Zamek krzyżacki w Malborku

Zamek krzyżacki w Malborku to trzyczęściowa twierdza obronna w stylu gotyckim. Jest to jeden z największych zachowanych zespołów gotyckiej architektury na świecie. Obiekt wpisany na listę UNESCO i listę Pomników Historii.

Opis

Zamek miał wymiar 600 x 270 m i powierzchnię 16,2 ha. Składał się z: Zamku Wysokiego – klasztor, Zamku Średniego – rezydencja, Zamku Niskiego – obrona i zaplecze, a każdy z nich był oddzielną twierdzą, której zdobycie nie osłabiało dwóch pozostałych. Zamek wydawał się nie do zdobycia, by dostać się do środka trzeba było minąć system fos, palisad, trzy kratownice, a także bramy. Dziś zamek nie składa się z tych wszystkich części, jednak nadal jest olbrzymią fortecą budzącą zachwyt. Jest on klasycznym przykładem architektury gotyckiej, zarówno bryła zamku, jak i najmniejsze szczegóły dowodzą kunsztu budowniczych.

Na terenie zespołu zamkowego znajduje się restauracja „Piwniczka”, „Gothic Cafe & Restaurant” oraz „Muzeum Zamkowe”.

Data lub czas powstania

1278 r. (XIII w.)

Materiał budowlany

Obiekt murowany – cegła.

Historia

Zamek Zakonu Szpitala Najświętszej Marii Panny Domu Niemieckiego w Malborku powstał na ziemiach zdobytych przez zakon. Miejscem powstania zamku była pruska wioska Aliem, a samo miejsce było dobrane ze względu na jego obronne walory. Był to cypel oblany z jednej strony wodami Nogatu, z drugiej otoczony bagnami, które podczas deszczy zamieniały się w rzeczkę. Budowę Zamku Wysokiego rozpoczęto w 1278 r., a już dwa lata później osiedlili się w nim pierwsi zakonnicy. Zakon przybył nad Bałtyk znad Morze Śródziemnego, dlatego co ciekawe w wielu elementach zamku badacze odkryli wpływy kultury arabskiej.

W 1309 r. przeniesiono do Malborka stolicę państwa krzyżackiego, to wymusiło rozbudowę zamku o południowe i wschodnie skrzydło. Dodano nowe budynki gospodarcze, pomieszczenia dla zakonników, a nawet browar. Jednak największa rozbudowa miała miejsce w latach 1335–1341 gdy zbudowano m.in. główny kościół zamku pw. Najświętszej Marii Panny, wtedy także ozdobiono istniejące już elementy – manswerkami, fryzami i wieżyczkami. Powstał także Zamek Średni i Przedzamcze. W Zamku Średnim znalazła swoje miejsce siedziba Wielkiego Mistrza, zaprojektowana z rozmachem – by wskazywać na wielkość zakonu. Do pomieszczeń tych przylegał Refektarz Wielki komnata o wymiarach 15 x 30 m, będący arcydziełem gotyckiej architektury. Mieścił on 400 osób, a jego przepych wskazywał raczej na siedzibę królewską niż zakon.

W Przedzamczu znajdowały się olbrzymie magazyny, w których przechowywano zboże – także na sprzedaż, stajnie mieściły 400 koni (używała ich poczta zakonna) oraz warsztaty i usługi – szewców, siodlarzy, płatnerzy, kowali, cyrulików, a także apteka czy łaźnia. Po bitwie grunwaldzkiej oblężenie zamku trwało bardzo długo, jednak Władysław Jagiełło odstąpił od oblężenia o dwa tygodnie za wcześnie – ten czas spowodowałby skończenie się zapasów jedzenia na zamku, zakon musiałby się poddać.

