Szlak wieluńskich kościołów drewnianych

Szlak Wieluńskich Kościołów Drewnianych daje wspaniałą okazją do poznania unikatowej architektury drewnianej Ziemi Wieluńskiej.

Opis

Położone w niewielkiej od siebie odległości świątynie, można odwiedzić w ciągu jednego dnia samochodem lub rowerem (mają dobre przygotowanie kondycyjne). Całkowita długość trasy to około 80 km. Jednak zarówno pobliskie atrakcje Załęczańskiego Parku Krajobrazowego, jak i położone na szlaku historyczne miasto Wieluń, czy też alkierzowy dwór modrzewiowy w Ożarowie z Muzeum Wnętrz Dworskich i odrestaurowany wiatrak typu koźlak w Kocilewie zapraszają by pozostać na Ziemi Wieluńskiej na dłużej i zwiedzać ją na dwóch kółkach lub pieszo.

Jedną z cech wyróżniającą region wieluński w zakresie architektury sakralnej są drewniane świątynie rzymsko-katolickie reprezentujące tzw. typ wieluński. Badacze za reprezentatywne dla typu wieluńskiego uznają kościoły: w Gaszynie, Grębieniu, Kadłubie, Łaszewie, Łyskorni, Naramicach, Popowicach, Wieluniu, Skomlinie i Wiktorowie. Na ziemi wieluńskiej występują również kościoły o innych cechach architektury zewnętrznej i wewnętrznej niż typ wieluński. Są to kościoły: w Białej, Raczynie, Łagiewnikach, Rychłocicach

Proponując trasę wybraliśmy te obiekty, których położenie pozwoliło zaprojektować szlak na jednodniową wycieczkę rowerem lub samochodem. Dlatego na naszym szlakui nie znalazły się urocze koścoły w Rychłocicach i Skomlinie oraz kaplicę w Kamionie, z uwagi na to, że są znacznie oddalone od tak zaprojektowanej trasy zwiedzania.

Wędrówkę Szlakiem Wieluńskich Kościołów Drewnianych rozpoczynamy w Gaszynie.

Gaszyn. Kościół parafialny pw. Najświętszego Imienia Maryi.  Gaszyn_pw. Najswietszego Imienia Maryi (2)04.jpg

Pierwsze wzmianki o miejscowości pochodzą z 1323 r. Nazwa wsi pochodzi od rycerza o imieniu Gasz lub Gaweł. To właśnie ród Gaszyńskich był w I poł. XVI w. inicjatorem  budowy drewnianego kościoła. Ściany świątyni pierwotnie zbudowane z poziomo ułożonych modrzewiowych bierwion, oszalowano w późniejszym okresie. Kościół zbudowano techniką zrębową, gdzie z rozcinanych wzdłuż pni drzew, układano jeden na drugim i łączono na narożach zamkami ciesielskimi. Budowla jest orientowana, pokryta dwuspadowym gontowym dachem wspólnym dla prostokątnej nawy i węższego prezbiterium. Na szczycie dachu znajduje się barokowa wieżyczka. Główne wejście do świątyni, której drzwi wycięte są w kształcie łuku tzw. oślego grzbietu znajduje w dobudowanej wieży dzwonnej z XVII w. od strony zachodniej. W centralnym punkcie świątyni znajduje się ołtarz główny pochodzący z I poł. XVII w. z obrazem Madonny z Dzieciątkiem będący wotum wdzięczności za szczęśliwy powrót z odsieczy wiedeńskiej. Kościół od 1683 r. jest pw. Najświętszej Marii Panny. Wyposażenie wnętrza jest głównie barokowe z licznymi złoceniami i wyrafinowaną formą.

Ciekawym zabytkiem ruchomym jest blacha trumienna Jakuba Gaszyńskiego datowana na 1672 r., z czteropolową tarczą, zawierającą jego inicjały (I.G.Z.G.) i cztery herby. Ten charakterystyczny dla kultury sarmackiej zabytek, umieszczony na trumnie przeleżał trzy stulecia w ziemi koło kościoła.

