Rybnik – obszar atrakcyjny kulturowo

Obszar atrakcyjny kulturowo Rybnik to harmonijne połączenie atmosfery dużego, zabytkowego miasta z pięknem otaczającej go przyrody oraz otaczającym go cysterskim i industrialnym dziedzictwem.

Powierzchnia: 22 719 ha

Opis

Określenie OAK

Obszar atrakcyjny kulturowo Rybnik obejmuje miasto Rybnik w jego granicach administracyjnych oraz obszar wiejski Kuźni Raciborskiej wraz ze wsią Rudy.

Położenie

Obszar atrakcyjny kulturowo Rybnik leży w południowo-zachodniej części województwa śląskiego w obrębie Kotliny Raciborsko-Oświęcimskiej na Płaskowyżu Rybnickim. Obejmuje dużą część Parku Krajobrazowego „Cysterskie Kompozycje Krajobrazowe Rud Wielkich”, która położona jest na zachód od autostrady A1. Omawiany obszar centralnie przecina droga krajowa DK78.

Atrakcyjność turystyczna

Tym, którzy nie znają obszaru atrakcyjnego kulturowo Rybnik, kojarzy się on z Rybnickim Okręgiem Węglowym, etosem pracy, szarością Górnego Śląska. Nic bardziej mylnego. Nie bez przyczyny o Rybniku mówi się jako o mieście kwiatów i ogrodów, choć tytuł taki miasto otrzymało w okresie międzywojennym. Harmonijnie łączy w sobie wszelkie elementy architektury, krajobrazu i infrastruktury, które w dzisiejszym świecie świadczą o wysokiej jakości życia. Doskonałe miasto zarówno do mieszkania, pracy, jak i wypoczynku. Wyrosłe z rybackiej osady, dzisiaj stanowi niezwykle cenny element dziedzictwa historycznego, industrialnego i przyrodniczego województwa śląskiego, któremu od 2007 r. patronuje św. Antoni Padewski. Jeśli dodać do tego historyczne dziedzictwo związane z działalnością cystersów na tym terenie oraz piękno krajobrazu, który podziwiać można w parku krajobrazowym „Cysterskie Kompozycje Krajobrazowe Rud Wielkich”, tworzy się obraz miejsca niezwykłego, zarówno pod względem kulturowym, jak i przyrodniczym. Co niezwykle ważne, walory środowiska naturalnego i zabytki kultury materialnej, łączą się tutaj w harmonijną całość, która nadaje obszarowi atrakcyjnemu kulturowo Rybnik niezwykłego charakteru.

Rynek w Rybniku – wytyczony podczas lokacji miasta (XIII - XIV w.) na miejscu dawnego stawu. Aż do końca XVIII stulecia zabudowany domami drewnianymi, budynki murowane pojawiły się dopiero u schyłku XVIII w.

Wirtualny spacer w 3D

Rybnik – Rynek

Rynek w Rybniku – wytyczony podczas lokacji miasta (XIII - XIV w.) na miejscu dawnego stawu. Aż do końca XVIII stulecia zabudowany domami drewnianymi, budynki murowane pojawiły się dopiero u schyłku XVIII w.

Historia

Historię obszaru atrakcyjnego kulturowo Rybnika wyznacza oczywiście historia samego Rybnika. Po śląsku i w języku czeskim słowo „Rybnik” oznacza nic innego jak staw rybny. Nie dziwi jednak taka etymologia nazwy miasta, biorąc pod uwagę, iż właśnie z rybołówstwem związany był pierwszy w historii okres rozwoju gospodarczego Rybnika. Już bowiem w średniowieczu pełnił on funkcję osady rybackiej, leżącej na ważnym szlaku handlowym wiodącym z Krakowa przez Oświęcim do Raciborza i Wrocławia. Na przełomie IX/X w. istniały tutaj 3 sadyby słowiańskie (sioła: Rybinek, Zagrodniki i Łony), które z czasem scaliły się w jeden organizm miejski. W XII w. prawdopodobnie na krótki czas w Rybniku osiadł książę piastowski Mieszko I Plątonogi, który wybudował książęcy zamek i kościół pw. Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny.

Lokacja Rybnika na prawie magdeburskim miała miejsce na początku XIV w., prawdopodobnie w 1308 r. za czasów księcia opolsko-raciborskiego Władysława, zwanego fundatorem śląskich miast. Wówczas Rybnik przynależał właśnie do księstwa raciborskiego, później jednak stał się wydzielonym księstwem rybnickim. Położenie na skrzyżowaniu ważnych szlaków handlowych sprzyjało rozwojowi ośrodka miejskiego, w którym zaczęło się rozwijać przede wszystkim rzemiosło. Niestety dobra passa zastała nieco zahamowana pod rządami Czech. W XIV–XV w. miasto było wielokrotnie niszczone pożarami oraz wojnami husyckimi. Za rządów austriackich (lata 1526–1740) z księstwa raciborskiego wydzielone zostało tzw. Rybnickie Państwo Stanowe obejmujące Rybnik i okoliczne wsie, które było jako zastaw nadawane różnym rodom śląskim, czeskim i austriackim. Niestety, rządy habsburskie, nie zapisały się pozytywnie w historii Rybnika, jako że zmieniający się często właściciele, dbali jedynie o swoje zyski, hamując tym samym rozwój gospodarczy miasta. W tamtym czasie stało się ono jednym z najmniejszych miast na Górnym Śląsku. Stosunkowo powoli rozwijało się rzemiosło, ale już wówczas zaczęły tworzyć się cechy, które następnie odegrały bardzo ważną rolę w zachowaniu polskości.