Krzyżacy zostali pokonani w 1457 r. za pomocą fortelu – przekupiono wojska najemne, co stworzyło możliwość dostania się do zamku. Krzyżacy zostali zmuszeni by wycofać się do Królewca. 7 czerwca 1457 r. Kazimierz Jagiellończyk przyłączył miasto do Polski. Podczas 300 lat panowania na zamku Polaków, służył on jako siedziba królewska podczas pobytu królów w Prusach. W latach 1626–1629 zamek przejęli Szwedzi, załoga liczyła 10 000 osób. Po pierwszym zaborze miasto dostali Prusacy, którzy mieli nawet pomysł by rozebrać zamek, ale niemieckie środowiska romantyczne, nie chciały się zgodzić na niszczenie symbolu. W 1807 r. spał w nim cesarz Napoleon Bonaparte, a jego wojska przerobiły umocnienia, na potrzeby współczesnej im techniki wojskowej. W latach 1830–1882 trwała na zamku wielka restauracja, oparta na badaniach archeologicznych i historycznych. Ostatnią walkę stoczył w 1945 r. gdy stacjonujące wojska SS broniły się przed Armią Czerwoną – został on wtedy zniszczony w 50 %.

W 1997 r. zamek został wpisany na Listę Światowego Dziedzictwa UNESCO.

Ciekawostki

Pomieszczenia zamku były ogrzewane ciepłym powietrzem z pieców znajdujących się w piwnicach, kiedy w 1823 r. postanowiono wypróbować ich działanie, skonkludowano, że wykorzystują one bardzo dużo drewna. Trzeba jednak przyznać twórcom pieców ich wielki kunszt, gdyż w tamtych czasach nie miały one równych w całej Europie.

Zdobycie zamku było trudne, ale wrogowie zakonu radzili sobie wpuszczając do twierdzy swoich agentów. Dzięki nim udała się np. ucieczka księcia litewskiego Kiejstuta. To podsunęło Adamowi Mickiewiczowi pomysł na napisanie „Konrada Wallenroda”.

Forma ochrony prawnej

• Obiekt wpisany do rejestru zabytków jako zespół zamku krzyżackiego, XIII-XIX w., nr rej.: 29/N z 20.09.1949.
• Wpis obiektu na światową listę dziedzicta UNESCO: Zamek krzyżacki w Malborku (K II, III, IV /1997).

Wpisy w wojewódzkim rejestrze zabytków:

• Zamek krzyżacki w Malborku, nr rej.: 29/N z 1949-09-20

Położenie obiektu

Zamek leży w pobliżu centrum miasta przy Nogacie.

Dostępność

Godziny otwarcia wystaw:

• sezon letni (15.04–15.09) w godz. 9:00–19:00,

• sezon zimowy (16.09–14.04) w godz. 10:00–15:00.

Godziny otwarcia terenów zamkowych:

• sezon letni (15.04–15.09) w godz. 9:00–20:00, 
• sezon zimowy (16.09–14.04) w godz. 15:00–16:00. 

W poniedziałki wystawy zazwyczaj nieczynne.

Źródła, informacje w Internecie

Dylewski A., Najpiękniejsze zabytki Polski, Warszawa 2004.

Inne

Na terenie zamku odbywają się wystawy, koncerty, festiwale, pokazy walk dawnych, spektakle oraz różnego rodzaju imprezy kulturalne. W lipcu i sierpniu na zamku mają miejsce spektakle „Światło i Dźwięk”, a w okresie od 16 września do 14 kwietnia muzeum organizuje nocne zwiedzanie zamku.

Największą imprezą organizowaną na zamku jest historyczna impreza plenerowa „Oblężenie Malborka” – każdego roku w drugiej połowie lipca liczne zastępy rycerzy skupionych w bractwach polskich i zagranicznych wyruszają na oblężenie twierdzy malborskiej. To ogromne historyczne widowisko przybliża widzom historię, kulturę, obyczajowość i rzemiosło średniowiecza.

Wyrazem uznania dla programu i rozmachu imprezy jest certyfikat Polskiej Organizacji Turystycznej za „Turystyczny produkt roku” przyznany Muzeum w roku 2005 i 2007.