Auschwitz-Birkenau. Niemiecki nazistowski obóz koncentracyjny i zagłady (1940-1945)

Auschwitz-Birkenau – zespół niemieckich obozów koncentracyjnych, w tym obozu zagłady na terenie Oświęcimia i pobliskich miejscowości istniejący w latach 1940–1945, symbol Holocaustu.

Opis

Oświęcim kojarzony będzie zapewne już na wieki z wielką tragedią jaka miała miejsce w znajdującym się dziś na obrzeżach tego miasta niemieckim obozie zagłady Auschwitz. Dziś by upamiętnić straszną zbrodnie nazistów obóz udostępniony jest dla turystów.

Powstał on w 1940 r. jako obóz dla więźniów politycznych, zwłaszcza Polaków, dopiero z czasem został on rozbudowywany, a we wsi Brzezinka powstał obóz zagłady Auschwitz II (Birkenau) by stać się miejscem eksterminacji około miliona Żydów z całej Europy. Gineli w nim również przedstawiciele innych narodowości, m.in. Cyganie, Rosjanie i Polacy, łącznie 1,5 mln. ludzi.

Na terenie obozu Auschwitz zachowało się 28 ceglanych budynków mieszkalnych. W części z nich znajdują się ekspozycja budząca często olbrzymie emocje, na wystawie znajdują się bowiem przedmioty odebrane więźniom, olbrzymia ilość: okularów, butów i dziecięcych zabawek. Kolejne tragiczne prawdy o okrucieństwie budzi ściana śmierci, krematorium oraz cela głodowa. W celi tej zmarł św. Maksymilian Kolbe – skazany na śmierć głodową za pomoc innemu skazanemu. Olbrzymi plac apelowy, który gromadził więźniów w swoim centrum ma szubienice, która miała pomieścić naraz 12 więźniów, na tej samej szubienicy powieszono w kwietniu 1947 r. komendanta obozu Rudolfa Hössa. Zwiedzanie rozpoczyna się od projekcji filmu złożonego z materiałów, które nakręciła Armia Czerwona podczas wyzwalania obozu w 1945 r. Całość otoczona jest drutem kolczastym, a wejście do obozu wieńczy brama z cynicznym napisem „Arbeit mach frei”, czyli „Praca czyni wolnym”.

W obozie Birkeanu zachowała się brama wjazdowa i rampa kolejowa na której wysiadali wszyscy eksterminowani. To tu dochodziło do pierwszej selekcji na osoby zdolne do pracy i te, które szły prosto na śmierć. Na terenie obozu znajdują się także ruiny krematoriów, komór gazowych oraz pozostałosci baraków, w których mieszkali więźniowie. Nie które z nich zostały odnowione, dzięki czemu możemy dowiedzieć się w jakich brutalnych warunkach byli oni przetrzymywani. Na końcu rampy znajduje się Międzynarodowy Pomnik Ofiar Obozu, przy którym organizowane są główne obchody i składane są wieńce.

Istniał także tzw. Obóz Auschwitz III, założony na potrzeby koncernu IG Farbenindustrie (zakłady Buna-Werke) w Manowitz. Miał on charakter ciężkiego, niewolniczego obozu pracy. Więźniowie byli wynajmowani przez niemieckie firmy i wyniszczani przy morderczej pracy.

Już w 1947 r. rząd Polski na wzniosek byłych więźniów objął byłe obozy zagłady ochroną prawną i utworzył w tym celu Muzeum Państwowe, które do dnia dzisiejszego chroni miejsce, opowiada historię i przestrzega nowe pokolenia.

Data lub czas powstania

1940 r. (XX w.)

Historia

Pomysł utworzenie obozu więziennego na terenach koszar Wermahtu w Oświęcimiu zaistniał już w 1939 r., kiedy to więzienia Górnego Śląska i Zagłębia Dąbrowskiego były już zapełnione. Na podstawie złożonego raportu Heinrich Himmler wydał 27 kwietnia 1940 r. rozkaz założenia obozu. Komendantem obozu został Rudolf Höss.

Początkowo w obozie Auschwitz I przetrzymywani byli więźniowie polityczni, głównie polska inteligencja walcząca z okupantem. 14 czerwca 1940 r. przyjechał pierwszy duży transport 728 więźniów z Tarnowa (239 z nich przeżyło wojnę), zmuszani byli głównie do prac budowlanych przy rozbudowie obozu. Z czasem do Auschwitz zaczęli trafiać niemieccy kryminaliści, księża, żydzi, radzieccy jeńcy, później także homoseksualiści. Początkowo obóz planowany był dla 10 tysięcy więźniów. Po wizycie w 1941 r. Himmler rozkazał rozbudować obóz do 30 tysięcy więźniów i rozpocząć budowę obozu Auschwitz II (Birkeanu) dla rosnącej liczby jeńców radzieckich.

