Klasztor i kościół pocysterski w Koszalinie

Kościół i klasztor zostały wybudowane ok 1300 r. dla sprowadzonych do Koszalina w 1278 r. cysterek – jedynego konwentu ufundowanego przez biskupa kamieńskiego Hermana von Gleichen.

Opis

KLASZTOR

Z czasów funkcjonowania zespołu jako rezydencji biskupiej zachowało się do naszych czasów skrzydło zamkowe (niestety przebudowy zatarły jego dawny charakter) i fundamenty pozostałych skrzydeł.

KOŚCIÓŁ POCYSTERSKI

Kościół pocysterski służy obecnie wiernym Kościoła prawosławnego, nosi wezwanie św. Trójcy. Z całego założenia do naszych czasów zachował się jedynie korpus nawowy. W południowej ścianie świątyni zachowały się gotyckie portale, w elewacji wschodniej – arkada tęczy i lektorium.

Data lub czas powstania

XIII w.

Historia

Jedynym na Pomorzu Zachodnim konwentem cysterek, którego fundatorem był biskup kamieński, był konwent koszaliński. Biskup Herman von Gleichen w 1266 r. lokował miasto Koszalin na prawie lubeckim, a konwent ufundował 14 marca 1277 r., przeznaczając pod przyszłe claustrum teren w północno-wschodniej części miasta, w pobliżu rzeki Dzierżęcinki. Klasztorem macierzystym był holsztyński klasztor w Itzehoe.

Warto zwrócić uwagę, że w 1278 r. biskup oddał pod opiekę konwentu cysterek późniejszą, słynną kaplicę pielgrzymkową na Górze Chełmskiej w okolicach Koszalina. Siostry w krótkim czasie uczyniły z niej słynący w całej chrześcijańskiej Europie ośrodek kultu maryjnego, do którego przybywali pielgrzymi nawet z odległego Rzymu. Jego znaczenie wzrosło jeszcze bardziej, gdy w 1399 r. papież nadał mu jako jedynemu na Pomorzu przywilej udzielania odpustu zupełnego.

Kaplica ta stała się dla konwentu cysterek pokaźnym źródłem dochodów.

Koszaliński konwent jako jedyny z klasztorów żeńskich na Pomorzu nie posiadał, narzuconego przepisami zakonnymi, męskiego klasztoru opiekuńczego. Podlegał zatem bezpośrednio biskupowi kamieńskiemu. Wiązało się z tym kilka specyficznych, niewystępujących w innych klasztorach zwyczajów i obowiązków, ustanowionych w akcie fundacji. Zgodnie z nimi konwent nie mógł sam wybierać kapelana i prepozyta – funkcję tę pełnił z urzędu każdy proboszcz kościoła Mariackiego w Koszalinie.

W konwencie było początkowo dwanaście zakonnic. Z czasem liczba ta znacznie wzrosła i nierzadko przekraczała ponad pięćdziesiąt mniszek. Na czele konwentu stała opatka, mająca do pomocy w sprawach gospodarczych przeoryszę. Były też siostry oficjalistki, pełniące różne funkcje w klasztornym gospodarstwie. Zakonnice wywodziły się głównie z pomorskich rodów rycerskich, szlacheckich, a także z co znaczniejszych rodzin mieszczańskich z Koszalina, Kołobrzegu, Sławna i Białogardu wnoszących w wianach swych cór czy sióstr znaczne nadania i darowizny dla klasztoru. Konwent odwdzięczał się wybierając je na opatki czy przeorysze. Za furtę koszalińskiego klasztoru trafiały też córki domu panującego. Przed rokiem 1488 opatką klasztoru była szczecińska księżniczka Anna, córka Bogusława VIII i siostra Bogusława IX.

Oprócz sprawowania opieki nad kaplicą pielgrzymkową na Górze Chełmskiej koszalińskie cysterki zajmowały się kaplicami i istniejącymi przy nich szpitalami na terenie Koszalina: św. Gertrudy i św. Barbary, św. Mikołaja, św. Jakuba i św. Jerzego, a także znajdującymi się poza miejskimi murami kaplicą i szpitalem św. Katarzyny. Opieka ta była szczególnie przydatna w roku 1505, kiedy Koszalin nawiedziła zaraza.

Przy klasztorze prowadzona też była szkoła dla dziewcząt i dom dla ubogich. Koszaliński klasztor był z pewnością wzorem dla innych konwentów. Jak wynika z zachowanych przekazów, opracowane tu przepisy zakonne i ceremoniał zostały w 1334 r., jako wzorcowe, przekazane klasztorowi w Reczu.

Na skutek rosnących wpływów reformacji na początku XVI w. nastąpił kres funkcjonowania koszalińskiego konwentu. Likwidacja konwentu nastąpiła prawdopodobnie w 1534 r. Część mniszek powróciła do swych domów, część natomiast została w klasztorze prowadząc nadal dom opieki i przyklasztorną szkołę. Zgodnie z postanowieniami uchwał Trzebiatowskich zapewniono im dożywotni wikt i opierunek. Przebywały w obiektach claustrum do 1555 r.

Źródła, informacje w Internecie

Informacje w niniejszej karcie zostały opracowane m. in. na podstawie oficjalnego serwisu internetowego prezentującego polską część Europejskiego Szlaku Cysterskiego, www.szlakcysterski.org, projektu sfinansowanego przez Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego.