Żory – obszar atrakcyjny kulturowo

Obszar atrakcyjny kulturowo Żory to miejsce pełne historycznej magii oraz pięknych krajobrazów. Są tutaj kościoły, pałace i dwory, niezwykłe zabytki architektury przemysłowej, a także unikatowe wydarzenia, takie jak Święto Ognia.

Opis

Określenie OAK

Obszar atrakcyjny kulturowo Żory obejmuje teren wyznaczony głównie przez tereny gminy Żory, Orzesze i Czerwionka-Leszczyny. Obszar przecina droga krajowa DK81 a także autostrada A1.

Położenie

Obszar atrakcyjny kulturowo Żory jest położony w południowej części województwa śląskiego, na skraju Beskidu Śląskiego i Żywieckiego oraz na granicy Wyżyny Śląskiej i Płaskowyżu Rybnickiego. Jego terytorium jest w dużej części położone w granicach Parku Krajobrazowego „Cysterskie Kompozycje Rud Wielkich”, który rozciąga się tutaj na wschód od autostrady A1.

Atrakcyjność turystyczna

Obszar atrakcyjny kulturowo Żory jest usytuowany na jednych z najczystszych ekologicznie terenów województwa śląskiego. Jego atrakcyjność podnosi fakt doskonałej dostępności komunikacyjnej – mówi się wręcz, że z Żor wszędzie jest blisko. Ta zaleta pozwalała rozwijać się temu obszarowi od początków jego istnienia, nie bez przyczyny bowiem miejscowości znajdujące się na jego terenie leżały na jednym z kluczowych szlaków handlowych, jakim był niegdyś Szlak Bursztynowy. Cechą charakterystyczną obszaru atrakcyjnego Żory jest fakt harmonijnego połączenia wielkomiejskości z ciszą i spokojem zielonych terenów rekreacyjno-wypoczynkowych. Otoczony lasami, z pięknymi krajobrazami i panoramą w kierunku południowym na Beskid Śląski i Bramę Morawską, obszar atrakcyjny kulturowo Żory jest naprawdę wart głębszego poznania. Nie brak tutaj ani zabytków, ani ciekawych wydarzeń kulturowych, ani również dającej oddech od dnia codziennego przepięknej przyrody.

Atrakcyjności dodaje mu sama jego nazwa, wywodząca się od najdawniejszej Sari, przez Zari i Żary do współczesnej Żory. Etymologia samego słowa nawiązuje bezpośrednio do ognia, miejsca wypalonego pod uprawę lub też pod budowę osady. Żory jednak z ogniem związane są niestety nie tylko z nazwy, miasto bowiem było wielokrotnie trawione przez straszliwe pożary, które je doszczętnie niszczyły, powodując jednocześnie śmierć wielu mieszkańców i zahamowanie rozwoju gospodarczego. Ogień urósł więc w Żorach do rangi wręcz symbolicznej, a tradycja z nim związana jest w mieście kontynuowana od ponad 300 lat. Ale o tym więcej później.

Wirtualny spacer w 3D

Żory – Rynek

Jest jednym z miast należących do Rybnickiego Okręgu Węglowego.

Historia

Historia obszaru atrakcyjnego kulturowo Żory to przede wszystkim historia Żor, choć nie była ona do końca dzielona z dziejami leżących na opisywanym obszarze – Czerwionki-Leszczyny i Orzesza. Tak więc poniżej zaprezentowano najważniejsze fakty historyczne dla każdej z tych miejscowości.

Historia Żor rozpoczęła się w 1272 r., kiedy to książę opolsko-raciborski Władysław lokował Żory na prawie magdeburskim. Wcześniej jednak, w okresie tworzenia się polskiej państwowości, na terenie dzisiejszego miasta zamieszkiwało lechickie plemię Golęszyców. Od II poł. IX w. ziemie te leżały w granicach państwa morawskiego, a następnie – od ok. 921 r. – państwa czeskiego. Założone przez księcia Władysława Żory miały zachowany do czasów współczesnych owalny kształt z prostokątnym rynkiem i dwiema bramami: krakowską i cieszyńską, otoczone były murami obronnymi. Już w 1291 r. w wyniku hołdu złożonego przez Przemysława raciborskiego królowi Czech, stały się one czeskim lennem i od tamtej pory zatracały stopniowo związki z Polską. Aż do lat 20. XVI w. miasto pozostawało we władaniu książąt górnośląskich z rodu Piastów. Znajdujące się pod władaniem króla Czeskiego Żory w 1336 r. przeszły we władanie Przemyślidów. Następnie, w latach 1345, 1433 i 1473 były oblegane odpowiednio przez wojska polskie, husyckie i węgierskie. Z uwagi jednak na obronny charakter żorskiej fortecy i ciążący na mieszkańcach obowiązek utrzymywania grodu w stanie gotowości bojowej, za każdym razem Żory wychodziły z tych opresji obronną ręką. W 1526 r. Żory wraz z całym Śląskiem stały się częścią monarchii Habsburgów. W latach 1645–1666 rządzone były natomiast przez Wazów. W poł. XVIII w., po wojnie prusko-austriackiej, Żory stały się ostatecznie częścią Prus, a do Polski powróciły po plebiscycie w 1922 r. W czasie II wojny światowej miasto zajął Wermacht i zostało ono wcielone do III Rzeszy.  