Kontynuując wędrówkę docieramy do kościoła pw. św. Andrzeja w Kadłubie

Kadlub_pw_sw. Andrzeja (2)09.jpg Kadlub_pw_sw. Andrzeja10.jpg

Obecny kościół został zbudowany na miejscu pierwotnego około 1648 r. Jest budowlą jednonawową, orientowaną, gdzie ściany boczne są z zewnątrz oszalowane deskami. Budowla posiada wspólny dwuspadowy dach dla nawy i prezbiterium, pokryty gontem. Charakterystycznym elementem wyróżniającym go wśród pozostałych kościołów typu wieluńskiego jest brak wieży od strony zachodniej, którą usunięto w trakcie przebudowy, a w jej miejsce dobudowano przedłużenie nawy. We wnętrzu zachował się piękny, bogato zdobiony ołtarz główny z 1720 r. z obrazem Matki Boskiej z Dzieciątkiem, ołtarze boczne z rzeźbami świętych oraz ambona w stylu barokowym z ludową rzeźbą Michała Archanioła. Obok kościoła znajduje się dzwonnica z dzwonem pochodzącym z XV w., opatrzonym gotyckim napisem w języku łacińskim.

We wsi Popowice pośród cennego starodrzewu znajduje się kościół pw. Wszystkich Świętych prawdopodobnie z około 1520 r.

Popowice. Kościół filialny pw. Wszystkich Świętych.    Popowice. Kościół filialny pw. Wszystkich Świętych.

 

Modrzewiowa świątynia, której cała konstrukcja powstała bez użycia gwoździ ma charakter zrębowy. Trzykondygnacyjna wieża konstrukcji słupowo-ryglowej nie sięga kalenicy dachu (ewenement wśród kościółków typu wieluńskiego), zwieńczona jest stromym, dachem namiotowym. Dach wspólny dla nawy i prezbiterium pokryty gontem tworzy szeroki okap wsparty na bogato rzeźbionych belkach stropowych a znajdująca się na dachu ośmioboczna, blaszana sygnaturka zwieńczona jest krzyżem. Wiązania dachowe – typu storczykowego z kratownicą zachowały się w pierwotnym stanie. Kruchta południowa o dwuspadowym dachu krokwiowym oddzielona jest od nawy ornamentowanymi odrzwiami w kształcie „oślego grzbietu" (styl późnogotycki). Same drzwi pochodzące jeszcze z XVI w. były zdobione okuciami żelaznymi o motywach roślinnych i figuralnych. Niestety w latach osiemdziesiątych XX w. zostały one zdjęte i obecnie spoczywają w magazynie w zakrystii. Ołtarz główny pochodzi z XVI w. ma charakter renesansowy podobnie jak cały wystrój świątyni. Znajdują się w nim posągi świętych i wizerunek Matki Bożej Bolesnej, namalowany w stylu szkoły włoskiej XIX w. Na belce tęczowej umieszczony jest krucyfiks pochodzący z XVII w.

Na południe od Popowic w miejscowości Grębień znajduje się najpiękniejszy i zarazem najcenniejszy kościół typu wieluńskiego pw. Świętej Trójcy.

Grębień. Kościół filialny pw. Świętej Trójcy.  Grębień. Kościół filialny pw. Świętej Trójcy.

Pochodzi z początku XVI w. i jest jednym z najcenniejszych obiektów sakralnych w województwie łódzkim. Wszystkie jego cechy konstrukcyjne są typowe dla kościołów spotykanych wcześniej (świątynia modrzewiowa, orientowana, ze ścianami szalowanymi o konstrukcji zrębowej, z wejściem przez bramę dzwonną, dach kryty gontem wspólny dla prezbiterium i nawy). Na dachu znajduje się sygnaturka przykryta ostrosłupowym daszkiem. Największą ozdobą kościoła jest zachowana w nawie i prezbiterium unikalna późnogotycka polichromia ścian i gotycko-renesansowa polichromia stropów ufundowana przez prymasa Jana Łaskiego, datowana na lata 1520–1531. Malowidła w Grębieniu uważane są za jedne z najbardziej reprezentatywnych przykładów sztuki polskiej z tego okresu. Szczególną uwagę zwracają nowatorskie jak na owe czasy świeckie motywy znajdujące się na sklepieniu kościoła, m.in. orzeł jagielloński i postacie grajków: dworskiego i plebejskiego. W prezbiterium strop jest ozdobiony polichromią z wizerunkiem Świętej Trójcy, herbami szlachty polskiej i kasetonami z rozetami. Całość wzbogacona jest ludowym ornamentem roślinno-kwiatowym i arkadowym. W ołtarzu głównym znajduje się gotycki tryptyk drewniany z XVI w. z rzeźbami Matki Boskiej z Dzieciątkiem, św. Barbary i św. Mikołaja oraz gotycka rzeźba Boga Ojca na tronie. Według tradycji ołtarz ten miał być ołtarzem polowym hetmana Jana Zamoyskiego w czasie bitwy pod Byczyną.

