Skansen rzeki Pilicy w Tomaszowie Mazowieckim

Wyjątkowość Skansenu Rzeki Pilicy polega na tym, że jest poświęcony rzece. Można tu zobaczyć m. in. stary młyn wodny, sprzęt wojskowy wydobyty z dna rzeki, czy zabytkowe obiekty ze Spały.

Opis

Skansen rzeki Pilicy pełni rolę Punktu Informacji i Monitorowania Turysty.

Unikatowość skansenu przejawia się w tym, że jako jedyny tego typu obiekt w Polsce poświęcony jest rzece. Na jego terenie zgromadzono obiekty i sprzęty związane w jakiś sposób z Pilicą lub jej najbliższym otoczeniem. Prezentowane są one w kilku działach tematycznych.

Pierwszy z nich nosi nazwę „Młynarstwo wodne w dorzeczu Pilicy”. Głównym obiektem jest tutaj okazały młyn wodny przeniesiony do skansenu ze wsi Kuźnica Żerechowska, gdzie stał nad rzeką Luciążą – największym lewym dopływem Pilicy. Wnętrze obiektu zostało zaadaptowane na cele wystawiennicze m.in. można tu podziwiać imponujące makiety młynów wodnych. Zaraz obok młyna, pod drewnianym zadaszeniem, znajduje się największa w Polsce kolekcja kamieni młyńskich.

Drugi dział to „Wojenne trofea Pilicy”. Prezentowane w nim eksponaty zostały wydobyte z wody bądź pochodzą z terenów nadpilicznych. Stanowią one pozostałości prowadzonych na tym obszarze działań wojennych w okresie II wojny światowej. Są to m.in. różnego rodzaju pojazdy opancerzone, działa artyleryjskie oraz niemiecki schron bojowy typu „Tobruk”. Prawdziwą perełkę stanowi wyciągnięty z Pilicy opancerzony pojazd artyleryjski Luftwaffe (potocznie zwany „Lufcikiem”), prawdopodobnie jedyny tego typu sprzęt zachowany na świecie.

Trzeci dział to tzw. „Oś rzeki Pilicy”. Eksponowane są tu obiekty i urządzenia stricte związane z rzeką m.in. barka rzeczna typu „Szczupak”. Swego czasu była ona używana do przewożenia kamieni i piasku. Wykorzystywano ją m.in. w trakcie prac związanych z regulacją Pilicy w Tomaszowie Mazowieckim. Po zakończeniu przedsięwzięcia została porzucona – zapomniana przez długi okres leżała w mule rzecznym. Na szczęście kilka lat temu udało się ją wydobyć i odnowić. Od tego momentu stanowi atrakcję skansenu. Innym ciekawym obiektem, który można podziwiać w tym dziale, jest fragment przęsła nieistniejącego już mostu na Pilicy, wybudowanego w celach wojskowych.

W kolejnym dziale („Pamiątki po dawnej Spale”), jak sama nazwa wskazuje, prezentowane są obiekty związane swego czasu ze Spałą – należą do nich: wartownia, która ustawiona była przy wjeździe do miejscowości, ozdobne słupy z jednej z bram wjazdowych oraz budynek dawnej toalety carskiej.

Do innych ciekawych obiektów znajdujących się na terenie skansenu, które ciężko zaliczyć do jakiegoś konkretnego działu (zwane „Architektonicznymi osobliwościami regionu Nadpilicza”), należy zaliczyć: dawny budynek stacyjny z miejscowości Wolbórka (obecnie Czarnocin), budynek świetlicy z nieistniejącej już kolonii w Wąwale oraz spichlerz na paszę dla żubrów z dawnego zwierzyńca w Smardzewicach.

Data lub czas powstania

2000 r. (XX w.)

Materiał budowlany

Budynki znajdujące się na terenie skansenu wybudowane są z drewna.

Historia

Pomysł na stworzenie jednostki muzealnej, która byłaby dedykowana Pilicy i jej dorzeczu pojawił się już na przełomie lat 80-tych i 90-tych XX w. Bardziej zorganizowane działania nastąpiły jednak dopiero w 1997 r., kiedy to zostało powołane Stowarzyszenie Przyjaciół Pilicy i Nadpilicza, zrzeszające miłośników tych terenów. W tym czasie powoli zaczęto już gromadzić eksponaty z myślą o tym, żeby w przyszłości udostępnić je do oglądania turystom. W celu ich pozyskania przeprowadzano wiele nieraz bardzo skomplikowanych akcji, jak np. wydobycie z Pilicy pojazdów niemieckich z czasów II wojny światowej. Pierwszy obiekt jaki trafił do skansenu nie był jednak związany z militariami – był to bowiem okazały drewniany młyn. Skansen oficjalnie zaczął działać w 2000 r. Od tego momentu systematycznie gromadzone są kolejne eksponaty. Obiekt początkowo funkcjonował na zasadzie muzeum społecznego, dopiero od 2005 r. podlega pod Urząd Miasta w Tomaszowie Mazowieckim.

Rodzaj zbiorów, ekspozycji

W skansenie udostępnione do zwiedzania są obiekty i eksponaty związane w jakiś sposób z rzeką Pilicą lub pochodzące z terenów nadpilicznych. W celu wzbogacenia oferty w zabytkowych wnętrzach (zwłaszcza w młynie i dawnej świetlicy kolonijnej) organizowane są różnego rodzaju wystawy. Można na nich zobaczyć unikatowe zdjęcia, dokumenty, oryginalną broń, umundorowanie i wiele innych autentycznych pamiątek pochodzących głównie z okresu II wojny światowej.

Położenie obiektu

Obiekt położony jest w południowej części Tomaszowa Mazowieckiego, niemal naprzeciwko rezerwatu „Niebieskie Źródła”. Z centrum należy się kierować ulicą św. Antoniego. Skansen znajduje się zaraz za mostem na Pilicy po lewej stronie.

Dostępność

W okresie letnim (od 1 kwietnia do 31 października) skansen jest czynny: wtorek, środa, czwartek, piątek, niedziela w godz. 10:00–1 8:00, w soboty w godz. 10:00–16:00.

W okresie zimowym:  wtorek, środa, czwartek, piątek, niedziela w godz. 8:00–16:00, w soboty w godz. 10:00–16:00.

Ceny biletów: ulgowy 3 zł (uczniowie, studenci, emeryci i renciści), normalny 4 zł, dzieci do lat czterech wchodzą bezpłatnie, usługa przewodnicka: 20 zł.

Godziny otwarcia Punktu Informacji i Monitorowania Turysty:

• poniedziałek-niedziela 8:00–19:00.