Opactwo cysterskie w Mogile

Opactwo mogilskie to jedno z czterech czynnych opactw w Polsce i jedno z dwóch (obok Szczyrzyca), które w XIX wieku nie uległo kasacie, lecz zostało włączone do kongregacji Meherau. Tak więc, Ojcowie Cystersi przebywają w Mogile nieprzerwanie od 1225 r.

Opis

Całość zespołu architektonicznego opactwa mogilskiego złożona jest z bazyliki, klasztoru, pałacu opackiego, przeoratu, oraz budynków gospodarczych. Od strony zachodniej przylega również późnogotycki drewniany kościół św. Bartłomieja, oraz bramna dzwonnica z 1752 r.

KLASZTOR

Budynek klasztorny był wznoszony wieloetapowo, mimo iż jego zasadnicza część powstała już w XIII w.

W skrzydle wschodnim klasztoru mieści się zakrystia, podręczny magazyn, sala opacka, sień i kapitularz z 1670 r.

W skrzydle południowym mieści się tzw. "Kominek" (dawne kalefaktorium), refektarz z 1450 r. z czterema przęsłami sklepienia krzyżowo-żebrowego. Nad nimi znajduje się sala dysput zwana salą św. Bernarda.

Przez skarbiec wiedzie przejście do biblioteki. Jest ona późnogotycka, XVI wieczna z 1535 roku i jedna z dwóch w Polsce, które przetrwały do naszych czasów w swojej pierwotnej formie.

Pałacyk opacki wbudowany jest pomiędzy klasztor a przeorat. We wnętrzu znajduje się kilka portali renesansowych i trzy renesansowe kominki.

Przeorat, w dolnej partii sięga XV wieku. Budynek ten został przekształcony i nadbudowany za czasów opata Erazma Ciołka w pierwszej połowie XVI w.

KOŚCIÓŁ CYSTERSKI

Kościół klasztorny pw. Najświętszej Maryi Panny i św. Wacława, sięga pierwszej połowy XIII wieku. Jest to jedna z najstarszych budowli ceglanych w Polsce i jedna z najcenniejszych trzynastowiecznych budowli na terenie ziemi krakowskiej. Otrzymała od Papieża Pawła VI w 1970 r. tytuł Bazyliki Mniejszej.

Wewnątrz Kościoła znajdują się liczne obrazy i epitafia pochodzące z XVI – XVIII w.

Prezbiterium, transept i kaplice bliźnie południowe pokrywa dobrze zachowana polichromia renesansowa (2 ćw. XVI) autorstwa Stanisława Samostrzelnika.

Oryginalne organy z 1730 r., zniszczone przez czas, niestety nie zostały odremontowane.

W ołtarzu głównym centralne miejsce zajmuje gotycki tryptyk z 1514 r.

W barokowym ołtarzu kaplicy Cudownego Pana Jezusa znajduje się cudowna rzeźba Chrystusa na Krzyżu (druga tercja XIV w.) stanowiąca cel licznych pielgrzymek, będąca przedmiotem ożywionego kultu religijnego.

Do obiektów cysterskich zalicza się również drewniany Kościół Św. Bartłomieja znajdujący się w pobliżu Opactwa mogilskiego, który do 1951 r. pełnił funkcję świątyni parafialnej. Zbudowany został przez cieślę Macieja Mączkę w 1466 r., stanowi jedyny w Polsce zachowany przykład średniowiecznego trójnawowego rozwiązania w drewnie.

Data lub czas powstania

XIII w.

Historia

Proces fundacyjny klasztoru Cystersów, z ostateczną lokalizacją w podkrakowskiej wsi Mogiła, przeprowadzono w latach 1218–1226.

Jak wynika z dokumentu fundacyjnego właśnie w tym czasie rozpoczęto wytyczanie miejsca pod nowy klasztor i kościół w Mogile, zapewne rozpoczęto tam również prace budowlane.

Do roku 1225 musiały stanąć w Mogile podstawowe zabudowania sakralne i mieszkalne.

Nowa placówka była najprawdopodobniej zasiedlana etapami. W latach 1221–1225 w Prandocinie-Kacicach przebywała niepełna obsada z opatem Piotrem i prawdopodobnie dopiero w 1225 r. w Mogile znalazło się zgodnie z regułą trzynastu braci.