Przemierzając szlak w kierunku wschodnim docieramy do Łaszewa, by odwiedzić kościół pw. św. Jana Chrzciciela z 1531 r.

Łaszewie. Kościół parafialny pw. św. Jana Chrzciciela.  Laszew_Kosciol_pw_sw_Jana_Chrzciciela (2)13.jpg

Jak wcześniej opisywane kościoły posiada wszystkie cechy stanowiące o typie wieluńskim. Ciekawostką jest, iż oszalowany został dopiero w latach osiemdziesiątych XX w. Wewnątrz świątyni drewniany strop zdobiony jest renesansową polichromią z poł. XVI w. w kształcie kasetonów, gdzie jedno z pól zostało przeznaczone dla klęczącej postaci fundatora.

Na profilowanej belce tęczowej znajduje się XVII-wieczny krucyfiks o charakterze ludowym. Wśród zabytkowych elementów wnętrza wyróżnia się m.in. umieszczona w głównym, barokowym ołtarzu XV-wieczna gotycka Pieta, zdobiona herbami (Topór, Leliwa, Jelita, Łabędź) późnogotycka kamienna chrzcielnica z początku XVI w. oraz barokowa ambona. Ołtarze boczne pochodzą z XVII i XVIII w.: prawy zwieńczony jest figurą św. Anny, w lewym również znajdują się barokowe rzeźby.

Ostatnia renowacja świątyni odbyła się w latach 1991–1996, kiedy to kościół gruntownie odrestaurowano rozbierając go prawie do fundamentów.

Z Łaszewa udajemy się do Wielunia, gdzie w kościele pw. św. Barbary kończymy zwiedzanie południowego odcinka Szlaku Wieluńskich Kościołów Drewnianych.

Wielun_Kosciol_pw_sw_Barbary23.jpg Wielun_Kosciol_pw_sw_Barbary (2)22.jpg

Początki tego kościoła sięgają 1520 r., gdy został wzniesiony w stylu zbliżonym do kościołów typu wieluńskiego. Usytuowany wówczas poza obrębem miasta miał służyć ochronie przed zarazą. Kiedy w XIX w. drewniane ściany zastąpiono murowanymi kościół zatracił swój pierwotny styl. Pozostawiono oryginalne zamknięte wielobocznie prezbiterium z charakterystycznym dla typu wieluńskiego kształtem, węższym od nawy o konstrukcji zrębowej. Kościół orientowany, kryty wspólnym dla nawy i prezbiterium dachem gontowym, z sygnaturką. We wnętrzu na belce tęczowej umieszczono krucyfiks z dwiema postaciami klęczących zakonników. W XIX-wiecznej murowanej części kościoła znajdują się pseudogotyckie otwory okienne oraz wejście zamknięte ostrołukowo. Z wyposażenia kościoła zachowały się dwa ołtarze boczne z XVII w. Poza obrazami wnętrze kościoła zdobią rzeźby: m.in. krucyfiks gotycki o charakterze ludowym z pocz. XV w., płaskorzeźba św. Anny Samotrzeć z XV/XVI w., rzeźby późnobarokowe z XVIII w., rzeźba Mojżesza o charakterze ludowym, kilka figurek świętych i putt (rzeźb małych nagich chłopców, aniołków) barokowych.

W 2003 r. rozpoczęto budowę większego, murowanego kościoła przylegającego do jednej ze ścian starego kościoła.

