Zespół klasztorny oo. Reformatów w Brzezinach

Potężny kompleks klasztorny oo. Reformatorów w Brzezinach składa się przede wszystkim z barokowego kościoła pw. św. Franciszka oraz zabudowań klasztornych. W jego skład wchodzą także cmentarz, zabytkowe ogrodzenie i dzwonnica.

Opis

Zespół klasztorny oo. reformatorów w Brzezinach składa się przede wszystkim z kościoła pw. św. Franciszka oraz zabudowań klasztornych. W jego skład wchodzą także cmentarz, zabytkowe ogrodzenie i dzwonnica.

Kościół pw. św. Franciszka z Asyżu wzniesiony ok. 1700 r. Ta barokowa świątynia, zwrócona prezbiterium na południe, posiada jedną nawę główną, w kształcie prostokąta, z węższym i niższym prezbiterium zamkniętym trójbocznie, odchylonym nieco od osi nawy. Jako świątynia reformacka była od początku (tradycyjnie) skromna zarówno pod względem architektonicznym, jak i z punktu widzenia wystroju wnętrz.

Według opisu w 1750 r. stanął tu ołtarz dębowy z Chrystusem na Krzyżu, obrazami Boga Ojca i Ducha Świętego w postaci gołębicy. Ołtarz ten ufundował po części Jan Lasocki, resztę nakładów klasztor pokrył z datków wiernych. W 1754 r. stanęły bariery w prezbiterium i dwa konfesjonały dębowe, w 1755 r. rzeźbiona ambona. Ołtarze boczne zostały poświęcone Najświętszej Maryi Pannie i św. Antoniemu Padewskiemu.

W zwieńczeniu ściany frontowej kościoła znajduje się stary, dziś już nieczynny zegar z 1514 r. Nad nim znajdowała się niegdyś wieżyczka, o której istnieniu świadczą obecnie tylko archiwalne fotografie.

Budynek klasztoru zbudowano w początkach XVIII stulecia od wschodniej strony kościoła. Budowla ta wzniesiona jest na planie kwadratu, z niewielkim wirydarzem – ogródkiem pośrodku. Skrzydła klasztoru przylegające do kościoła mają pomieszczenia (cele) przy korytarzach biegnących wzdłuż wirydarza. Podobny układ ma skrzydło położone wzdłuż nawy kościoła, które połączone jest z chórem organowym. Za wejściem głównym (przy kościele) znajdują zabytkowe drzwi zdobione snycerką, z datą 1754 r.

Data lub czas powstania

XVIII w.

Obecnie znane zabudowania klasztorne zostały wzniesione na pocz. XVIII stulecia.

Materiał budowlany

Budynki murowane z cegły.

Historia

Do Brzezin reformatów sprowadzono w 1627 r. Kacper Lasocki, współwłaściciel miasta, zakupił od mieszczan plac na „końcu miasta” i tymczasowo osadził zakonników w domach prywatnych. W miejscu gdzie dziś stoi kościół, w dniu 18 lutego 1627 r. uroczyście zatknięto krzyż fundacyjny. Kacper Lasocki miał wznieść klasztor, jako pokutę za swoich przodków, którzy sprzyjali reformacji, jednak drewniany zespół klasztorny stanął dopiero po śmierci fundatora w 1639 r. za sprawą Adam Wolskiego i jego żony, współwłaścicieli miasta.

Obecny murowany zespół klasztorny powstał w początkach XVIII stulecia. Został ufundowany przez Adama i Teofilę Lasockich. Kościół ukończono i poświęcono w 1700 r. a klasztor kilka lat później. Zabudowania klasztorne opasano murem w 1736 r.

W roku 1864 zamknięto klasztor za udział zakonników w powstaniu styczniowym. Kościół obsługiwał kapłan diecezjalny i on też zajmował część klasztoru. Kilka cel narożnych na piętrze przerobiono na cerkiew. W pozostałej części zabudowań mieściły się urzędy starostwa. Franciszkanie prowincji Matki Bożej Anielskiej objęli kościół i klasztor w 1921 r.

Kościół i klasztor były wielokrotnie niszczone i odbudowywane. W okresie okupacji hitlerowskiej usunięto zakonników a pomieszczenia klasztoru zamieniono na magazyny wojskowe. W dniu 18 stycznia 1945 r. uciekający Niemcy wzniecili pożar.

Po zniszczeniach II wojny światowej wystrój świątyni został częściowo odtworzony w latach 1947–1952. Do kościoła przywieziono wówczas organy i ławki z opuszczonego kościoła ewangelicko-luterańskiego.

Rodzaj zbiorów, ekspozycji

Zbiory kościoła św. Franciszka: według opisu w 1750 r. stanął tu ołtarz dębowy z Chrystusem na Krzyżu, obrazami Boga Ojca i Ducha Świętego w postaci gołębicy. Ołtarz ten ufundował po części Jan Lasocki, resztę nakładów klasztor pokrył z datków wiernych. W 1754 r. stanęły bariery w prezbiterium i dwa konfesjonały dębowe, w 1755 r. rzeźbiona ambona. Ołtarze boczne zostały poświęcone Najświętszej Maryi Pannie i św. Antoniemu Padewskiemu.

Forma ochrony prawnej

Wpisy w wojewódzkim rejestrze zabytków:

• Zespół klasztorny oo. reformatów – Cmentarz przyklasztorny, nr rej.: 989 A z 1995-02-22
• Zespół klasztorny oo. reformatów – Ogrodzenie z bramą, nr rej.: 989 A z 1995-02-22
• Zespół klasztorny oo. reformatów – Klasztor, nr rej.: 9 z 1967-05-27
• Zespół klasztorny oo. reformatów – Dzwonnica, nr rej.: 729 A z 1984-06-01
• Zespół klasztorny oo. reformatów – Kościół pw. św. Franciszka, nr rej.: 8-I-8 z 1947-09-10
• Zespół klasztorny oo. reformatów – Kościół pw. św. Franciszka, nr rej.: 8-I-8 z 1960-11-19
• Zespół klasztorny oo. reformatów – Klasztor, nr rej.: 9-I-9 z 1960-11-19
• Zespół klasztorny oo. reformatów – Kościół pw. św. Franciszka, nr rej.: 4/8 z 1967-05-27

Źródła, informacje w Internecie

• www.brzeziny.pl;
• www.franciszkaniebrzeziny.org.