Kalwaria Zebrzydowska – manierystyczny zespół architektoniczny i krajobrazowy oraz park pielgrzymkowy

Kalwaria Zebrzydowska, czyli Sanktuarium Matki Boskiej Kalwaryjskiej jest znaczącym ośrodkiem pielgrzymkowym w kraju, które w 1999 r. zostało wpisane na listę Światowego Dziedzictwa Kultury UNESCO jako jedyna kalwaria na świecie.

Opis

Sanktuarium w Kalwarii Zebrzydowskiej jest jednym z najczęściej odwiedzanych miejsc pielgrzymkowych w Polsce. Jego założenie architektoniczne poprzez wprowadzane przez stulecia zmiany, nabrało ciekawego wyglądu, poprzez pomieszanie stylów. Podstawą jest tutaj oczywiście barok, w którym zostało zbudowane Sanktuarium. Na całość składają się: bazylika z cudownym wizerunkiem Matki Bożej, klasztor, kościoły oraz kaplice składające się na tzw. dróżki. To one są najważniejszym miejscem w sanktuarium, ich topografia odtwarza drogę krzyżową w Jerozolimie. 26 kaplic to wspomnienie Męki Pańskiej, kolejne 20 pozwala wspomnieć „tajemnice” życia Matki Boskiej.

Wielu wiernych gromadzą przy ołtarzu zawsze niezwykłe msze i uroczystości. Bernardyni starannie przygotowują zwłaszcza dwa wydarzenia – misterium pasyjne i misterium maryjne. Nie są to zwykłe nabożeństwa, a nawet zwykłe znane z wielu kościołów procesje, te kalwaryjskie nabierają formę dramatów religijno-dydaktycznych, gdzie aktorzy odgrywają role zapisane w męce. Te parateatralne procesje okraszone tekstami poetyckimi, kostiumami, odpowiednią muzyką i światłami, a także wspaniałą grą aktorów przyciągają turystów i wiernych, którzy w sposób wyjątkowy chcą przeżyć zwłaszcza święta wielkiej nocy. Wielu z widzów misteri opowiada o głębokich doznaniach wywołanych udziałem w uroczystościach.

Data lub czas powstania

XVI w.

Budowę sanktuarium rozpoczęto w 1600 r.

Historia

Powstanie sanktuarium wiąże się z widzeniem, którego doznał w 1595 r. Mikołaj Zebrzydowski. Ujrzał on nad górą Żarek trzy świecące się krzyże. Sam Zebrzydowski był bardzo religijny nazywano go „pierwszym świeckim obrońcą Kościoła”, niejeden raz przekazywał na rzecz zakonów i kościołów donacje. Zebrzydowski zalecił przywieźć z Jerozolimy plany architektoniczne by odtworzyć w Kalwarii wzory ze świętego miasta. W 1600 r. rozpoczęto budowę, a już dwa lata później sprowadzono bernardynów. W latach 1604–1609 wzniesiono bazylikę według projektów włoskich. Bardzo szybko bo już w 1605 r. sanktuarium dostało pierwsze odpusty od papieża Klemensa VII, kolejne darował już w 1611 i 1612 – Paweł V, dotyczyły one „odpustu zupełnego na wieczne czasy dla tych, którzy pobożnie odprawią nabożeństwo Męki Pańskiej przy kalwaryjskich stacjach pasyjnych”. Dzieło kontynuował od 1620 r. syn Mikołaja – Jan. Olbrzymią wagę zyskało ono gdy po zwycięskiej bitwie Chocimskiej królewicz Władysław przybył tu z pielgrzymką. Prawdziwą sławę zyskało sanktuarium gdy sprowadzony w 1641 r. obraz Matki Bożej Płaczącej został w 1656 r. uznany przez kościół za cudowny.

Po śmierci ostatniego z Zebrzydowskich, dobra przejęli Czartoryscy, którzy nie pokładali w klasztor tyle serca co ich poprzednicy. Pozytywny wpływ na ilość odwiedzających Kalwarię Zebrzydowską miały już od XVIII w. szlaki komunikacyjne idące w kierunku Krakowa, Bielska i Zakopanego.

Forma ochrony prawnej

Wpis obiektu na światową listę dziedzicta UNESCO: Kalwaria Zebrzydowska: manierystyczny zespół architektoniczny i krajobrazowy oraz park pielgrzymkowy (K II, IV / 1999).

Wpisy w wojewódzkim rejestrze zabytków:

• Kalwaria Zebrzydowska – manierystyczny zespół architektoniczny i krajobrazowy oraz park pielgrzymkowy – Ogród (teren) pałacowy Czartoryskich, nr rej.: A-739 z 1999-11-23
• Kalwaria Zebrzydowska – manierystyczny zespół architektoniczny i krajobrazowy oraz park pielgrzymkowy – Kaplica „Dom Kajfasza”, nr rej.: A-739 z 1999-11-23
• Kalwaria Zebrzydowska – manierystyczny zespół architektoniczny i krajobrazowy oraz park pielgrzymkowy – Kaplica „Wniebowstąpienie”, nr rej.: A-739 z 1999-11-23
• Kalwaria Zebrzydowska – manierystyczny zespół architektoniczny i krajobrazowy oraz park pielgrzymkowy – Kaplica (Kościół) Ukrzużowania, nr rej.: A-739 z 1999-11-23
• Kalwaria Zebrzydowska – manierystyczny zespół architektoniczny i krajobrazowy oraz park pielgrzymkowy – Kaplica „Grób Matki Boskiej (wraz z budynkiem tzw. Rezydencji)”, nr rej.: A-739 z 1999-11-23
• Kalwaria Zebrzydowska – manierystyczny zespół architektoniczny i krajobrazowy oraz park pielgrzymkowy – Kaplica „Pogrzeb Matki Boskiej IV”, nr rej.: A-739 z 1999-11-23
• Kalwaria Zebrzydowska – manierystyczny zespół architektoniczny i krajobrazowy oraz park pielgrzymkowy – Kaplica Anioła Stróża (Betsaida), nr rej.: A-739 z 1999-11-23
• Kalwaria Zebrzydowska – manierystyczny zespół architektoniczny i krajobrazowy oraz park pielgrzymkowy – Kościół pw. Matki Boskiej Anielskiej, nr rej.: A-739 z 1999-11-23
• Kalwaria Zebrzydowska – manierystyczny zespół architektoniczny i krajobrazowy oraz park pielgrzymkowy – Kaplica „Ogrójec”, nr rej.: A-739 z 1999-11-23
• Kalwaria Zebrzydowska – manierystyczny zespół architektoniczny i krajobrazowy oraz park pielgrzymkowy – Kaplica „Dom Marii”, nr rej.: A-739 z 1999-11-23
• Kalwaria Zebrzydowska – manierystyczny zespół architektoniczny i krajobrazowy oraz park pielgrzymkowy – Kaplica „Wniebowzięcie Matki Boskiej V”, nr rej.: A-739 z 1999-11-23
• Kalwaria Zebrzydowska – manierystyczny zespół architektoniczny i krajobrazowy oraz park pielgrzymkowy – Kaplica „Wniebowzięcie Matki Boskiej IV”, nr rej.: A-739 z 1999-11-23
• Kalwaria Zebrzydowska – manierystyczny zespół architektoniczny i krajobrazowy oraz park pielgrzymkowy – Kaplica „Wniebowzięcie Matki Boskiej III”, nr rej.: A-739 z 1999-11-23
• Kalwaria Zebrzydowska – manierystyczny zespół architektoniczny i krajobrazowy oraz park pielgrzymkowy – Kaplica „Most Anielski (Z figurami aniołów)”, nr rej.: A-739 z 1999-11-23
• Kalwaria Zebrzydowska – manierystyczny zespół architektoniczny i krajobrazowy oraz park pielgrzymkowy – Kaplica „Pogrzeb Matki Boskiej V (Judasz)”, nr rej.: A-739 z 1999-11-23
• Kalwaria Zebrzydowska – manierystyczny zespół architektoniczny i krajobrazowy oraz park pielgrzymkowy – Oficyna z bramą pałacu Czartoryskich, nr rej.: A-739 z 1999-11-23
• Kalwaria Zebrzydowska – manierystyczny zespół architektoniczny i krajobrazowy oraz park pielgrzymkowy – Kaplica „Pustelnia św. Heleny i znalezienia Świętego Krzyża”, nr rej.: A-739 z 1999-11-23