Północna pętla szlaku przebiega przez Raczyn, gdzie znajduje się najmłodsza budowla na Szlaku Drewnianych Kościołów Wieluńskich. Budowla ta nie posiada charakterystycznych cech typu wieluńskiego. Kościół został ufundowany przez właścicieli wsi Raczyńskich herbu Jastrzębiec i wybudowany na planie prostokąta z mniejszym prezbiterium o konstrukcji zrębowej, kryty gontem. Obecny kościół drewniany pod rzadko spotykanym wezwaniem św. Tekli, wzniesiono w 1843 r., natomiast w 1935r . kościół został rozbudowany. Wnętrze świątyni posiada barokowe wyposażenie z XVII–X VIII w., pochodzące ze starszej świątyni, w tym m.in. trzy barokowe ołtarze. Na belce tęczowej zawieszony jest krucyfiks z XVIII w.

Kościół nie posiada wieży o konstrukcji słupowej, które były lokowane przez budowniczych w zachodniej części świątyni. Od północy znajduje się ciekawa, murowana zakrystia o grubych murach i małych otworach okiennych. Prawdopodobnie stanowiła w średniowieczu część kapliczki zlokalizowanej na wzniesieniu w środku osady, gdyż posiada elementy architektoniczne wskazujące na styl romański. W prezbiterium kościoła znajduje się m.in. barokowy ołtarz główny z XVIII w. wraz z rokokową ambonką z XVIII w. Obok kościoła stoi dzwonnica z przełomu XVIII–XIX w.

Raczyn_kosciol_ty_wielunski21.jpg Raczyn_kosciol_ty_wielunski (2)20.jpg

Udając się w kierunku północnym dojeżdżamy do Łagiewnik, o których pierwsze wzmianki pochodzą z 1412 r. Znajdujący się tam drewniany kościół pw. św. Jana Chrzciciela wzniesiony został w 1623 r. (na miejscu piętnastowiecznego poprzednika). Jego fundatorem był dziedzic wsi Jan Brodnicki. W 1805 r. dziedzic Ignacy Ostrowski polecił przenieść świątynię na miejsce, w którym znajduje się obecnie. Z wyposażenia na uwagę zasługują: gotycka rzeźba Chrystusa z I poł. XV w., krucyfiks na belce tęczowej oraz XVII-wieczne obrazy w ołtarzach.

Lagiewniki_kosciol_pw_sw. Jana Chrzciciela12.jpg  Łagiewniki. Kościół filialny pw. św. Jana Chrzciciela.

Z Łagiewnik wyruszamy do Wiktorowa. W tej niewielkiej wiosce znajdziemy zabytkowy kościół pw. św. Zygmunta.  Powstał prawdopodobnie w I poł. XVI w. Zapisy o jego istnieniu pojawiają się z datą 19 maja 1425 r., kolejne pochodzą z 1552 r. Został przebudowany w  1760 r. przez właściciela wsi Mariana Zarębę. Wymieniona została podłoga i pojawiły się nowe ołtarze. Po II wojnie światowej obiekt został niemal doprowadzony do ruiny, co wymusiło jego całkowitą rekonstrukcję, rozebranie i ponowne odtworzenie nastąpiło w latach 1976–1987. Świątynia jest orientowana, jednonawowa, o konstrukcji zrębowej, z wysokim, dwuspadowym dachem gontowym, wspólnym dla prezbiterium i nawy. Od położonych na południe od Wielunia kościołów odróżnia go brak charakterystycznej wieży. Oryginalnym elementem jest lekkie przesunięcie prezbiterium w stosunku do osi nawy. Wewnątrz znajduje się m.in. obraz Madonny z  Dzieciątkiem, namalowany prawdopodobnie ok. 1470 r. przez Jana z Nysy. Uwagę przykuwa niezwykle cenne gotyckie malowidło Zwiastowania Najświętszej Marii Panny, wykonane techniką olejną na płótnie i desce. Trzy znajdujące się wewnątrz kościoła łudząco podobne ołtarze i ambona pochodzą z około 1700 r. zaś kamienna chrzcielnica datowana jest na wiek XVI.  W przepięknym barokowym ołtarzu głównym umieszczono trzy polichromowane rzeźby. W ołtarzu bocznym znajduje się gotycki obraz Matki Bożej Bolesnej. Obiekt był kilkakrotnie restaurowany ale zachował swój styl i smukłą sylwetkę. Tuż obok wejścia do kruchty od strony południowej stoi krzyż z rzeźbą Chrystusa i Matki Boskiej pod Krzyżem, wykonaną w lipie przez ludowego artystę Janusza Ścigałę z Wiktorowa.