Nowy okres dziejów Rybnika rozpoczął się wraz z jego sprzedażą królowi pruskiemu Fryderykowi II Wielkiemu Hohenzollernowi. Ruszyły nowe inwestycje, nastąpiła odbudowa miasta po pożarach w 1794 r. i 1796 r., miasto nabrało w poł. XIX w. nowoczesnego charakteru. XIX w. to także okres rozwoju przemysłu na szeroką skalę, w tym rozwój górnictwa węgla kamiennego, którym sprzyjała budowa kolei żelaznej. Nadto wspomnieć należy o bujnym rozwoju rzemiosła, któremu sprzyjała wprowadzona wolność wykonywania zawodu. Niestety, okres prosperity gospodarczej pod rządami Prus, oznaczał jednocześnie powolną germanizację społeczeństwa.  W związku z tym na coraz większą skalę działać zaczęły liczne towarzystwa oświatowe i społeczno-kulturalne, które pozwoliły na zachowanie polskości. Dążenia narodowościowe były szczególnie widoczne podczas powstań śląskich, w których mieszkańcy Rybnika dzielnie walczyli, a w wyniku których (i oczywiście przeprowadzonego plebiscytu), Rybnik powrócił po prawie 600 latach do Polski.

Okres międzywojenny to czasy dynamicznego rozwoju Rybnika. Dzięki działalności ówczesnego burmistrza Władysława Webera, miasto uległo całkowitemu przeobrażeniu i zyskało nowe, nowoczesne oblicze. Wzniesiono wówczas nowy gmach Urzędu Miejskiego, zrewitalizowano płytę Rynku, założono wiele parków i skwerów, w efekcie czego Rybnik został laureatem ogólnopolskiego konkursu na ukwiecone miasto i otrzymał miano „miasta kwiatów i ogrodów”. Po 1945 r. Rybnik zaczął się rozwijać na nowo, stając się centrum Rybnickiego Okręgu Węglowego, a także ważnym ośrodkiem handlowym, kulturalnym i rekreacyjnym w województwie śląskim.

Z punktu widzenia historii całego obszaru atrakcyjności kulturowej Rybnik niezwykle istotne są także dzieje Rud związane z założonym tutaj w 1258 r. przez księcia Władysława Opolczyka klasztorem cystersów. Pierwszymi jego budowlami był wczesnogotycki kościół pw. Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny – pierwszy powstał w poł. XIII w., następny – konsekrowany w 1303 r. zachował się do dnia dzisiejszego oraz klasztor wzniesiony na planie czworoboku. Cystersi, którzy zajmowali się działalnością religijną, gospodarczą i kulturalno-naukową, uruchomili w 1744 r. gimnazjum oraz bogatą w zbiory bibliotekę. Od 1781 r. prowadzili także studium filozoficzno-teologiczne, które było wówczas jedyną tego rodzaju uczelnią na Górnym Śląsku. Cystersi byli obecni w Rudach do 1810 r., kiedy to nastąpiła kasata zakonu na mocy edyktu króla pruskiego Fryderyka Wilhelma II. W następnym roku przeprowadzona została aukcja mienia klasztornego. Najcenniejsze książki wywieziono do Wrocławia, część rozdano okolicznym mieszkańcom, a część po prostu przeznaczono na makulaturę. Mocą dekretu sekularyzacyjnego z dniem 1 lipca 1812 r. dobra klasztorne stały się własnością księcia von Hessen-Kassel, który nigdy tutaj nie zamieszkał.

W latach 1813–1814 znajdował się tu szpital wojskowy, a w 1820 r. dobra objął w posiadanie hrabia Wiktor Amadeusz von Hessen-Rotenburg, który zmarł bezpotomnie. Stąd też w 1834 r. stały się one własnością jego bratanka. Klasztor więc stał się od 1820 r. siedzibą książąt raciborskich i był nią aż do 1945 r. Z tego też względu w poł. XIX w. przeprowadzono gruntowną przebudowę klasztoru i pałacu na rezydencję magnacką. Wówczas założono także park, a same Rudy stały się sławnym miejscem w Europie, w którym gościł m.in. cesarz Wilhelm II. W styczniu 1945 r. wchodząca Armia Czerwona splądrowała klasztor i pałac i go podpaliła. Pożarowi uległ również kościół. Po wojnie odbudowano świątynię, nadając jej z powrotem pierwotny gotycki styl, a budynki klasztoru i pałacu zabezpieczono. Ich remont rozpoczął się dopiero w latach 70. XX w. Do 1986 r. odgruzowano część wnętrz klasztornych, jak również wymurowano na nowo niektóre fragmenty klasztoru. Prace nad rekonstrukcją, odbudową i poddaniem konserwacji zespołu klasztorno-pałacowego nasiliły się w 1998 r., kiedy pocysterski obiekt stał się własnością Diecezji Gliwickiej i został w nim utworzony Ośrodek Formacyjno-Edukacyjny. Od tego czasu oczyszczano i odgruzowywano kolejne pomieszczenia budynku, otynkowano niektóre pokoje i udostępniono część obiektu zwiedzającym w postaci sal, w których organizowane są różnorodne, cykliczne już wystawy, inscenizacje historyczno-edukacyjne oraz jarmarki adwentowe.