• Kalwaria Zebrzydowska – manierystyczny zespół architektoniczny i krajobrazowy oraz park pielgrzymkowy – Kaplica „Wniebowzięcie Matki Boskiej II”, nr rej.: A-739 z 1999-11-23
• Kalwaria Zebrzydowska – manierystyczny zespół architektoniczny i krajobrazowy oraz park pielgrzymkowy – Kaplica „Omdlenie Matki Boskiej”, nr rej.: A-739 z 1999-11-23
• Kalwaria Zebrzydowska – manierystyczny zespół architektoniczny i krajobrazowy oraz park pielgrzymkowy – Kaplica „Pojmanie”, nr rej.: A-739 z 1999-11-23
• Kalwaria Zebrzydowska – manierystyczny zespół architektoniczny i krajobrazowy oraz park pielgrzymkowy – Budynek gospodarczy z krużgankami, nr rej.: A-739 z 1999-11-23
• Kalwaria Zebrzydowska – manierystyczny zespół architektoniczny i krajobrazowy oraz park pielgrzymkowy – Kaplica „III Upadku Chrystusa”, nr rej.: A-739 z 1999-11-23
• Kalwaria Zebrzydowska – manierystyczny zespół architektoniczny i krajobrazowy oraz park pielgrzymkowy – Kaplica „Pogrzeb Matki Boskiej III”, nr rej.: A-739 z 1999-11-23
• Kalwaria Zebrzydowska – manierystyczny zespół architektoniczny i krajobrazowy oraz park pielgrzymkowy – Kaplica „Wieczernik”, nr rej.: A-739 z 1999-11-23
• Kalwaria Zebrzydowska – manierystyczny zespół architektoniczny i krajobrazowy oraz park pielgrzymkowy – Kaplica św. Schody, nr rej.: A-739 z 1999-11-23
• Kalwaria Zebrzydowska – manierystyczny zespół architektoniczny i krajobrazowy oraz park pielgrzymkowy – Kaplica św. Marii Magdaleny z Pustelnią Pięciu Braci Polaków, nr rej.: A-739 z 1999-11-23
• Kalwaria Zebrzydowska – manierystyczny zespół architektoniczny i krajobrazowy oraz park pielgrzymkowy – Kaplica „Obnażenie”, nr rej.: A-739 z 1999-11-23
• Kalwaria Zebrzydowska – manierystyczny zespół architektoniczny i krajobrazowy oraz park pielgrzymkowy – Dom, nr rej.: A-739 z 1999-11-23
• Kalwaria Zebrzydowska – manierystyczny zespół architektoniczny i krajobrazowy oraz park pielgrzymkowy – Kaplica „Włożenie Krzyża”, nr rej.: A-739 z 1999-11-23
• Kalwaria Zebrzydowska – manierystyczny zespół architektoniczny i krajobrazowy oraz park pielgrzymkowy – Ogród, nr rej.: A-739 z 1999-11-23
• Kalwaria Zebrzydowska – manierystyczny zespół architektoniczny i krajobrazowy oraz park pielgrzymkowy – Kaplica św. Rafała Archanioła (WniebowzięcieMatki Boskiej I), nr rej.: A-739 z 1999-11-23
• Kalwaria Zebrzydowska – manierystyczny zespół architektoniczny i krajobrazowy oraz park pielgrzymkowy – Park kalwaryjski, nr rej.: A-739 z 1999-11-23
• Kalwaria Zebrzydowska – manierystyczny zespół architektoniczny i krajobrazowy oraz park pielgrzymkowy – Kaplica „I Upadek Chrystusa”, nr rej.: A-739 z 1999-11-23
• Kalwaria Zebrzydowska – manierystyczny zespół architektoniczny i krajobrazowy oraz park pielgrzymkowy – Kaplica „Cyrenejczyk”, nr rej.: A-739 z 1999-11-23
• Kalwaria Zebrzydowska – manierystyczny zespół architektoniczny i krajobrazowy oraz park pielgrzymkowy – Dom, nr rej.: A-739 z 1999-11-23
• Kalwaria Zebrzydowska – manierystyczny zespół architektoniczny i krajobrazowy oraz park pielgrzymkowy – Kaplica „Ratusz Piłata”, nr rej.: A-739 z 1999-11-23
