Zespół dawnej cukrowni „Wieluń” w Wieluniu

Cukrownia w Wieluniu została założona w 1910 r. i funkcjonowała do 2004 r. W ramach kompleksu fabrycznego zachowały się zabytkowe budynki fabryki, biur, domów pracowniczych oraz domu dyrektora.

Opis

Obiekt zlokalizowany na przedmieściach Wielunia. Od 2003 r. produkcja cukru nie jest prowadzona. Do chwili obecnej przetrwała część budynków dawnego kompleksu m.in. dwukondygnacyjny budynek biurowy, fabryka, komin, wagi buraczane, sprężarkownia, pakownia cukru, magazyn cukru, garaż dla lokomotyw, magazyn wysłodków suchych, suszarnia cukru i wysłodków, stolarnia, warsztat mechaniczny, narzędziownia, turbinownia, siłownia, transformatorownia, mała kotłownia, stangretówka, strażnica OSP cukrowni, plac buraczany, procentownia i portiernia. Niestety większość obiektów jest zdewastowana i popada w ruinę. Pozostałe obiekty zastąpiło gruzowisko. Wszystkie maszyny i cenne urządzenia zostały wywiezione z obiektu.

Data lub czas powstania

1912 r. (XX w.)

Rozpoczęcie budowy w 1911 r. a zakończenie jesienią 1912 r.

Materiał budowlany

Obiekty murowane z kamienia wapiennego, cegły i betonu.

Historia

Historia wieluńskiej cukrowni sięga przełomu XIX i XX w. Obiekt powstał z inicjatywy inżyniera Stefana Jabłkowskiego. Na lokalizację obiektu w Niedzielisku miała wpływ dobra infrastruktura towarzysząca terenowi pod budowę oraz oferta sprzedaży działki w majątku Niedzielisko. W 1911 r. rozpoczęto budowę cukrowni przy użyciu powszechnego w okolicy surowca w postaci kamienia wapiennego, a zakończono jesienią 1912 r. Efektem pracy było powstanie następujących obiektów wchodzących w skład cukrowni tj.:

• budynek główny fabryki (hala główna, maszynownia, kotłownia, suszarnia wysłodków),
• biurowiec,
• dom dyrektora,
• magazyn cukru,
• magazyn wysłodków,
• magazyn paliw i smarów,
• garaże,
• pomieszczenia gospodarcze (obory i stajnie),
• piec do wytopu żeliwa,
• 2 zbiorniki melasu,
• wagi - buraczana i do wysłodków,
• 3 kanały spławne do buraków,
• drewniany pomost wysłodkowy,
• 3 czterorodzinne budynki mieszkalne,
• łaźnia,
• budynek mieszkalny dla urzędników.

W 1915 r. i 1929 r. dzięki doprowadzeniu kolei do cukrowni jej potencjał produkcyjny znacząco się zwiększył. W przeciwieństwie do wielu innych obiektów na ziemi wieluńskiej rok 1939 i okupacja  przyczyniły się do wzmocnienia mocy przerobowych cukrowni (nowy kocioł parowy, maszyna parowa, ogrzewacze, wirówki, większa moc silników elektrycznych, nowa krajalnica).
Po 1945 r. nastąpił pewien zastój inwestycyjny w związku przynależnością cukrowni do Dyrekcji Cukrowni Śląskich, modernizującej obiekty znajdujące się na ziemi śląskiej. W roku 1953 powstał magazyn nasion i nawozów (kolejny w 1959 r.).
Kolejne lata to serie nieustannych modernizacji, które doprowadziły do zwiększenia przerobu dobowego z 450 t buraków w 1912 r. do 1045 t. w roku 1986.
Po zmianach ustrojowych obiekt wchodził w skład Śląskiej Spółki Cukrowej. W styczniu 2003 r. cukrownia „Wieluń” oraz cała Spółka zmieniła właściciela na koncern Saint Louis Sucre z francusko-niemieckim kapitałem. Nowe władze cukrowni podjęły decyzję o zakończeniu produkcji cukru w obiekcie pozostawiając istniejące plantacje celem wysyłania pochodzących z nich buraków do cukrowni Wróblin. Po 91 latach swojego istnienia cukrownia „Wieluń” została zamknięta, a cała załoga w liczbie 95 pracowników zwolniona.
Początkowo w cukrowni zatrudnionych było 77 pracowników stałych (12 umysłowych i 65 fizycznych). W sezonie (tzw. kampanii) w zakładzie mogło pracować do kilkuset pracowników sezonowych. Pracownicy stali mieszkali w domach przyzakładowych, które dopiero w 1995 r. zostały przejęte przez władze miasta Wieluń.

Ciekawostki

• Komin cukrowni o wysokości 65 m, w związku z niestabilnym podłożem, został wzniesiony na żelbetonowym fundamencie, pod którym wbito pionowo 100 dębowych bali.
• Sześć rezerwuarów czystej wody o pojemności 90 tys. m³ zostało wykopane przez 5 Doński Pułk Kozaków z Wielunia. Boki zbiorników wyłożono gliną z Mokrska i Krzyworzeki, która skutecznie powstrzymywała przesiąki do czasu jej uszkodzenia w latach 70., w związku z pracami konserwacyjnymi.

Położenie obiektu

Obiekt znajduje się na północno-wschodnich krańcach miasta. Dojazd z drogi krajowej nr 8, dalej ulicą Fabryczną następnie po ok. 2 km w lewo w ulicę Długosza.

Dostępność

Obiekt widoczny z ulicy, zza ogrodzenia.

Źródła, informacje w Internecie

• Ustyniak A. J., 90 lat cukrowni Wieluń, „Rocznik Wieluński”, t. IV, Wieluń 2004;
• www.cukrownia.wielun.fm.interia.pl.

Właściciel, zarządzający

Właściciel prywatny.