Rezerwat i Muzeum Archeologiczne w Biskupinie

Muzeum i rezerwat archeologiczny są poświęcone osadzie z okresu brązu (około 1000–800 p.n.e.). Przedmioty, które tu odkryto można podziwiać w odtworzonej scenerii z tamtego okresu.

Opis

Odkryty w 1934 roku Biskupin, nazywany Polskimi Pompejami to jeden z najbardziej znanych w Europie rezerwatów archeologicznych. Pozostałości grodu sprzed ponad 2,700 lat przetrwały w doskonałym stanie dzięki konserwującym właściwościom wody i torfu. Dzięki pracom wykopaliskowym rozpoczętym w 1934 r. odkryte zostały, drewniane konstrukcje osiedla sprzed ponad 2700 lat. Na terenie rezerwatu znajdują się eksponaty od epoki kamienia do czasów średniowiecznych.

Wirtualny spacer w 3D

Gród w Biskupinie

Gród w Biskupinie jest jednym z nielicznych stanowisk archeologicznych w Polsce zawierających pełnowymiarowe rekonstrukcje wału obronnego, falochronu, bramy, ulic i budynków mieszkalnych.

 

Muzeum w Biskupinie jest jednym z najczęściej odwiedzanym muzeów w Polsce. Na jego obecny stan i sławę pracuje już czwarte pokolenie archeologów, próbujące zrekonstruować wygląd osady, a także przejawy działalności zamieszkujących ją niegdyś ludzi oraz przedstawiciele nauk przyrodniczych oraz technicznych.

W części rezerwatu położonej bezpośrednio za pawilonem muzealnym prowadzone są prace z zakresu archeologii doświadczalnej, związane z rekonstrukcją chat, wypalaniem naczyń, wytopem brązu, wędzeniem ryb, lepieniem ceramiki, wytwarzaniem narzędzi krzemiennych oraz produkcją dziegciu i smoły drzewnej. Do uzyskania rzeczy wyglądającej tak oryginał odtwarzany jest cały proces powstawania przedmiotu przy użyciu dawnych narzędzi.

Budynki gospodarcze takie jak: stajnia, owczarnia, stodoła oraz bróg są rekonstrukcjami obiektów budowanych przez Łużyczan i zostały wzniesione przy użyciu tradycyjnych materiałów oraz prostych narzędzi współczesnych.

W zrekonstruowanym, wczesnośredniowiecznym piecu wypiekany jest chleb z pszenicy uprawianej w rezerwacie i mielonej na kamiennych żarnach, ceramika i naczynia zaś wypalane są w piecach garncarskich. W obrębie osady hodowane są zwierzęta spokrewnione z tymi, żyjącymi na tym terenie kilkaset lat temu: koniki polskie skoligacone są z leśnymi tarpanami, owce wrzosówki z muflonem europejskim, hodowane są także kozy oraz bydło pierwotne czerwone rasy polskiej nizinnej. Uprawiane są cztery gatunki pszenicy, które znane były dawnym mieszkańcom, rośnie także proso, soczewica, lnianka oraz bób celtycki. Przy wykorzystaniu dawnych sposobów i receptur wytwarzana jest dziegieć i smoła drzewna.

Badania i eksperymenty związane z archeologią doświadczalną prowadzone są w niedostępnej dla zwiedzających części rezerwatu o powierzchni około 15 arów.

Badacze wnioskują na podstawie zebranych próbek, że gród biskupiński istniał już w połowie VIII stulecia przed Chrystusem. W 2003 roku pobrano kilkadziesiąt kolejnych próbek, możliwe że ich wydatowanie udzieli odpowiedzi jak długo istniała osada biskupińska i kiedy ostatecznie została opuszczona.

Cykliczną imprezą organizowaną na terenie osady jest wrześniowy, 9-dniowy festyn archeologiczny, podczas którego organizatorzy próbują przybliżyć historię innych kultur.

Data lub czas powstania

1950 r. (XX w.)

Muzeum powstało w 1950 r. Prace archeologiczne prowadzone były od 1934 r.

Materiał budowlany

Drewno.

Historia

Wszystko zaczęło się w 1933 roku, kiedy to podczas wycieczki na półwysep Jeziora Biskupińskiego, młody nauczyciel miejscowej szkoły Walenty Szwajcer odkrył pale wystające z wody i przy brzegu jeziora. W kilka miesięcy później, dzięki listom od Walentego Szwajcera odkryciem zainteresował się profesor Józef Kostrzewski, który podjął decyzję o szybkim rozpoczęciu badań na tym terenie.