• Kalwaria Zebrzydowska – manierystyczny zespół architektoniczny i krajobrazowy oraz park pielgrzymkowy – Dom, nr rej.: A-739 z 1999-11-23
• Kalwaria Zebrzydowska – manierystyczny zespół architektoniczny i krajobrazowy oraz park pielgrzymkowy – Kaplica św. Jana Nepomucena, nr rej.: A-739 z 1999-11-23
• Kalwaria Zebrzydowska – manierystyczny zespół architektoniczny i krajobrazowy oraz park pielgrzymkowy – Mur obronny z bastionami i kaplicami św. Anny i Matki Boskiej Bolesnej, nr rej.: A-739 z 1999-11-23
• Kalwaria Zebrzydowska – manierystyczny zespół architektoniczny i krajobrazowy oraz park pielgrzymkowy – Kaplica „Brama Zachodnia (II Upadek Chrystusa)”, nr rej.: A-739 z 1999-11-23
• Kalwaria Zebrzydowska – manierystyczny zespół architektoniczny i krajobrazowy oraz park pielgrzymkowy – Kaplica „św. Weronika”, nr rej.: A-739 z 1999-11-23
• Kalwaria Zebrzydowska – manierystyczny zespół architektoniczny i krajobrazowy oraz park pielgrzymkowy – Kaplica „Namaszczenie (Boleść Marii)”, nr rej.: A-739 z 1999-11-23
• Kalwaria Zebrzydowska – manierystyczny zespół architektoniczny i krajobrazowy oraz park pielgrzymkowy – Kaplica „Most na Cedronie”, nr rej.: A-739 z 1999-11-23
• Kalwaria Zebrzydowska – manierystyczny zespół architektoniczny i krajobrazowy oraz park pielgrzymkowy – Klasztor, nr rej.: A-739 z 1999-11-23
• Kalwaria Zebrzydowska – manierystyczny zespół architektoniczny i krajobrazowy oraz park pielgrzymkowy – Założenie kalwaryjskie, nr rej.: A-739 z 1999-11-23
• Kalwaria Zebrzydowska – manierystyczny zespół architektoniczny i krajobrazowy oraz park pielgrzymkowy – Kaplica „Pałac Heroda”, nr rej.: A-739 z 1999-11-23
• Kalwaria Zebrzydowska – manierystyczny zespół architektoniczny i krajobrazowy oraz park pielgrzymkowy – Kaplica „Grób Chrystusa”, nr rej.: A-739 z 1999-11-23
• Kalwaria Zebrzydowska – manierystyczny zespół architektoniczny i krajobrazowy oraz park pielgrzymkowy – Kaplica „Płaczące Niewiasty”, nr rej.: A-739 z 1999-11-23
• Kalwaria Zebrzydowska – manierystyczny zespół architektoniczny i krajobrazowy oraz park pielgrzymkowy – Kaplica „Serce Marii”, nr rej.: A-739 z 1999-11-23
• Kalwaria Zebrzydowska – manierystyczny zespół architektoniczny i krajobrazowy oraz park pielgrzymkowy, nr rej.: A-739 z 1999-11-23
• Kalwaria Zebrzydowska – manierystyczny zespół architektoniczny i krajobrazowy oraz park pielgrzymkowy – Kaplica Matki Boskiej II, nr rej.: A-739 z 1999-11-23
• Kalwaria Zebrzydowska – manierystyczny zespół architektoniczny i krajobrazowy oraz park pielgrzymkowy – Kaplica „Dom Annasza”, nr rej.: A-739 z 1999-11-23
• Kalwaria Zebrzydowska – manierystyczny zespół architektoniczny i krajobrazowy oraz park pielgrzymkowy – Kapliczka filarowa św. Piotra i św. Pawła, nr rej.: A-739 z 1999-11-23
• Kalwaria Zebrzydowska – manierystyczny zespół architektoniczny i krajobrazowy oraz park pielgrzymkowy – Kaplica „Brama wschodnia”, nr rej.: A-739 z 1999-11-23

Źródła, informacje w Internecie

Dylewski A., Najpiękniejsze zabytki Polski, Warszawa 2004.