Wycieczka - Planer
Liczba elementów:
Długość trasy:
Główna Kluczowa Sztolnia Dziedziczna w Zabrzu
Wybudowana w latach 1799–1863 sztolnia służyła do transportu węgla oraz pełniła rolę odwadniającą kopalń znajdujących się w regionie. Jej wylot na terenie Zabrza zasypano w 1953 r., obecnie trwają prace nad udostępnieniem sztolni dla zwiedzających.
Opis
Główna Kluczowa Sztolnia Dziedziczna, jeden z najcenniejszych zabytków hydrotechnicznych na terenie całej Europy i jednocześnie najdłuższa tego typu budowla w historii europejskiego górnictwa węglowego, została wydrążona w ciągu ponad sześćdziesięciu lat na zlecenie dyrektora Wyższego Urzędu Górniczego we Wrocławiu, późniejszego ministra przemysłu hrabiego Wilhelma von Redena oraz Johna Baildona. Jej projekt wzorowano na podobnych rozwiązaniach istniejących w kopalniach angielskich i węgierskich.
Głównym zadaniem tego niezwykłego podziemnego tunelu było odwodnienie państwowych kopalń „Królowa Luiza” w Zabrzu i „Król” w Królewskiej Hucie (Chorzowie) oraz położonych między nimi kopalń prywatnych (gwareckich), transport urobku z kopalni „Królowa Luiza” poprzez Kanał Kłodnicki do Królewskiej Odlewni Żelaza w Gliwicach oraz dotarcie do nowych pokładów węgla. Szerokość sztolni to ok. 1,5–1,8 m, wysokość 2,5 m, a głębokość w najniższym miejscu na odcinku zabrzańskim osiąga ponad 40 m, jej nachylenie natomiast to 1%. Na terenie Zabrza tunel ma długość ponad 14 km.
Od kilku lat na terenie Zabrza trwają zaawansowane już obecnie prace, w efekcie których Główna Kluczowa Sztolnia Dziedziczna zostanie udostępniona dla ruchu turystycznego. Jej adaptacja jest jednym z elementów dużego projektu realizowanego przy współfinansowaniu ze środków Programu Innowacyjna Gospodarka pn. „Europejski Ośrodek Kultury Technicznej i Turystyki Przemysłowej”. Wędrówka Główną Kluczową Sztolnią Dziedziczną, której początek będzie polegał na zjeździe w podziemia oszkloną windą, będzie się zaczynała w centrum miasta, wejście do podziemnych atrakcji zlokalizowane zostanie u zbiegu ulic Jagiellońskiej i Karola Miarki. Tutaj również powstają budynki obsługi ruchu turystycznego, w których zwiedzający będą mogli kupić bilety, zasięgnąć informacji, zobaczyć wystawy, etc. Tam również zaplanowano interaktywny park naukowy „Dolina Węgla”. W ramach projektu zaplanowano uruchomienie trzech wejść do sztolni, oprócz więc wejścia głównego przy ulicy K. Miarki, dostępne będą wejścia przy ulicy Sienkiewicza oraz pod szybem „Carnall” na terenie Skansenu Górniczego „Królowa Luiza”. Podziemia sztolni będzie można zwiedzać korzystając z 10 tras, dostosowanych do wieku, umiejętności i wytrzymałości fizycznej. Otwarcie sztolni dla ruchu turystycznego jest przewidziane na 2013 r.
Data lub czas powstania
XIX w.
Główna Kluczowa Sztolnia Dziedziczna została wybudowana w ciągu ponad 60 lat, w okresie od 1799 r. do 1863 r., przy czym odcinek na terenie Zabrza ukończono już w 1806 r.Historia
Budowę Głównej Kluczowej Sztolni Dziedzicznej rozpoczęto we wrześniu 1799 r. W 1863 r. sztolnia uzyskała długość ponad 14 km, dzięki czemu połączyła kopalnię „Królowa Luiza” w Zabrzu z kopalnią „Król” w Królewskiej Hucie (Chorzowie). Prace prowadzono odcinkami z 22 tzw. świetlików oraz kilku szybów, przy czym średni postęp roczny wynosił od 177 m do 520 m, w zależności od panujących w danym regionie warunków geologicznych. Odcinek zabrzański zachowany pod miastem ukończono w 1806 r.
Sztolnią pływały łodzie o długości ok. 8 m transportujące węgiel w 18 drewnianych skrzyniach każda o pojemności 370 kg. Ujście sztolni znajdowało się w centrum Zabrza przy dzisiejszej ulicy Karola Miarki, gdzie dokonywano w porcie przeładunku na barki i Kanałem Kłodnickim transportowano dalej w stronę morza. Transport węgla łodziami odbywał się już od 1810 r., a łączna waga przewożonego za jednym razem urobku wynosiła 16 ton (3 lub 4 złączone łodzie). W celu sprawnego załadunku i mijania się łodzi wybudowano w sztolni 5 mijanek, w których zlokalizowano 3 porty.
Długi okres budowy sztolni, rozwój technik wydobywczych i odwadniania kopalń oraz wyczerpanie się płytkich pokładów węgla spowodowało, że już w poł. XIX w. sztolnia zaczęła tracić na znaczeniu. W 1951 r. rozebrany został ozdobny wylot sztolni ozdobiony napisem „Glueck Auf (odpowiednik używanego przez górników na Śląsku „Szczęść Boże”) mieszczący się przy ulicy Miarki. Wylot został ostatecznie zasypany w 1953 r.
Forma ochrony prawnej
Główna Kluczowa Sztolnia Dziedziczna, na długości od szybu „Carnall” w Skansenie Górniczym „Królowa Luiza” przy ulicy Wolności do wylotu przy ulicy Wolności 410 aż do ulicy K. Miarki, jest wpisana do wojewódzkiego rejestru zabytków pod nr rej. A/220/07 z 11/12/2007.
Położenie obiektu
Główna Kluczowa Sztolnia Dziedziczna znajduje się pod ziemią na długości ponad 14 km od ulicy K. Miarki (wejście do sztolni znajduje się zaraz obok hotelu „Ibis”) do szybu „Carnall”.
Dostępność
Obecnie Główna Kluczowa Sztolnia Dziedziczna nie jest dostępna dla zwiedzających. Zmieni się to jednak w 2013 r., kiedy planowe jest jej udostępnienie jako atrakcji turystycznej miasta.