Właściwie od początków swojego istnienia, miasto doskonale się rozwijało, głównie za sprawą rzemiosła i handlu. Swoje wyroby produkowali tutaj garncarze, masarze, garbarze, sukiennicy, szewcy, piekarze i piwowarzy. Jeszcze w II poł. XVIII w. znaczącą rolę w rozwoju Żor odgrywali właśnie rzemieślnicy, a samo miasto należało wówczas do jednych z największych na Górnym Śląsku. Jednak rewolucja przemysłowa zahamowała rozwój miasta o typowo feudalnym charakterze. Spóźnione uprzemysłowienie Żor rozpoczęło się dopiero w latach 30. i 40. XIX w., wraz z powstaniem huty „Waleska” i huty „Pawła”. Całkiem dobry w historii Żor okres międzywojenny, podczas którego Żory rozwijały się zarówno pod względem gospodarczym, jak i kulturalnym, przerwała II wojna światowa, która doświadczyła miasto niezwykle ciężko. Jego odbudowa w Polsce Ludowej trwała ponad 20 lat, a jej zwieńczeniem było przyznanie Żorom w 1969 r. I miejsca w ogólnopolskim konkursie „Mistrza Gospodarności”.

Wielokrotnie już podkreślano tragiczne losy Żor w związku z wielkimi pożarami. Już w 1552 r. spłonęła połowa miasta, które było praktycznie w całości drewniane. Kolejne pożary wybuchły w 1661, 1702, 1807 oraz 1945 r. Każdy z nich niszczył miasto doszczętnie. Na trwale w historii i mentalności żorzan zapisał się jednak pożar z 1702 r., aczkolwiek nie był on największy. Wówczas bowiem ludność miasta złożyła uroczyste ślubowanie, iż każdego roku, w rocznicę pożaru (11 maja), odbywać się będzie uroczysta, błagalna procesja w intencji odwrócenia klęski pożarów od Żor. Mieszkańcy miasta obietnicy dotrzymali, niestety jednak nie uchroniło ich to przez kolejnymi nieszczęściami. Po pożodze w 1807 r. nakazano już nawet wznosić zabudowę jedynie murowaną, niestety miasto spłonęło ponownie w 1945 r. Święto Ogniowe – bo taką nazwę nosi wspomniana wyżej procesja błagalna – odbywa się z niewielkimi przerwami co rok od złożenia uroczystego ślubowania. W okresie dwudziestolecia międzywojennego jego ranga była tak duża, iż był to dzień wolny od pracy. Zakaz świętowania wprowadzony przez Niemców w czasie II wojny światowej siał strach wśród mieszkańców, a ich obawy niestety się sprawdziły. W zniszczonym działaniami wojennymi mieście, już w 1946 r. odbyło się pierwsze powojenny Święto Ognia. Niestety, do 1957 r. tradycja znów została przerwana. Za czasów PRL święto zmieniło nieco swój charakter, stając się przede wszystkim świętem kościelnym. Od 2002 r., czyli 300-tnej rocznicy wielkiego pożaru, święto z roku na rok nabiera coraz bardziej świeckiego charakteru. Przed procesją na rynku odbywają się pokazy sprzętu strażackiego, a wieczorami spektakle teatralne, w których ogień jest motywem przewodnim.

