Synagogi „Duża" i „Mała" w Piotrkowie Trybunalskim

Wielka Synagoga powstała z fundacji Mojżesza Kocyna. Autorem projektu był Dawid Friedlander. Została wzniesiona w latach 1791–1793 w miejscu poprzedniej, drewnianej świątyni. Jest to jedna z największych zachowanych synagog w Polsce.

Opis

Synagoga posiada unikalną architekturę o orientalnym charakterze. Budowla murowana i orientowana wybudowana na planie prostokąta z płytkim przedsionkiem od strony zachodniej. Posiada wieńczące obramienia zaakcentowane we wszystkich narożnikach fasady, wieżyczki oraz boniowanie w kształcie rombowej siatki, będące nawiązaniem do wzorów arabskich. Orientalnego charakteru fasadzie głównej oraz elewacjom bocznym nadają także spłaszczone łuki oraz szeroki fryz przesłaniający spadek dachu.

Obecnie jest jedną z najlepiej zachowanych synagog w województwie łódzkim, jak i w całej Polsce.

Synagoga niegdyś znajdowała się za miastem na tzw. Wielkiej Wsi lub Żydowskim Mieście.

W sali głównej na wschodniej ścianie pierwotnie znajdował się bogato zdobiony, wykonany z drzewa gruszy Aron ha-kodesz. Po jego obu stronach umieszczone były rzeźbione lwy naturalnej wielkości, stojące na tylnych nogach i podtrzymujące złotą koronę nad Torą, a na szczycie orzeł z rozpostartymi skrzydłami. Aron ha-kodesz otaczały rzeźbione postaci cherubinów, motywy roślinne, na których wisiały instrumenty muzyczne wzorowane na używanych w Świątyni Jerozolimskiej, inskrypcje hebrajskie.

Na ścianach znajdowały się bardzo okazałe polichromie, przedstawiające m.in. na ścianie zachodniej znaki zodiaku, Groby Patriarchów oraz Ścianę Płaczu. Ich autorem był Dawid Goldstein z Grocholic koło Bełchatowa. Pozostałe malowidła pochodzące prawdopodobnie z 1816 r. były autorstwa Dawida Friedlandera.

Obok Wielkiej Synagogi znajduje się Mała Synagoga, do dziś przetrwały w niej malowidła ścienne.

Za synagogą, po jej wschodniej stronie znajdował się cmentarz, który został zniszczony w czasie II wojny światowej, obecnie znajduje się tam obelisk upamiętniający to miejsce.

Data lub czas powstania

XVIII w.

Mała synagoga została ufundowana w 1775 r. Dużą wybudowano w latach 1791–1793.

Materiał budowlany

Budynki murowane, z cegły.

Historia

Synagoga zbudowana w XVIII w. na miejscu starej, drewnianej, z funduszy Mojżesza Kocyna. Projekt wykonał żydowski architekt Dawid Friedlander. W 1813 r. podczas wycofywania się wojsk napoleońskich, synagogę odwiedził francuski marszałek Louis Nicolas Davout, a w 1821 r. car Aleksander I Romanow.

W 1854 r. synagoga została poważnie zdewastowana przez Rosjan. Po tym zdarzeniu synagogę gruntownie odnowiono, nadano liczne elementy w stylu mauretańskim oraz wzdłuż elewacji północnej i południowej dobudowano babińce. Pierwotnie jedyna sala dla kobiet znajdowała się na piętrze, nad przedsionkiem.

Po 1868 r. nastąpiła gruntowna przebudowa elewacji zachodniej, wysunięto ją o 5 m do przodu i nadano jej formę orientalną dobudowując dwie wieżyczki po bokach. Dzięki temu powiększono babiniec poprzez wprowadzenie dodatkowych galerii dla kobiet, wspartych na czworobocznych kolumnach.

Podczas II wojny światowej synagoga została zniszczona łącznie z jej cennym wyposażeniem. W 1954 r. Prezydium Miejskiej Rady Narodowej przekazało synagogę Klubowi Sportowemu „Unia”, który urządził w niej salę sportową. W związku z protestami społeczności żydowskiej, klub w 1955 r. zrezygnował z użytkowania synagogi. W tym samym roku budynek został przekazany Spółdzielni Pracy Ozdób Choinkowych „Szkło”, natomiast biblioteki zostały przeniesione do zabytkowych wnętrz w 1967 r.

Forma ochrony prawnej

Wpisy w wojewódzkim rejestrze zabytków:

• Synagogi „Duża" i „Mała" w Piotrkowie Trybunalskim - Synagoga „Mała”, nr rej.: 662 z 1967-09-11
• Synagogi „Duża" i „Mała" w Piotrkowie Trybunalskim - Synagoga „Duża”, nr rej.: 661 z 1967-09-11

Położenie obiektu

Biblioteka znajduje się we wschodniej części miasta. Dojazd z dworca PKP i PKS autobusami linii miejskich nr 0 i 1.

Dostępność

Godziny otwarcia biblioteki:

• od poniedziałku do piątku od 8:00 do 19:00,
• w soboty od 8:00 do 14:00.

Oddział dla dzieci:

• od poniedziałku do piątku od 8:00 do 18:00,
• w soboty od 8:00 do 14:00.

Źródła, informacje w Internecie

• Łoziński J., Katalog zabytków Sztuki w Polsce Tom II Województwo Łódzkie, Państwowy Instytut Sztuki, Warszawa, 1954;
• Nowakowski T., Piotrków Trybunalski i okolice, Sport i Turystyka, Warszawa, 1972.