Kościół ewangelicko-augsburski pw. św. Mateusza

Kościół wznoszono w latach 1909−1928. Niemieccy projektanci utrzymali go w duchu nadreńskiej romańskiej architektury. Potężna świątynia posiada wieżę osiągającą wysokość 80 metrów. Wielkie rozety doświetlają przestronne wnętrze dekorowane freskami.

Opis

Kościół został zaprojektowany na planie krzyża greckiego w stylu neoromańskim przez Johannesa Wende i berlińskiego architekta F. Schwechtena. Swoim wyglądem miał przypominać Kaiser-Wilhelm-Gedaechtnis-Kirche w Berlinie. W ramionach krzyża umieszczono prezbiterium, emporia i chór przylegający do przedsionka i portalu wejściowego. Przedsionek pełni nie tylko funkcję dekoracyjną, ale również oddziela przestrzeń świątyni od ulicznego hałasu. Dzięki wykorzystaniu emporiów w kościele może pomieścić się ponad 5 tys. osób.
Charakterystycznym elementem budowli jest wieża nad portalem wejściowym o wysokości 80 m. Na wieży zawieszono sześć dzwonów o wadze od 2,196 kg do 430 kg. Dodatkową atrakcją jest zegar z elektrycznym napędem i oświetlanymi tarczami, umieszczony na wieży, najnowocześniejszy jak na owe czasy.
Kościół posiada charakterystyczną dla stylu romańskiego addytywność brył przejawiającą się w wyraźnie wyodrębnionych bryłach poszczególnych pomieszczeń świątyni. Z tyłu budynku znajduje się najstarsza część świątyni – kaplica zwana Mateusikiem, niemalże „przyklejona” do gmachu kościoła. Kolejną znamienną dla kościoła pw. św. Mateusza cechą są ogromne rozety z witrażami wykonanymi przez wrocławską firmę A. Seilera pod koniec lat 20. XX w. Zaprojektowane zostały przez profesora H. Hofmanna, podobnie jak F. Schwechten pochodzącego ze stolicy Niemiec.

Data lub czas powstania

1909 r. (XX w.)

Materiał budowlany

Kościół murowany z cegły.

Historia

Kościół pw. św. Mateusza został wybudowany jako trzecia świątynia wyznania protestanckiego w Łodzi. Wcześniej, istniały już dwa kościoły – jeden na Rynku Nowego Miasta, drugi w pobliżu dzisiejszego centrum miasta, na ówczesnej ulicy Dzikiej (dziś ulica Sienkiewicza). Ponieważ miasto intensywnie się rozwijało i szybko rosła populacja protestantów, pojawiła się potrzeba wybudowania trzeciej świątyni dla mieszkańców południowej części Łodzi. Budowę rozpoczęto w 1905 r., lecz bunt robotników wobec władzy carskiej w latach 1905−1906 znacznie ją opóźnił. 
Początkowo projekt został opracowany przez Johannesa Wende, w 1908 r. zwrócono się jednak z prośbą do berlińskiego architekta F. Schwechtena o dokonanie poprawek w celu powiększenia budowli.  Akt erekcyjny wmurowano w 1909 r. W 1910 r. gotowa już była kaplica zwana Mateusikiem, z której korzystano do momentu ukończenia kościoła. W 1914 r. widoczny był stan surowy kościoła. Świątyni nie ukończono jednakże aż do roku 1928. Przyczyną był brak funduszy na budowę kościoła związany z I wojną światową, podczas której nie istniały sprzyjające warunki do prowadzenia prac budowlanych. Świątynię wyświęcono już po odzyskaniu przez Polskę niepodległości w listopadzie 1928 r., czyli po dwudziestu latach od ukończenia jej projektu.

Rodzaj zbiorów, ekspozycji

Dekoracyjne wnętrze świątyni wygląda nietypowo jak na kościół wyznania luterańskiego, zwykle oszczędnego w wystroju. Pierwszym elementem zwracającym uwagę są freski na ścianie prezbiterium. Wykonanie fresków nawiązuje do stylu bizantyjskiego i przedstawia sceny z życia Chrystusa – od Drogi Krzyżowej po scenę złożenia do grobu. Na ścianie prezbiterium umieszczono ponadto szereg postaci biblijnych i historycznych. Kolejnym przejawem „przepychu dekoracyjnego” są witraże. Dwa największe z nich mają średnicę 220 cm i są otoczone 17 mniejszymi witrażami. Przeważa tematyka religijna. We wnętrzu warto dostrzec również żyrandol o trzech kręgach i średnicy od 2 do 4 m umieszczony tu jako dodatkowe źródło światła.

Forma ochrony prawnej

Wpisy w wojewódzkim rejestrze zabytków:

• Kościół ewangelicko-augsburski pw. św. Mateusza, nr rej.: A/115 z 1971-01-20

Położenie obiektu

Kościół jest usytuowany w południowym odcinku ulicy Piotrkowskiej, przy skrzyżowaniu z ulicą Czerwoną. Około 200 m na pólnoc od świątyni znajduje się katedra pw. św. Stanisława Kostki. Dojazd tramwajem linii nr 2, 3, 6, 11, 16, 16A oraz autobusem 50, 50A, 72.

Dostępność

Kościół można zwiedzać po uprzednim zgłoszeniu w kancelarii parafialnej lub też przed niedzielną mszą świętą.

Źródła, informacje w Internecie

• Stefański K., Atlas architektury dawnej Łodzi, Łódź 2008;
• Bonisławski R., Podolska J., Spacerownik łódzki, Warszawa 2008;
• http://www.mateusz.org.pl.

Właściciel, zarządzający

Parafia Ewangelicko-Augsburska św. Mateusza w Łodzi.