Najstarsze, pewne wzmianki o miejscowościach wchodzących w skład gminy i miasta Czerwionka-Leszczyny pochodzą z Liber Fundationis Episcopus Wratislaviensis z 1305 r. Wiadomo jednak, iż administracyjnie tereny te należały już od śmierci Władysława Opolskiego w 1283 r. do księstwa raciborskiego i rządzone były przez śląskich Piastów. Tak, jak pozostała część Śląska, również Czerwionka-Leszczyny przeszła w I poł. XVI w. we władanie Habsburgów, a od poł. XVIII w. stała się częścią Prus. Nowy podział administracyjny został dokonany w 1818 r. Z części powiatu pszczyńskiego i raciborskiego utworzono powiat rybnicki, w którego granicach znalazła się także obecna Czerwionka-Leszczyny. W XX w. mieszkańcy gminy wsławili się waleczną postawą, walcząc o polskość tych ziem. W ostatnim z trzech powstań śląskich ich żołnierze weszli w skład 13 pułku piechoty Wojsk Powstańczych, tzw. pułku żorskiego. Kiedy w 1922 r. obszar obecnego miasta znalazł się w Polsce, w sąsiednich Szczygłowicach zbudowano nową kopalnię węgla kamiennego. Wówczas to Leszczynom wyznaczono rolę zaplecza mieszkaniowego i zaopatrzeniowego dla pobliskich ośrodków przemysłowych. Czerwionce i Leszczynom nadano prawa miejskie w 1962 r. W 1975 r. połączono miasta Leszczyny i Czerwionkę pod nazwą Leszczyny. Zmiana nazwy na Czerwionka-Leszczyny miała miejsce w 1992 r.

Orzesze dzieliło dzieje historii z Żorami i Leszczynami. Wg legend powstały już w XI w., natomiast źródła pisemne potwierdzają ich istnienie w 1150 r.

Najważniejsze atrakcje

Obszar atrakcyjny kulturowo Żory zachował wiele zabytków przypominających o historii tej ziemi. Obiekty te reprezentują architekturę sakralną, dworską, architekturę patronackiego osiedla robotniczego oraz architekturę obiektów różnych dziedzin techniki.

Niezwykła i tragiczna historia Żor spowodowała, iż jego substancja zabytkowa została praktycznie w całości zniszczona. Najważniejszym zabytkiem, świadczącym jednocześnie o duchowości mieszkańców miasta, obecnym w ich życiu praktycznie od zawsze, jest kościół pw. Apostołów Filipa i Jakuba, w którym w ołtarzu głównym znajduje się łaskami słynący obraz Matki Bożej Żorskiej. Świątynia, trawiona kilkakrotnie pożarami, przetrwała jednak szczęśliwie do czasów współczesnych i jest obecnie najważniejszym założeniem architektonicznym Żor.

Obowiązkowym punktem zwiedzania miasta jest również rynek, o zachowanym układzie urbanistycznym, do którego przylegają pozostałości odnowionych murów obronnych. Niejednego ucieszy fakt, iż na rynku funkcjonuje bezprzewodowy Internet, dzięki czemu miasto można również zwiedzać wirtualnie.  Ponadto warto wybrać się do żorskiego kina, które mieści się w budynku dawnej XIX-wiecznej synagogi oraz starego kirkutu, stanowiącego najstarszą nekropolię miejską. Warte uwagi są również niskie kamieniczki powstałe z cegieł muru obronnego znajdujące się przy ulicy Murarskiej. Godne odwiedzenia jest także Muzeum Miejskie, w którym zapoznać się można z wystawami stałymi dotyczącymi historii Żor oraz historii i kultury regionu, a także pałac w dzielnicy miasta Baranowice.

Najstarszą budowlą sakralną na terenie gminy Czerwionka-Leszczyny jest pochodzący z końca XVI w. drewniany kościół pw. Trójcy Przenajświętszej w Palowicach. Godny zobaczenia jest także drugi zabytek architektury drewnianej – kościół pw. św. Marii Magdaleny w Bełku. Warto również odwiedzić założenia pałacowo-dworskie w Palowicach, Leszczynach, Czerwionce i Czuchowie. Niezwykłym zabytkiem jest tu ponadto architektura osiedla patronackiego KWK „Dębieńsko”.

Jeżeli chodzi o Orzesze, wśród obiektów godnych polecenia przeważają zabytkowe pałace i dwory. Można je znaleźć w Zawiści i Woszczycach, przy czym ten ostatni stanowi nie lada gratkę, jako że został zaadaptowany na cele hotelarskie.

Charakterystyka zagospodarowania turystycznego

Dostępność komunikacyjna obszaru atrakcyjnego turystycznie Żory jest bardzo dobra. Mówi się wręcz, iż z Żor jest wszędzie blisko. Do samych Żor można się dostać koleją, a po całym obszarze bez trudu można się poruszać komunikacją autobusową oraz samochodem. Sieć dróg jest tutaj dobrze rozwinięta. Jeżeli chodzi o zagospodarowanie w bazę noclegową i gastronomiczną, tutaj także nie ma żadnych problemów. Najwięcej takich obiektów znajduje się oczywiście w samych Żorach, ale warto pokusić się o znalezienie noclegu na terenach pozamiejskich oraz skorzystać z możliwości przenocowania w pięknie odrestaurowanym Dworze Szczepańskich w Woszczycach.

Inne

Źródła

www.zory.pl

www.orzesze.pl

www.czerwionka-leszczyny.pl