Kościół parafialny pw. Podwyższenia Krzyża Świętego z kaplicą Lasockich

Kościół pw. Podwyższenia Krzyża Świętego jest nie tylko jednym z najstarszych, ale i najcenniejszych zabytków Brzezin. Dziś po wielokrotnych przebudowach można odnajdywać w jego architekturze styl gotycki, renesansowy i barok.

Opis

Kościół pw. Podwyższenia Krzyża z kaplicą Lasockich jest orientowany, ma jedną nawę. Wielokrotnie przerabiany i odnawiany w 1856 i 1934 r. Podczas zmian w kościele pod płaskim stropem belkowym ukryto pierwotne sklepienie gotyckie. Organy barokowe z II poł. XVII w. pochodzą ze Starego Sącza. Od południa dobudowano do nawy głównej kaplicę późnogotycką z 1 poł. XVI w., ktora połączona jest półkolistą arkadą z nawą główną. W kaplicy znajduje się sklepienie gwiaździste z żebrami. Wcześniej kaplica mieściła nagrobek Leżeńskiej i zapewne płyty Lasockich. Obecnie rzeźby te przechowuje kaplica Świętego Krzyża, zwana też grobową, fundowana przez mieszczanina Pawła Miedzionka około 1619 r. Dzięki tym rzeźbom sepulkralnym Brzeziny zawdzięczają swoją pozycję w sztuce polskiego renesansu.

Klasycystyczna plebania kościoła Podwyższenia Świętego Krzyża jest murowana, kryta blachą, z drewnianą werandą.

Data lub czas powstania

1321 r. (XIV w.)

Kościół pw. Podwyższenia Krzyża Świętego ufundowany w 1321 r. został postawiony jeszcze w 1 poł. XIV w.

Materiał budowlany

Kościół murowany z cegły.

Historia

Kościół pw. Podwyższenia Świętego Ducha znajduje się w najstarszej części miasta, na niewielkim wzniesieniu. Parafia była podobno założona w 1139 r. Podczas badań archeologicznych znaleziono fragmenty nieznanej budowli średniowiecznej z cegły „palcówki”. Obecny kościół gotycki, murowany został ufundowany w 1321 r. Zbudowali go bożogrobowcy, zwani też miechowitami. Zakon był oficjalnym strażnikiem grobu Chrystusa w Jerozolimie, opiekował się chorymi i pielgrzymami.

Plebania została zbudowana ok. 1890 r.

Rodzaj zbiorów, ekspozycji

Najważniejszym elementem wystroju wnętrza kościoła jest piękna renesansowa kaplica ufundowana w 1534 r. przez Stanisława Lasockiego. W podziemiach kaplicy mieszczą się nagrobki z płaskorzeźbami przedstawiającymi portrety rodziny Lasockich z XVI i XVII w. Kopuła z latarnią wzorowana jest na bazylice św. Piotra w Rzymie.

Najpiękniejsze w kościele są rzeźby nagrobne Stanisława Lasockiego i jego żony Zofii z Szydłowieckich, których autorem był autor wystroju Kaplicy Zygmuntowskiej na Wawelu Giovanni Cini ze Sieny.

W przeciwległej ścianie kaplicy znajduje się renesansowa rzeźba nagrobkowa nieznanej matrony, dzieło Jana Michałowicza z Urzędowa. Prawdopodobnie ten sam mistrz przebudował kaplicę Lasockich w połowie XVI stulecia.
Kolejnym ważnym elementem wyposażenia świątyni są organy z 2 poł. XVII w., a z wyposażenia – dwie kropielnice gotyckie, obraz Chrystusa na Krzyżu z Matką Boską i św. Janem z 1 poł. XVIII w., rzeźby: św. Mikołaja z Bari z początków XVI stulecia i Chrystusa w Ogrójcu, a także srebrny relikwiarz w kształcie krzyża zdobiony herbem Brzezin i datą 1628 oraz monstrancja wieżyczkowa z 1 poł. XVII w.

Ciekawostki

Proboszczem w Brzezinach był w latach 1540–1558 Andrzej Frycz Modrzewski jeden z największych pisarzy politycznych XVI w., to właśnie tutaj pisał swoje słynne dzieło – rozprawy łacińskie „De poena homicidii” – „O karze za mężobójstwo”. Sam jednak spędzał on w Brzezinach mało czasu.

Forma ochrony prawnej

Wpisy w wojewódzkim rejestrze zabytków:

• Kościół parafialny pw. Podwyższenia Krzyża Świętego z kaplicą Lasockich, nr rej.: 1-I-1 z 1947-09-10
• Kościół parafialny pw. Podwyższenia Krzyża Świętego z kaplicą Lasockich - Plebania, nr rej.: 450 z 1977-03-20
• Kościół parafialny pw. Podwyższenia Krzyża Świętego z kaplicą Lasockich - Dzwonnica, nr rej.: 728 A z 1984-06-01
• Kościół parafialny pw. Podwyższenia Krzyża Świętego z kaplicą Lasockich, nr rej.: 1-I-1 z 1960-11-19
• Kościół parafialny pw. Podwyższenia Krzyża Świętego z kaplicą Lasockich, nr rej.: 1 z 1967-07-27

Źródła, informacje w Internecie

Olszewski B., Od Piatku do Soboty. Wędrówki po ziemi łódzkiej, Łódź 1997.