koronował wizerunek Matki Bożej Łaskiej koronami poświęconymi przez Jana Pawła II. Przywrócono też wtedy kapitułę łaską. Co roku kościół odwiedzają liczne pielgrzymki. Kolegiata jest w trakcie prac rewitalizacyjnych, planowane jest też udostępnienie dla turystów skarbca, gdzie znajdują się cenne eksponaty z czasów Jana Łaskiego.

Rodzaj zbiorów, ekspozycji

Prymas Polski wyposażył kościół w naczynia liturgiczne, szaty, sprzęty kościelne oraz księgi liturgiczne. Najcenniejszym dziełem, które Jan Łaski podarował kolegiacie była alabastrowa płaskorzeźba Matki Bożej Łaskiej autorstwa florenckiego artysty Andrea della Robia. Rzeźbę przywieziono w 1515 roku z Watykanu.

Forma ochrony prawnej

Wpisy w wojewódzkim rejestrze zabytków:

• Kościół parafialny pw. NMP i św. Michała Archanioła, nr rej.: 40 z 1967-07-19

Położenie obiektu

Budynek położony jest w centrum miasta, za wschodnią pierzeją głównego rynku – dziś pl. 11 Listopada, na którym znajdują się najbliższe przystanki autobusów MZK.

Dostępność

Budynek można zwiedzić codziennie przed lub po nabożeństwach. Poza tymi godzinami można wejść jedynie do przedsionka, aby podziwiać nawę główną i ołtarz główny.

Źródła, informacje w Internecie

• Kwasowski K., Kolegiata w Łasku, Archidiecezjalne Wydawnictwo Łódzkie, Łódź 2000;
• Łask. Dzieje miasta, red. J. Śmiałowski, Urząd miejski w Łasku, Łask 1998;
• Augustyniak G., Pamiątka od Matki Boskiej Łaskiej Słynącej w Kolegiacie Łaskiej Diecezji Kujawsko-Kaliskiej, Skład Główny Księgarni Powrzechnej i Drukarni Diecezjalnej we Włocławku, Włocławek 1919.