A tak o tym wydarzeniu pisał Józef Kostrzewski:
„Jesienią 1933 r. doniósł mi Walenty Szweitzer, kierownik szkoły powszechnej w Biskupinie pod Gąsawą w powiecie żnińskim o odkryciu przez siebie dachów zatopionych domów na półwyspie jeziora biskupińskiego. Przybywszy na miejsce stwierdziłem, że nie są to oczywiście zatopione domy, lecz pale wbite ukośnie w dno jeziora dla umocnienia brzegu, czyli falochron. Odkrycie to dokonane na miejscu zwiedzanym przeze mnie już w 1925 r. stało się możliwym dopiero po pogłębieniu koryta rzeczki Gąsawki przepływającej przez jezioro, co doprowadziło do znacznego opadnięcia poziomu wody w jeziorze i wynurzenia się spośród trzcin nadbrzeżnych owych skośnych pali.” Józef Kostrzewski „Z mego życia. Pamiętnik” 1970

Zanim na półwyspie jeziora Biskupińskiego zjawili się archeologowie, właściciele tych terenów wykorzystywali go pod uprawę oraz kopali torf, nieświadomie niszcząc konstrukcje dawnej osady. W czerwcu 1934 roku kiedy to na półwysep dotarła ekspedycja archeologiczna, teren był płaski i podmokły, bez wybujałej roślinności. Podczas pierwszego sezonu badawczego odkryto wiele ciekawych zabytków, m.in. misę z ciekawym ornamentem, przedstawiającym scenę polowania konnych myśliwych na jelenie (dlatego później logo biskupińskiego muzeum stał się jelonek). Udział w wykopalisku zwieńczonym otworzeniem wykopu o powierzchni około 500 m² wzięło kilkunastu pracowników naukowych i obsługi technicznej oraz 35 robotników (w sezonach późniejszych nawet 200 osób). Odsłonięto dobrze zachowane fragmenty drewnianych konstrukcji, wydobyto zabytki świadczące o wysokim poziomie życia mieszkańców.
W sezonach 1934–1939 odsłoniętych zostało ponad 8000 m². Teren półwyspu wraz sąsiednią łąką został do 1939 roku wykupiony na rzecz Uniwersytetu Poznańskiego. Wybudowano tamę zapobiegającą zalewaniu osady przez wody jeziora. Powstała również baza wykopaliskowa z pracowniami, kreślarnią i ciemnią fotograficzną. Wzniesiono pierwsze rekonstrukcje biskupińskich budowli, wykonano modele osady i obiektów, a także zbudowano dwa pomosty widokowe dla turystów. Do wojny wykopaliska zwiedziło około 400000 turystów.
W trakcie wojny zginęło ośmiu członków ekspedycji, a zniszczeniu uległy między innymi materiały naukowe jakimi były rysunki, notatki, fotografie i zabytki. W latach 1941–1943 wykopaliska prowadzone były przez Ahnenerbe.
Po wojnie prace wznowiono na wiosnę 1946 roku pod kierownictwem Zdzisława Rajewskiego, ale nie były już one prowadzone na tak szeroką skalę.
Odsłonięte konstrukcje były rysowane na papierze milimetrowym w skali 1:10, a później nanoszone na plan zbiorczy w skali 1:100. Odkrywane przedmioty opisywano i rysowano na kartach katalogowych, drewniane konstrukcje były także dokumentowane fotograficznie. Zdjęcia wykonywano z drabiny, balonu specjalnie zamówionego w Wojskowych Warsztatach Balonowych, a także z pomocą lotnictwa wojskowego. Dopiero w latach 90. odtajniono dla potrzeb muzeum zdjęcia z poligonów fotograficznych wykonanych nad Biskupinem. Inną formą dokumentowania były filmy – dokumentalne, reportaże i dokumenty fabularyzowane.

Pod koniec lat 40. dzięki inicjatywie Zdzisława Rajewskiego powołano Archeologiczne Obozy Szkoleniowe w Biskupinie, w trakcie których odbywały się praktyki studentów zajmujących się historią kultury materialnej.
Już po pierwszym sezonie wykopaliskowym dostrzeżono problemy związane z koniecznością zabezpieczenia przed degradacją drewnianych konstrukcji, wymagana była stała opieka konserwatorska, jednak nie uzyskano zadowalających wyników konserwowania drewna w warunkach naturalnych in situ. Ciągle sprawowano dozór odsłoniętych konstrukcji, i w celu zapobieżenia ciągłej degradacji, spowodowanej zmiennymi warunkami atmosferycznymi podjęto decyzję o zasypaniu dotychczas odsłoniętych konstrukcji. W 1992 roku, wybudowano w miejscu wypływu rzeczki Gąsawki z jeziora Biskupińskiego stopień faszynowo-kamienny, co doprowadziło do podniesienia poziomu lustra wody jeziora, dzięki czemu oryginalne relikty budowli grodu chroni odpowiedni poziom wód gruntowych. Wciąż prowadzone są doświadczenia nad konserwacją „mokrego” drewna archeologicznego in situ oraz monitoring warstw kulturowych.