Wiktorow_kosciol pw_sw. zygmunta 01.jpg  Wiktorów. Kościół filialny pw. św. Zygmunta.

Kierując się drogą na zachód docieramy do Naramic z typowym wieluńskim kościołem pw. Wszystkich Świętych z XVI w.  Świątynia orientowana, o konstrukcji zrębowej przykryta jest wysokim gontowym dachem z sygnaturką. Wejście główne do nawy znajduje się od  strony zachodniej. Ściany kościoła od zewnątrz są oszalowane. Prezbiterium jest nieco węższe od nawy, przykryte wspólnym dachem. W późniejszym okresie od strony zachodniej dobudowana została kruchta przedłużająca nawę. Przybudówka ta sprawiła, iż świątynia utraciła swoją pierwotną, zgrabną sylwetkę. Jednocześnie przebudowa ta  spowodowała ciekawy efekt zauważalny wewnątrz świątyni. Chór, który w kościołach umieszczany jest na tylnej ścianie nawy, w naramickiej świątyni znajduje się w połowie jej długości, dzięki czemu istnieje możliwość przejścia pod nim. We wnętrzu utrzymanym w stylu barokowym zachował się ołtarz główny z 1765 r. z cennym, gotyckim obrazem (ok. 1480 r.) przedstawiającym scenę Zaśnięcia Matki Boskiej. Ewenementem jest istnienie trzeciego ołtarza bocznego umieszczonego w niewielkiej kaplicy na północnej ścianie nawy, gdzie głównym elementem jest obraz Matki Boskiej.

Naramice. Kościół parafialny pw. Wszystkich Świętych.  Naramice_Kosciol_pw_Wszystkich_swietych17.jpg

 

Opuszczając Naramice udajemy w kierunku południowym do Białej, gdzie znajduje się kolejna drewniana świątynia o charakterystycznych cechach dla typu wieluńskiego. Kościół pw. św. Piotra w Białej istnieje już od 1430 r. Jednak obecny modrzewiowy kościół powstał na miejscu dawnego w 1743 r. Orientowany, o drewnianej konstrukcji zrębowej, oszalowany. Nawa na rzucie prostokąta, prezbiterium węższe zamknięte wieloboczne, przy nim od północy znajduje się zakrystia, zaś przy nawie od strony północnej usytuowana jest jedna kruchta, od strony zachodniej druga kruchta, wybudowana w XIX w. Nawa przykryta jest wysokim, dwuspadowym, gontowym dachem z wieżyczką na sygnaturkę. Nad zakrystią umieszczony jest dach pulpitowy. Wewnątrz znajdują się trzy rokokowe ołtarze. Ołtarz główny z XVIII w. konstrukcji skrzyniowej powstał z inicjatywy Franciszka Psarskiego. Rzeźby wykonane są z drewna lipowego, złocone i srebrzone. Na ołtarzu znajdują się trzy obrazy: NMP Niepokalanie Poczętej (XIX w.), św. Piotra Apostoła w Okowach patrona świątyni (XVIII w.) oraz Serca Jezusowego (XIX w.)

Uwagę zwraca wybudowana w XVIII w. drewniana, czworoboczna dzwonnica o konstrukcji słupowej, oszalowana dołem, której ściany są lekko pochyłe. W górnej części otwarta jest  arkadami i nakryta namiotowym dachem.

Biala_Kosciol_pw_sw_Piotra03.jpg   Biała. Dzwonnica.

Kończąc podróż po szlaku docieramy do Łyskorni, w której znajduje się drewniany kościół  pw. św. Marii Magdaleny. Kościół istniał już w II poł. XV w., w jego miejsce w 1660 r., ufundowana została przez Chryzostoma Giżyckiego drewniana świątynia pw. św. Marii Magdaleny. Dwukrotnie remontowany: w 1786 r. i w 1921 r. Budowla konstrukcji zrębowej. Dach gontowy, dwuspadowy, nad prezbiterium z szerszym okapem wsparty jest na profilowanych kroksztynach. Prezbiterium węższe, zamknięte wielobocznie. Malowidła stropowe pochodzą z 1921 r. Na belce tęczowej znajduje się krucyfiks z 1400 r. Wyposażenie obiektu pochodzi z XVI–XVIII w.

Łyskornia. Kościół pw. św. Marii Magdaleny