Park romantyczny w Arkadii

Utworzony w końcu XVIII w. park w Arkadii miał być miejscem zadumy nad ludzkim losem. Park, jako jedyny tego typu obiekt w Polsce, zachował się do dzisiaj w niemal niezmienionej postaci.

Opis

Ogród romantyczny w stylu angielskim, powstawał przez ponad 40 lat życia założycielki – księżnej Heleny Radziwiłłowej. Park nawiązuje do nowego w tym czasie prądu kulturowo-ideowego, ukazuje powrót do zainteresowania architekturą antyku i średniowiecza, a także egzotycznymi formami.

W parku wybudowano wiele charakterystycznych dla tego okresu obiektów architektonicznych. Wzniesiono sztuczne ruiny oraz gromadzono lapidaria. Do dziś ogród zawiera wiele urokliwych zakątków, a także ciekawie zakomponowane budowle na tle przepięknej zieleni.

Najbardziej rozpoznawanym obiektem w Arkadii jest Świątynia Diany. Jest to niewielki budynek z portykiem wspartym na kolumnach jońskich. Na tympanonie zamieszczono cytat z Petrarki: „Dove pace trovai d’ogni mia guerra” („Tutaj znalazłem spokój po każdej mojej walce”).

W Świątyni Diany, będącej pierwotnie swoistym muzeum, gdzie księżna Radziwiłłowa gromadziła pamiątki z przeszłości, dzisiaj również znajduje się ekspozycja rzeźb i dekoracji architektonicznych pochodzących z antycznej Grecji i Rzymu. Dodatkowo plafon głównej sali budynku ozdobiony jest malowidłem autorstwa Jana Piotra Norblina „Jutrzenka”. W Świątyni Diany jest także Gabinet Etruski.

Ponadto w parku znajduje się Przybytek Arcykapłana, czyli budynek zaaranżowany na sztuczną ruinę. Zbudowany z cegły, rudy darniowej oraz detali architektonicznych – rzeźb antycznych i renesansowych (do nich należą m.in. dzieła dłuta Jana Michałowicza z Urzędowa). Od południowo-zachodniej strony znajduje się mur z hermami. Ścianę wschodnią Przybytku Arcykapłana zdobi płaskorzeźba z białego stiuku autorstwa Gioacchina Staggiego „Nadzieja karmiąca Chimerę”.

Akwedukt, czyli dwukondygnacyjna budowla z cegły została założona nad kaskadą wodną.

Łuk Kamienny, czyli oprawa głównej osi widokowej parku w Arkadii. Łączy rzekę Łupię ze stawem.

Dom Murgrabiego, budynek z wieżą oraz z ostrołukowym układem dekoracji ceramicznych.

Domek Gotycki z Grotą Sybilli, od południa okolone galerią arkadową oraz z kaplicą w przeciwległej skarpie. Budynek posiada cechy architektury neogotyckiej.

Cyrk z obeliskiem, wykonany na wzór rzymskiego przeznaczonego do wyścigów rydwanów. Obelisk ma na sobie wyrytą dedykację: „W podzięce Augustowi Helena postawiła”, dedykowany cesarzowi Aleksandrowi I, od którego pochodziły materiały do budowy tego obiektu – marmur i granity.

Pokrywa z Grobowca Złudzeń oraz Lapidarium.

Data lub czas powstania

1778 r. (XVIII w.)

Materiał budowlany

Przy tworzeniu parku sentymentalnego wykorzystano: marmur, granit, cegłę, kamień, rudę darniową, ceramikę.

Historia

Ogród w Arkadii księżna H. Radziwiłowa założyła w 1778 r., ale rozwijała i upiększała dzieło, aż do swojej śmierci w 1821 r. Projekty tworzył Jan Piotr Norblin i Aleksander Orłowski, które do 1799 r. realizował Bogumił Zug, a później  w latach 1799–1804 Henryk Ittar.

Pierwszymi budynkami założonymi w 1781 r. nad spiętrzonym stawem była Kaskada i Chata przy Wodospadzie. Kolejnym  był Przybytek Arcykapłana z 1783 r. i Świątynia Diany, a rok później Akwedukt.

W latach 1785–1789 powstały kolejno zbudowana z głazów polnych, tj. Grota Sybilli, Łuk Kamienny oraz wiejskie chatki Filemona i Baucydy. Ponadto założono Zakątek Melancholii, Bramę Czasu, krąg ołtarzy na Wyspie Ofiar.