W 1935 roku, po drugim sezonie wykopaliskowym, prof. J. Kostrzewski wyszedł z inicjatywą utworzenia w Biskupinie muzeum i rezerwatu archeologicznego. Muzeum w Biskupinie powstało w 1950 roku w ramach Instytutu Badania Starożytności Słowiańskich oraz Ministerstwa Edukacji. 1 stycznia 1956 roku zostało Oddziałem Państwowego Muzeum Archeologicznego w Warszawie, którego dyrektorem był wówczas prof. Z. Rajewski. W latach 60. powstał projekt rezerwatu archeologicznego na skalę nie spotykaną do tej pory w polskim muzealnictwie, zatwierdzony przez Ministerstwo Kultury i Sztuki.
Z początkiem lat 70. powstawały nowe rekonstrukcje wałów obronnych, chat oraz bramy wjazdowej wraz z pomostem. W 1973 r. półwysep otoczono nową tamą, kontynuowano rozbudowę infrastruktury rezerwatu, i wybudowano w 1976 roku nowy pawilon muzealny. Od roku 1974 muzeum kierowała mgr Róża Mikłaszewska-Balcer. Wtedy uporządkowano sprawy własnościowe rezerwatu, powstała nowa stała wystawa „10 tysięcy lat Biskupina i okolic” oraz wystawa „Biskupin - polskie Pompeje”, która była prezentowana w wielu krajach Europy. Muzeum kierował od 1983 mgr Wiesław Zajączkowski, powstał wtedy projekt i rozpoczęto realizację zaplecza magazynowo-studyjnego. W latach 80. rozpoczęto budowę kompleksu rekonstrukcji poświęconych archeologii doświadczalnej. W roku 2000 Muzeum Archeologiczne w Biskupinie stało się samodzielną jednostką kultury podległą sejmikowi województwa kujawsko-pomorskiego w Toruniu. Dzisiejsze rekonstrukcje są wynikiem realizacji projektu Unii Europejskiej w latach 2004–2006. W ramach projektu zmodernizowany został pawilon muzealny, wybudowano nowoczesną pracownię konserwacji drewna archeologicznego.

W 1995 roku zorganizowano pierwszy Festyn Archeologiczny w Biskupinie „Człowiek i środowisko”, którego pomysłodawcą był dr Aleksandrem Bursche z Instytutu Archeologii Uniwersytetu Warszawskiego.

Ciekawostki

Muzeum w Biskupinie zostało laureatem nagrody „Europa Nostra”, uznawanej za odpowiednik Nobla w dziedzinie kultury i muzealnictwa. Nagroda ta jest Nagrodą Unii Europejskiej w Dziedzinie Dziedzictwa Kulturowego, przyznawaną od 2002 r. Muzeum zostało docenione za bogatą infrastrukturę, która umożliwia naukowcom z różnych krajów na prowadzenie badań i prac eksperymentalnych, jak również wymianę opinii.

Po wojnie powstało wiele różnorodnych filmów o Biskupinie – dokumenty, dokumenty fabularyzowane lub filmy fabularne, których akcja toczyła się w zrekonstruowanej osadzie (np. serial telewizyjny „Sagala”, filmy Jerzego Hoffmana „Ogniem i mieczem” i „Stara baśń”).

Położenie obiektu

Biskupin leży 5 km na wschód od międzynarodowej drogi E5, 10 km na południe od Żnina. Osada położona jest nad Jeziorem Biskupińskim.

Dostępność

Muzeum w Biskupinie można zwiedzać przez cały rok, w godzinach od 8:00 do 18:00 (w okresie zimowym do zmroku).

Czas zwiedzania wynosi około 2 godzin. Czynne jest również w święta państwowe i kościelne.

Sezon turystyczny trwa od kwietnia do połowy listopada.

Inne

Organizowane są różnego rodzaju imprezy: „Dawne gry i zabawy” – ciekawe konkurencje sprawnościowe; coroczny plener ceramiczny, na którym swoje umiejętności w zakresie garncarstwa zaprezentują wybitni krajowi i zagraniczni specjaliści; „Dawni siłacze i dawne sporty” – gośćmi są ludzie o wyjątkowej sile fizycznej walczący o tytuł „mocarza biskupińskiego”; „Weekend z satyrykami”, „Biskupiński Turniej Łuczniczy” oraz cykliczna impreza pod nazwą „Długi majowy weekend” – pokazy archeologii doświadczalnej, prezentacja rzemiosł i rękodzieł pradawnych i średniowiecznych.

Cieszący się ogromną popularnością organizowany na terenie rezerwatu Festyn Archeologiczny przyciąga wielu turystów. Można się na nim przyjrzeć z bliska prawdziwej historii, pokazom starożytnych technik, dotknąć eksponatów, spróbować zrobić je samemu i wiele się przy tym nauczyć. Na terenie rezerwatu archeologicznego odbywają się także wystawy i spotkania ze sławnymi osobistościami.

Istnieje możliwość skorzystania z oferty lekcji muzealnych, podczas których w atmosferze życia codziennego mieszkańców Biskupina odbywają się zajęcia z lepienia naczyń, wyrobu paciorków, tkania i przędzenia.

Można skorzystać także z oferty rejsu statkiem pasażerskim „Diabeł Wenecki” po Jeziorze Biskupińskim.