Bezpośrednie otoczenie klasztoru mogilskiego od początku było w pełni zasiedlone i nie było to z całą pewnością pustkowie, jakiego wymagała kapituła generalna. We wsi Mogiła w latach dwudziestych XIII w. istniał już kościół św. Bartłomieja, a w latach pięćdziesiątych parafia, nad którą cystersi przejęli patronat.

Mimo nieszczęść, jakie spotkały konwent w wyniku najazdów zwłaszcza tatarskich, udało się doprowadzić budynki klasztorne i kościelne do takiego stanu, że w 1266 r. mogła nastąpić ich konsekracja.

W XVII w. Mogiła nabiera coraz większego znaczenia jako cel pielgrzymek ze względu na obecność cudownego krzyża i wizerunku Chrystusa. Taką pielgrzymkę odbył m.in. w roku 1608 Mikołaj Zebrzydowski, rokoszanin i fundator Kalwarii Zebrzydowskiej.

W XV w. opat Piotr Hirszberg zbudował seminarium cysterskie przy Akademii Krakowskiej oraz z wyboru kapituły generalnej został reformatorem zakonu oraz wizytatorem w Prusach i w Polsce.

Konwent cystersów w czasie wojen polsko-szwedzkich (1655–1660) został rozproszony. Wtedy właśnie, w roku 1655, zabudowania klasztorne strawił pożar, niestety nie jedyny w czasie tej wojny.

Mogilski instytut filozoficzny również dla kleryków z innych klasztorów powstał z inicjatywy opata komendarza Pawła Piaseckiego (1624–1649) i przetrwał aż do utworzenia studium prowincjalnego, czyli do roku 1718.

Z chwilą powstania Kolegium Prowincjalnego wszystkie budynki opactwa stały się własnością klasztoru, natomiast sprawę majątków ziemskich ustaliła komplanacja przeprowadzona za Augusta III w roku 1738.

Działająca w 2 poł. XVIII w. Komisja Edukacji Narodowej ustosunkowała się nieprzychylnie do studiów zakonnych, chcąc je znieść lub podporządkować swoim przepisom.

Cystersi zajęli obszerne gmachy w Krakowie przy ulicy Grodzkiej, gdzie przenieśli z Mogiły trzeci i czwarty rocznik filozofii i teologii oraz studentów prawa kanonicznego.

Po zajęciu Krakowa w wigilię Trzech Króli 1796 r. gmach kolegium przy ul. Grodzkiej oglądał Landkomissar i uznał go za stosowny na pomieszczenia dla sądu ziemskiego i apelacyjnego. Cystersi byli więc zmuszeni przenieść Kolegium do Mogiły. Rozbiory utrudniły działanie Kolegium Prowincjalnego, a jego upadek nastąpił 17 września 1819 r.

Studium w Mogile wznowiono w roku 1951. Staraniem ojca Augustyna Ciesielskiego, późniejszego opata, i ojca Andrzeja Kolasy klasztor mogilski stał się ważnym ośrodkiem odrodzenia cysterskiej prowincji w Polsce. Przełom XVIII i XIX w. to stopniowy proces likwidacji dóbr klasztornych.

W wieku XIX klasztor mogilski, jedyny obok Szczyrzyca na ziemiach polskich nie uległ kasacie, został za to włączony do austriackiej kongregacji Mehreau.

W roku 1950 państwo przejęło majątki klasztorne, zakon natomiast podjął się nowych zadań. Obok zasadniczego celu Opus Dei wszystkie klasztory i placówki przyjęły pracę duszpasterską i misyjną.

Forma ochrony prawnej

W 2023 r. obiekt zyskał miano Pomnika Historii, nadane przez Prezydenta RP. 

Wpisy w wojewódzkim rejestrze zabytków:

• Opactwo cysterskie w Mogile, nr rej.: A-693 z 1986-03-28

Źródła, informacje w Internecie

Informacje w niniejszej karcie zostały opracowane m. in. na podstawie oficjalnego serwisu internetowego prezentującego polską część Europejskiego Szlaku Cysterskiego, www.szlakcysterski.org, projektu sfinansowanego przez Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego.