Racibórz – obszar atrakcyjny kulturowo

Obszar atrakcyjny kulturowo Racibórz to jedna z historycznych stolic Górnego Śląska, w której rezydowali książęta opolsko-raciborscy. Perełka architektury i kultury śląskiej, której unikatową atrakcją jest zamkowa kaplica pw. św. Tomasza Kantuaryjskiego.

Opis

Określenie OAK

Obszar atrakcyjny kulturowo Racibórz obejmuje miasto Racibórz w jego granicach administracyjnych oraz gminę Nędza i gminę Rudnik.

Położenie

Racibórz to średniej wielkości miasto, położone na południowo-wschodnich krańcach Niziny Śląskiej u północnych wrót Bramy Morawskiej, w Dolinie Dolnej Odry, w pobliżu granicy z Republiką Czeską.

Atrakcyjność turystyczna

O atrakcyjności turystycznej obszaru atrakcyjnego kulturowo Racibórz decyduje przede wszystkim jego ponad 1000-letnia historia, która pozostawiła po sobie wiele zabytków kultury materialnej, jak również zwyczaje, tradycje, a także przekazywane z pokolenia na pokolenia legendy. Dziedzictwo to, kultywowane przez cały czas przez mieszkańców obszaru, stanowi dzisiaj o jego niezwykłym charakterze. Uroku dodaje mu również piękno otaczającej przyrody, zatopionej w pięknych krajobrazach Bramy Morawskiej i Doliny Odry.

Wirtualne spacery w 3D

Racibórz – Rynek	Racibórz – Zamek

Historia

Obszar atrakcyjny kulturowo Racibórz odznacza się bogatą historią, która kształtowała się przez prawie 1000 lat i w której przeplatały się wątki polskie, morawskie, czeskie i niemieckie.

Według legendy Racibórz założony został przez wojownika, lub – jak podają inni – księcia – o imieniu Racibor. Nie wiadomo, jakie było jego pochodzenie, faktem jednak jest to, iż ów Racibor goniąc za jeleniem zbytnio oddalił się od swoich towarzyszy, docierając aż do błękitnych wód rzeki Odry. Zapadł zmierzch, w oddali słychać było wycie wilków, porykiwania żubrów i turów, okolica wydawała się więc złowieszcza. Przestraszony Racibor spędził więc noc na drzewie, przysięgając sobie, że jeśli wyjdzie cało z opresji, zbuduje w tym miejscu gród warowny, który w przyszłości będzie stanowił schronienie dla myśliwych i podróżujących tędy kupców. Rano, Racibor przekonał się, jak piękna jest otaczająca go okolica. Zszedłszy z drzewa, odnalazł swoich towarzyszy i przekazał im informację o obietnicy, jaką złożył. Oni zgodzili się, że należy jej dotrzymać i wspólnie przystąpili do budowania grodu. Wzniesiono drewnianą palisadę, zbudowano domy mieszkalne, siedzibę dowódcy i kaplicę jako miejsce kultu. Podczas uroczystej uczty, jaką wyprawiono na cześć nowego grodu, zdecydowano, iż winien on nosić imię swojego pomysłodawcy Racibora. Nazwa ta, wykrzykiwana na cześć księcia myśliwego, lekko zniekształcona przez szum wiatru, dotarła do pobliskich wiosek jako „Racibórz”.

Według niektórych znawców, sama nazwa (imię) Racibórz pochodzi od słów „rati” – orać i „bor” – czyli bór, las. Jeszcze inne źródła nadają temu imieniu znaczenie „walczący na wojnie” lub „chętny do boju”. Mieszkańcy miasta wierzą jednak w legendę o Raciborzu, który ich miasto założył, zgodnie z przyrzeczoną Bogu obietnicą. Legenda legendą, wiadomo jednak na pewno, iż raciborski gród, broniący przeprawy przez Odrę na drodze handlowej prowadzącej przez Bramę Morawską do Polski, istniał już w IX w. Leżał wówczas na szlaku wiodącym z Czech i Moraw do Krakowa, na Ruś i Śląsk. Zgodnie z przekazami staropolskimi był on stolicą Kwadów.

Po raz pierwszy Racibórz wzmiankowany był w kronice Galla Anonima w 1108 r. W kolejnych informacjach, jakie zachowały się o mieście, występuje już ono jako gród kasztelański, a następnie, od 1172 r. jako stolica księstwa z Mieszkiem I Plątonogim na czele.

Dzięki dogodnemu położeniu, Racibórz szybko wyrósł na bardzo silny gród warowny. O jego sile świadczy chociażby fakt, iż nie uległ najazdom tatarskim, przed którymi nie obronił się nawet Kraków.

W XIII w. Racibórz był również prężnym ośrodkiem rozwoju kulturalnego, dzięki czemu mógł już wówczas pozytywnie oddziaływać na pozostałe polskie tereny. To tutaj, w mennicy książęcej, bito pierwsze polskie monety z napisem „Milost”, a w klasztorze dominikanów Wincenty z Kielczy, autor hymnu o  św. Stanisławie „Gaude Mater Polonia”, zapisał w kronice pierwsze polskie zdanie – „Gorze szą nam stało” – co znaczy spadło na nas wielkie nieszczęście. Miasto rosło także na potęgę gospodarczą. Powstały wielkie składy soli, rozwijało się rzemiosło, zwłaszcza tkactwo i sukiennictwo, odbywały się tutaj największe na Górnym Śląsku targi zboża. Szybki rozwój Raciborza spowodował, iż w XIV w. było to najbardziej zaludnione miasto południowego Śląska.

W 1336 r. władzę po Piastach przejęli w Raciborzu Przemyślidowie. Za ich panowania miasto wykupiło za znaczą sumę pieniędzy dziedziczne wójtostwo w mieście. Transakcji tej dokonano w 1443 r., a środkiem płatniczym były raciborskie halerze – dwustronnie bite srebrne monety.

Po Przemyślidach, w 1521 r. władzę przejął książę opolski Jan II Dobry z górnośląskiej linii Piastów. Zapisał się on w historii miasta jako władca, który w 1531 r. wydał tzw. przywilej Hanuszowy, wyznaczając tym samym Racibórz, obok Opola, na miejsce obrad sejmiku krajowego i składania hołdu królowi Czech.

Już w trzydzieści lat później, w 1551 r., Racibórz wraz z Koroną Czeską, przeszedł we władanie Habsburgów. W poł. XVIII w. po wojnach prusko-austriackich o Śląsk, wszedł w skład Królestwa Polskiego. Był to bardzo dobry okres w dziejach miasta, które zaczęło się znowu dynamicznie rozwijać. W 1846 r. do Raciborza dotarła linia kolejowa łącząca Berlin z Wiedniem. Powstawały kopalnie rud, huty, wytwórnia fajansu, rozwijał się również przemysł metalowy. Miasto stało się również ważnym ośrodkiem polskości. Działały tutaj liczne organizacje i instytucje, które dbały o zachowanie tradycji narodowych. Były wśród nich m.in. Związek Polaków w Niemczech, spółdzielnia „Rolnik” i „Ogrodnik”, Bank Ludowy oraz istniejący do dnia dzisiejszego ośrodek kultury „Strzecha”. Do lat 80. XIX w., kiedy to zaczął się Kulturkampf, Polacy i Niemcy zamieszkujący Racibórz żyli ze sobą w zgodzie. Dominacja i siła Polaków była jednak tak duża, iż władze pruskie publikowały zarządzenia w języku polskim, a urzędnicy musieli władać polskim językiem. Takie zasady nie miały miejsca praktycznie nigdzie indziej.

Polityczne zmiany, jakie przyniosła Europie I wojna światowa, spowodowały upadek znaczenia Raciborza jako miasta leżącego na ważnym szlaku handlowym. Powstałe wówczas nowe granice państwowe pozrywały istniejące do tej pory więzi gospodarcze.

W czasie II wojny światowej Racibórz bardzo ucierpiał, m.in. dlatego, że zamieszkujący go Niemcy nie popierali faszyzmu. Podobno ich antyhitlerowska postawa zapobiegła powstaniu niemieckiej bomy atomowej w 1942 r., mieli oni bowiem jakoby fałszować skład chemiczny bloków moderatowych z grafitu, które były wytwarzane w obecnych Zakładach Elektrod Węglowych (wówczas Plania Werke).

Po wojnie Racibórz został odbudowany i obecnie stanowi ważne centrum gospodarcze i kulturalne regionu. W 2001 r. jako pierwsze miasto nie tylko w Polsce, ale również w Europie, otrzymał certyfikat ISO 14001, wprowadzając tym samym w całej gminie System Zarządzania Środowiskowego. Było to bardzo ważne wydarzenie w najnowszej historii Raciborza.

Najważniejsze atrakcje

Pomimo wielu zniszczeń, jakich na przestrzeni dziejów doświadczył obszar atrakcyjny kulturowo Racibórz, większość jego substancji zabytkowej przetrwała do czasów współczesnych. Racibórz posiada więc liczne atrakcje, zarówno kulturowe, jak również przyrodnicze. Z tych pierwszych, niewątpliwą perełką jest znajdująca się nieopodal zamku piastowskiego kaplica zamkowa pw. św. Tomasza Kantuaryjskiego, która wzniesiona została pod koniec XIII w. i stanowi doskonały przykład śląskiego gotyku. Inne ważne zabytki sakralne to m.in. podominikański kościół pw. św. Jakuba z XIV w., kościół pw. Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny również z XIV w. oraz XIV-wieczny kościół klasztorny dominikanek pw. św. Ducha – obecnie pełniący rolę muzeum. Warto tutaj dodać, iż muzeum, którego największą atrakcją jest egipska mumia przywieziona do Raciborza w poł. XIX w. i gotycki piec kaflowy przeniesiony z zamku i zrekonstruowany w dużej części z oryginalnych kafli, zostało w 2001 r. uhonorowane w konkursie Marszałka Województwa Śląskiego na Wydarzenie Muzealne Roku. 

Już ta krótka lista pokazuje, jak cenne i wartościowe zabytki, zarówno pod względem architektonicznym, jak i historycznym, posiada obszar atrakcyjny kulturowo Racibórz. A to dopiero początek. Obowiązkowym punktem zwiedzania omawianego regionu musi być związany z jego dziejami praktycznie od samego początku zamek piastowski książąt raciborskich, stanowiący niegdyś siedzibę raciborskich władców, rynek o zachowanym średniowiecznym układzie urbanistycznym, na którym stoi kolumna Matki Bożej z 1795 r. oraz XIII-wieczne mury miejskie otaczające miasto. Wiele jest także zabytkowych obiektów odbudowanych po wojennych zniszczeniach, jak chociażby późnoklasycystyczny budynek sądu, neogotyckie więzienie, zachowane szczątki dawnych murów więziennych.    

Warte odwiedzenia są również Śląskie Obserwatorium Geofizyczne PAN oraz Browary Raciborskie.

Tradycje działalności kulturalnej kontynuuje już od XIX w. Dom Kultury „Strzecha”. Działają tutaj jednak również inne prężne instytucje, jak Towarzystwo Miłośników Ziemi Raciborskiej, Raciborskie Centrum Kultury i Miejska Biblioteka Publiczna. Rokrocznie na terenie obszaru atrakcyjnego kulturowo Racibórz odbywają się liczne imprezy, również plenerowe, które przybliżają miasto, jego historię i zwyczaje. Należą do nich m.in. Dni Raciborza, Festiwal Pieśni Chóralnej, Raciborski Przegląd Piosenki Religijnej „Spotkałem Pana” czy Raciborski Festiwal „Motywy Bluesa”. W mieście organizowany jest również, w ramach Dni Raciborza, Jarmark św. Marcelego, który nawiązuje do średniowiecznych tradycji spotkań kupców i rzemieślników, które organizowano w Raciborzu już od XIII w., łącząc wymiar religijno-duchowy z handlowym.

Charakterystyka zagospodarowania turystycznego

Obszar atrakcyjny kulturowo Racibórz jest bardzo dobrze dostępny pod względem komunikacyjnym. Można się do niego dostać zarówno koleją (przy czym kursują tutaj tylko pociągi regionalne, którymi można dojechać do Katowic), jak i komunikacją autobusową. Po mieście natomiast poruszać się można komunikacją miejską. Obszar przecina droga krajowa DK nr 45. Jeżeli chodzi o bazę noclegową, obszar oferuje noclegi zarówno w wysokogwiazdkowych hotelach, jak i tańszych obiektach. Wybór w zakresie usług gastronomicznych jest bardzo duży. Godne polecenia są zwłaszcza klimatyczne restauracje, puby i kawiarnie znajdujące się na raciborskiej Starówce.

Inne

Źródła

www.raciborz.pl