Najważniejsze atrakcje

Atrakcji na terenie obszaru atrakcyjnego kulturowo Rybnik jest niezliczone mnóstwo i trudno tutaj wskazywać, która z nich jest najważniejsza. Faktem jednak jest, że każdy znajdzie tutaj coś dla siebie, zarówno znawca polskiej historii, architektury świeckiej i sakralnej, jak i meloman czy miłośnik teatru, a nawet zapalony motocyklista.

Rybnickie kościoły to zarówno świątynie katolickie (jak neogotycka XX-wieczna Bazylika pw. św. Antoniego – patrona miasta, której 95-metrowa wieża należy do najwyższych na Śląsku czy XVIII-wieczny kościół pw. Matki Bożej Bolesnej oraz XVIII-wieczny kościół pw. św. Warzyńca), jak i ewangelickie. To również sanktuarium św. Teresy od Dzieciątka Jezus Rybniku-Chwałowicach. Zabytki świeckie to chociażby XIII-wieczny piastowski zamek, całkowicie przebudowany w XVIII w. oraz dwa ratusze – pierwszy, klasycystyczny dawny ratusz miejski z wieżą zegarową z 1822 r., w którym obecnie mieści się siedziba Muzeum Miejskiego, jak i neoklasycystyczny budynek nowego ratusza, wzniesiony w 1928 r. za czasów burmistrza Władysława Webera. Świadectwem historii Rybnika są także zabytki industrialne, w tym liczne familoki, ale przede wszystkim Zabytkowa Kopalnia Węgla Kamiennego „Ignacy”, na powierzchni której podziwiać można dwie piękne, nadal działające maszyny wyciągowe (najstarsze nie tylko w Europie, ale prawdopodobnie na świecie) oraz panoramę Ziemi Rybnickiej rozciągającą się z wieży ciśnień.

Nie tylko Rybnik posiada zabytki industrialne. W Rudach Wielkich i w Nędzy zwiedzić można zabytkowe stacje kolejki wąskotorowej, a nawet odbyć ciekawą przejażdżkę kolejową. Rydułtowy zapraszają do izby pamięci dedykowanej historii KWK „Rydułtowy” mieszczącej się w zabytkowym budynku wagi drobnicowej. Wspomniane wcześniej Rudy to także dziedzictwo cysterskie, a w tym przepiękne zabudowania klasztorne z sanktuarium Matki Boskiej Rudzkiej na czele.

Obszar atrakcyjny kulturowo Rybnik oferuje również jedne z najdłuższych w Polsce miejskich szlaków rowerowych w Rybniku, które umożliwiają zwiedzanie miasta na dwóch kółkach, liczne parki i skwery, w których można odetchnąć świeżym powietrzem, rekreacyjny Zalew Rybnicki, wiele kafejek, klimatycznych restauracji i sklepów, a także Teatr Ziemi Rybnickiej, jedyny w Polsce Zespół Szkół Wyższych (Akademia Ekonomiczna, Politechnika Śląska i Uniwersytet Śląski wraz z kampusem, w którym mieszka ok. 5 000 studentów), Aeroklub ROW i słynne specjalizujące się w sporcie żużlowym „Rybnickie Rekiny”.

Charakterystyka zagospodarowania turystycznego

Obszar atrakcyjny kulturowo Rybnik jest bardzo dobrze skomunikowany zarówno z województwem śląskim, jak i z całą Polską. Na teren obszaru można dostać się zarówno koleją, jak i komunikacją autobusową. Na uwagę zasługuje możliwość poruszania się wewnątrz obszaru zabytkową kolejką wąskotorową. Na chętnych czekają przejazdy na trasie Rudy - Paproć - Rudy oraz Rudy - Stanica - Rudy, a także krótkie przejazdy ręczną drezyną. To nie lada atrakcja, nie tylko dla miłośników kolei. Jeżeli chodzi o bazę noclegową i gastronomiczną, prym tutaj wiedzie oczywiście Rybnik, który zaprasza do różnych hoteli, pensjonatów, a także klimatycznych restauracji i kawiarenek. Nie będą mieć jednak żadnych problemów również Ci, którzy zdecydują się na pobyt poza miastem.

Dokumenty