Kościół braci czeskich w Zelowie

Pochodzący z I poł. XIX w. kościół ewangelicko-reformowany. Jego skromne, klasycystyczne wyposażenie pochodzi także z XIX w. Wewnątrz można zobaczyć tablice upamiętniające Jana Husa i Jana Kalwina.

Opis

Kościół ewangelicko-reformowany w Zelowie powstał w latach 1821–1825. Jest to przykład architektury klasycystycznej, zaprojektowanej przez Jana Zille. Zbudowany na planie prostokąta posiada kwadratową wieżę po zachodniej stronie bryły. Wnętrze zgodnie z założeniami ewangelickimi pozbawione jest właściwie dekoracji, wewnątrz znajdują się kamienne tablice na pamiątkę Jana Husa, Jana Kalwina, Jana Łaskiego i Jana Komeńskiego. Jednoprzestrzenne, kryte płaskim stropem wnętrze, podzielone jest na nawy drewnianymi emporami, obiegającymi je z trzech stron i wspartymi na kolumnach.

Obok kościoła założono cmentarz, na którym do dzisiaj znajdują się nagrobki i pomniki z napisami w języku czeskim. Są wśród nich mogiły niektórych założycieli Zelowa.

Data lub czas powstania

1825 r. (XIX w.)

Materiał budowlany

Kościół murowany z cegły, otynkowany.

Historia

Bracia Czescy zakupili majątek w Zelowie w grudniu 1802 r. Przez pierwsze lata miejscem modlitwy był budynek szkoły, kościół otwarto 3 lipca 1825 r. Pieniądze na kościół pochodziły z kasy Królestwa Polskiego oraz donacji mieszkańców Zelowa i okolic narodowości czeskiej. Wtedy zbór liczył 700 osób, do końca wieku ta liczba urosła do 3000.

W kolejnych latach członkowie wspólnoty wyjeżdżali z Zelowa, w głąb Rosji, w międzywojniu na Wołyń, a po I wojnie światowej powstała możliwość wyjazdu do niepodległej ojczyzny. Wielu wyjechało także do Łodzi i Żyrardowa w poszukiwaniu lepszych warunków. Pomimo to parafia rozwijała się prężnie do II wojny światowej, prowadzono szkoły, sierociniec, dom starców, służbę diakonijną, kursy doskonalenia zawodowego, orkiestry, zespoły wokalne, chóry, teatr – jednym słowem kwitło życie kulturalne i edukacja. Bracia czescy przynieśli ze sobą do Zelowa tradycyjne wytwory, rękodzieło i charakterystyczne budownictwo drewniane.

Po II wojnie światowej mieszkańcy wspólnoty opuścili w większości miasto, najczęściej wyjeżdżali do Czechosłowacji. Garstka wiernych, która pozostała nadal kultywowała swoje tradycje i wiarę.

Ciekawostki

14 września 2003 r. Wiera Jelinek jako pierwsza kobieta w historii Kościoła Ewangelicko-Reformowanego w RP została ordynowana na księdza. Od 1982 do 2010 r. służyła ona w zelowskim zborze.

Forma ochrony prawnej

Wpisy w wojewódzkim rejestrze zabytków:

• Kościół braci czeskich, nr rej.: 431 z 1967-07-21