Na terenie obozu Auschwitz I przeprowadzane były eksperymenty medyczne, zwłaszcza na kobietach i dzieciach. Znajdowało się także więzienie, dom publiczny, ściana straceń, szubienica, działała także obozowa orkiestra dęta.

We wrześniu 1941 r. doszło do pierwszej próby zagazowania więźniów (niecały tysiąc osób). Ponieważ piwnice jednego z bloku okazały się być nie stosowne postanowiono przebudować krematorium i kostnicę obozową na pierwszą w Auschwitz komorę gazową. Przy zagazowywaniu stosowano cyklon B, gaz stosowany wcześniej do dezynsekcji.

Obóz Auschwitz II (Birkenau) do końca nosił nazwę obozu jenieckiego, ale sam Himmler wyznaczył obóz jako miejsce „ostatecznego rozwiązania kwestii żydowskiej”. Początkowa na cele komór gazowych zaadaptowano dwa domki mieszkalne tzw. „Biały” i „Czerwony” Domek. Po kolejnej wizycie Himmlera postanowiono przyśpieszyć eksterminację ludności żydowskiej i przystąpiono do budowy czterech wielkich komór gazowych z krematoriami. Obiekty te zaczęto użytkować na wiosnę 1943 r. W połowie 1944 r. do Birkenau doprowadzono tory kolejowe, aby usprawnić działalność obozu.

Ze względu na zbliżającą się armię czerwoną już od sierpnia 1944 r. postanowiono spalić wszelkie dokumenty obozowe, ewakuować więźniów w głąb III Rzeszy, zasypywać doły, w których palono zwłoki oraz przystąpiono do wysadzania komór gazowych.

Ostatni raz użyto komory gazowej i krematorium 28 listopada 1944r., już w trakcie likwidacji obozu.

17 stycznia 1945 r. odbył się ostatni apel generalny w Auschwitz I, w którym udział wzięło 67 tysięcy więźniów. Większość z nich została przeniesiona w tzw. „Marszu Śmierci” do Wodzisławia, skąd pociągami wywiezieni zostali wgłąb Niemiec.

27 stycznia 1945 r. Auschwitz-Birkenau został wyzwolony przez armię radziecką. Wyzwolenia doczekało 7,5 tysiąca osób.

Po wyzwoleniu w obozie utworzono prowizoryczne szpitale i obóz dla jeńców niemieckich. W celu zachowania miejsca męczeństwa i opowiedzenia prawdy światu rząd polski postanowił utworzyć na terenie obozu Muzeum Państwowe. W 1979 r. tereny obozu Auschwitz i Birkenau zostały wpisane na światową listę dziedzictwa UNESCO, jako jedyne miejsce tego typu, poniekąd w imieniu wszystkich innych miejsc ludobójstwa.

W 2005 r. w 60 rocznicę wyzwolenia obozu odbyły się wielkie międzynarodowe uroczystości, w których udział wzięło blisko 40 państw reprezentowanych przez królów, prezydentów i premierów.

Forma ochrony prawnej

Wpis obiektu na światową listę dziedzicta UNESCO: Auschwitz-Birkenau. Niemiecki nazistowski obóz koncentracyjny i zagłady (1940-1945)
(K VI / 1979).

Wpisy w wojewódzkim rejestrze zabytków:

• Auschwitz-Birkenau. Niemiecki nazistowski obóz koncentracyjny i zagłady (1940-1945) – Ruiny magazynu „Krautstilo”, nr rej.: A-1205/M z 2010-06-10
• Auschwitz-Birkenau. Niemiecki nazistowski obóz koncentracyjny i zagłady (1940-1945) – Ruiny magazynu „Funf Kartofellagerhallen”, nr rej.: A-1205/M z 2010-06-10
• Auschwitz-Birkenau. Niemiecki nazistowski obóz koncentracyjny i zagłady (1940-1945) – Rampa kolejowa i bocznica, nr rej.: A-672/91 z 1991-07-06
• Auschwitz-Birkenau. Niemiecki nazistowski obóz koncentracyjny i zagłady (1940-1945) – Obóz koncentracyjny, nr rej.: A-714/95 z 1994-06-15
• Auschwitz-Birkenau. Niemiecki nazistowski obóz koncentracyjny i zagłady (1940-1945), nr rej.: A-714/95 z 1995-08-02

Dostępność

Zwiedzanie Obozu Auschwitz-Birkenau odbywa się tylko z przewodnikiem.

Muzeum otwarte jest codziennie z wyłączeniem kilku świąt.