Z biegiem lat Arkadia była coraz mocniej rozwijana, w tym czasie powstał Dom Murgrabiego i Domek Gotycki nad Grotą Sybilli.

W 1800 r. powstaje Grobowiec Złudzeń – dedykowany 3 zmarłym córkom księżnej Radziwłłowej. Kolejno powstają Cyrk Rzymski i Amfiteatr oraz Domek Szwajcarski.

Rodzaj zbiorów, ekspozycji

W Świątyni Diany znajdują się bogate zbiory rzeźb i detali architektonicznych. Są to m.in. popiersie Rzymianki, Głowa Niobe,  sarkofagi i urny grobowe, grecko-rzymskie stele, ozdoby ogrodowe. Ponadto można zobaczyć architektoniczne elementy lapidariane oraz obiekty antykizujące, jak rzeźba Śpiącej Ariadny, młodego Rzyminina, popiersie Meleagra, Trójnóg Stanisława Augusta, a także manierystyczny Maszkaron Guglielmo della Porta i hermy dłuta Michałowicza z Urzędowa.

Ciekawostki

Park w Arkadii powstał jako efekt swoistej rywalizacji między przedstawicielkami polskiej arystokracji. Podobne parki powstały w Puławach, a także na warszawskich Powązkach i Mokotowie. Wyjątkowość parku w Arkadii polega na tym, że jest to jedyny park romantyczny z końca XVIII w. zachowany w niemal niezmienionym stanie do dzisiaj.

Rzeźby renesansowe umieszczone w Przybytku Arcykapłana, pochodzą w dużej części z przekształcanej w tym okresie kaplicy św. Wiktorii w kolegiacie łowickiej.

Akwedukt z 1764 r. w 1864 r. został rozebrany i ponownie odbudowany w 1950 r. przez Gerarda Ciołka.

W Domku Gotyckim księżna Radziwiłłowa utworzyła „mieszkanie rycerza” poświęcone osobie jej syna Michała Gedeona. Gromadzono tam pamiątki po bohaterze (w stopniu generału walczył m.in. pod Gdańskiem i Połockiem).

Forma ochrony prawnej

Wpisy w wojewódzkim rejestrze zabytków:

• Park romantyczny - Akwedukt, nr rej.: 545/81 z 1967-08-12
• Park romantyczny - Jaskinia Sybilli, nr rej.: 544/80 z 1967-08-12
• Park romantyczny - Park, nr rej.: 145/73/A z 1982-05-19
• Park romantyczny - Galeria arkadowa, nr rej.: 543/79 z 1967-08-12
• Park romantyczny - Domek gotycki, nr rej.: 542/78 z 1967-08-12
• Park romantyczny - Łuk grecki, nr rej.: 541/77 z 1967-08-12
• Park romantyczny - Dom Murgrabiego, nr rej.: 540/76 z 1967-08-12
• Park romantyczny - Dom arcykapłana, nr rej.: 539/75 z 1967-08-12
• Park romantyczny - Świątynia Diany, nr rej.: 538 z 1967-08-12
• Park romantyczny, nr rej.: 91-VI-1 z 1962-01-18
• Park romantyczny, nr rej.: 205/P-IV-3 z 1948-10-26
• Park romantyczny, nr rej.: 145/73 z 1967-08-12
• Park romantyczny - Brama cyrku, nr rej.: 546/82 z 1967-08-12

Położenie obiektu

Park w Arkadii położony jest przy trasie nr 70 wiodącej  z Łowicza do Skierniewic i dalej do miejscowości Zawady (trasa krajowa nr 8).

Dostępność

Park czynny jest od godz. 10:00 do zmierzchu. Wstęp jest płatny: bilet normalny 6 zł, ulgowy 4 zł.

Źródła, informacje w Internecie

• Piwkowski W., Pałac Radziwiłłów w Nieborowie. Ogród w Arkadii, Jelenia Góra 2009;
• Rożej M., Zabytki architektury województwa skierniewickiego, Skierniewice bdw;
• Śmigiera-Milewska I., Pamiętajcie o ogrodach, „Wędrownik – kwartalnik krajoznawczy RPK PTTK w Łodzi”, nr II a, Łódź 2007.