Rezerwat przyrody Niebieskie Źródła

Rezerwat przyrody o wybitnych walorach estetycznych i krajobrazowych. Chroni unikatowe źródła krasowe. Ich wyjątkowość polega na tym, że wybijany przez nie piasek widziane przez taflę wody przybiera w zależności od pogody różne odcienie zieleni i błękitu.

Opis

Jedno z ulubionych miejsc wypoczynku mieszkańców Tomaszowa Mazowieckiego, znajduje się w południowej części miasta. Niemal nad samą Pilicą w wysokim lesie wypływają na powierzchnię trzy wspaniałe wywierzyska krasowe. Wybijają one do góry piasek, który widziany przez taflę wody przybiera charakterystyczną niebieskawą lub zielonkawą barwę (w zależności od kąta padania promieni słonecznych). Powstanie tego „cudu natury” było możliwe dzięki odpowiednim warunkom naturalnym – w okolicach Tomaszowa podłoże budują bowiem podatne na działalność erozyjną (m. in. procesy krasowe) skały wapienne.

Oprócz źródeł w skład rezerwatu wchodzi także rozległy akwen wodny, na którym znajdują się trzy wyspy o wdzięcznych nazwach: Wyspa Płaczących Wierzb, Samotnego Modrzewia oraz Kacząt. Łącznie rezerwat zajmuje powierzchnię około 29 ha.

Wejście na teren rezerwatu jest bezpłatne, a prowadzi przez swego rodzaju drewnianą bramę stojącą przy ul. Frycza Modrzewskiego. Aby dojść do źródeł należy przejść około 500 m szeroką leśną aleją. W miejscu gdzie woda z źródeł wybija na powierzchnię ustawiono drewnianą barierkę ułatwiającą obserwacje, w pobliżu znajduje się też wiele ławek. Dla celów edukacyjnych na terenie rezerwatu ustawiono dwie tablice informacyjne (przy wejściu oraz przy samych źródłach), z których można się dowiedzieć ciekawych rzeczy o historii tego miejsca.

Zespół krasowych źródeł wraz ze zbiornikami wody stojącej otoczony jest przez lasy i zarośla łęgowe. Roślinność wodna jest tu stosunkowo uboga, natomiast flora otaczających źródła siedlisk lądowych liczy aż 400 gatunków. Występują tu m.in. takie drzewa jak olsza czarna czy topola biała.  

Fauna tego terenu to przede wszystkim kaczki krzyżówki, licznie zasiedlające tutejsze zbiorniki wodne. Ptaki te znalazły tu świetne miejsce do egzystencji oprócz sprzyjających warunków przyrodniczych mogą liczyć także na łatwe pożywienie (są często dokarmiane przez spacerujących ludzi). Z rzadszych gatunków można tu spotkać m. in. bociana białego, zimorodka i dzięcioła czarnego.

Historia miejsca: Formalne utworzenie na tym obszarze rezerwatu przyrody nastąpiło w 1961 r. Ideą jego powstania była ochrona unikatowych źródeł oraz ostoi licznych gatunków ptaków tu zamieszkujących. Miejsce to było jednak już znane dużo wcześniej. Pierwsze wzmianki o „Niebieskich Źródłach” (zwanych wcześniej również m.in. Modrymi Wodami i Jeziorem Błękitnym) pochodzą bowiem z połowy XVIII w. Wiadomo, że stał tu wówczas młyn wodny, zniszczony w 1939 r. w trakcie działań wojennych. „Niebieskie Źródła” od początku cieszyły się dużym uznaniem wśród naukowców, badaczy, podróżników a także władców i dostojników (wśród których był m. in. car Rosji Mikołaj II). Swego czasu źródła te uważano nie tylko za cud natury, ale również przypisywano im właściwości lecznicze. Na początku XX w. planowano nawet urządzić tu kurort leczniczy (ostatecznie nic z tego nie wyszło).

Z „Niebieskimi Źródłami” po części jest także związana historia łódzkich wodociągów. Wzorując się na planach wybitnego inżyniera W.H. Lindley'a w pobliżu źródeł wywiercono kilka studni głębinowych, z których woda była transportowana do Łodzi rurociągiem. Doprowadziło to jednak do zdecydowanego spadku wydajności źródeł – po podniesieniu alarmu wśród przyrodników zaprzestano tej praktyki.

W latach 30-tych XX w. władze Tomaszowa Mazowieckiego chciały przekształcić okolice źródeł w park turystyczno-przyrodniczy. Usypano wówczas m.in. groblę oraz wykopano sztuczne kanały. W okresie wojennym Niemcy utworzyli dodatkowo pomosty nad źródłami, które jednak, w trosce o przyrodę, po wojnie zlikwidowano.

Jedną z ostatnich inwestycji było przeprowadzenie w latach 1994–1997 renaturyzacji rezerwatu, której celem było zapobieżenie spadkowi wydajności źródeł i usunięcie namułów dennych.

Ciekawostki

Ciekawą legendę na temat powstania Niebieskich Źródeł przytoczył Jan Piotr Dekowski w wydanych w 1935 roku „Legendach i podaniach z okolic Tomaszowa Mazowieckiego”. Według tego podania w 1657 r. najeżdżające na Polskę wojska szwedzkiego dotarły w okolice lasów spalskich. Złapała je tam straszliwa ulewa. Żołnierze postanowili schować się do pobliskiej kaplicy – nie uszanowali jednak miejsca świętego, tylko zaczęli biesiadować. Bóg postanowił ich srogo ukarać i strącił ich wraz z kaplicą w czeluści ziemi. Na tym miejscu powstało zaś jezioro o niebiańskiej barwie...

Co ciekawe pewnego razu podczas oczyszczania źródeł znaleziono fragmenty cegieł (a żadne dokumenty nie mówią nic o stojącej w pobliżu budowli) – być może w legendzie jest więc ziarno prawdy.

Forma ochrony prawnej

Rezerwat przyrody. Monitor Polski z 1961 r., nr 72, poz. 306.

Położenie obiektu

Rezerwat znajduje się w południowej części miasta, dojazd z centrum ulicą św. Antoniego, wejście znajduje się zaraz za mostem na rzece Pilicy (po prawej stronie).

Dostępność

Wejście na teren rezerwatu jest bezpłatne.