Opactwo cysterskie w Szczyrzycu

Cystersi są tu obecni nieprzerwanie od 1234 r. Opactwo szczyrzyckie nie podległo kasacie, jedynie w 1794 r. utraciło godność opactwa i zostało przemianowane na przeorat. W 1918 r. papież Benedykt XV przywrócił klasztorowi godność opactwa.

Opis

KLASZTOR

Obecny budynek klasztorny wzniesiono w XVII w. Liczne detale architektoniczne gotyckie, gotycko-renesansowe i renesansowe potwierdzają jego przeszłość.

Wirydarz z czterech stron otoczony jest krużgankami. Na krużgankach parteru umieszczono galerie obrazów zaś wśród rzeźb wyróżnia się Chrystus Ukrzyżowany – rzeźba gotyka z 1440 r.

W skład kompleksu klasztornego zaliczamy również spichlerz klasztorny z XVII w. piętrowa budowla, murowana, prostokątna, nakryta czterospadowym dachem, mająca kamienny boniowany portal z herbem Korczaka – opata Stanisława Drohojewskiego, fundatora obecnego kościoła i klasztoru. Obecnie mieści się tam przyklasztorne muzeum.

Najcenniejszy dział tworzy zbiór obrazów:

• gotycki obraz Matki Boskiej z Dzieciatkiem (ok.1460 r.)
• obraz Matki Bożej Łaskawej z kościoła cystersów w Wistyczach malowany na desce w XVI w.
• obraz wotywny Chrystusa frasobliwego z Matką Boską, św. Janem Ewangelistą, Janem Chrzcicielem i Andrzejem wraz z dwoma klęczącymi fundatorami herbu Ogończyk, z początku XVI w.
• ukrzyżowanie Chrystusa z Matką Boską i św. Janem Ewangelistą – obraz malowany na desce na złotym tle z początku XVI w.
• biczowanie Chrystusa – obraz barokowy z początku XVII w.
• obrazy ze św. Urszulą, Stanisławem biskupem, Wojciechem i Rozesłaniem Apostołów z XVI w.

W klasztorze mieści się najstarszy browar w Polsce. Powstał w 1623 r. za czasów Opata Stanisława Drohojowskiego. Dzieje warzenia piwa przedstawiono w jednej z sal muzeum klasztornego, zebrano tam również unikalną kolekcję etykiet szczyrzyckiego piwa.

KOŚCIÓŁ POCYSTERSKI

Obecny barokowy kościół pw. Wniebowzięcia Matki Bożej i św. Stanisława Biskupa powstał ok. 1620 r. z fundacji Stanisława Korczaka Drohojowskiego.

Do świątyni prowadzą wspaniale rzeźbione główne drzwi zawieszone w gotyckim portalu będące dziełem miejscowego zakonnika z połowy XVII w.

Na uwagę zasługują: barokowy ołtarz główny z obrazem przedstawiającym Matkę Bożą Wniebowziętą (pocz. XVII w. ), Cudowny Obraz Matki Bożej Szczyrzyckiej z XVI w., ambona rokokowa z 2 poł. XVIII w., krucyfiks z pierwszej połowy XV w., kropielnica kamienna z czterema płaskorzeźbami scen męki Chrystusa z końca XVI w.

Data lub czas powstania

1234 r. (XIII w.)

Historia

Fundację lokalizowano w centrum wsi o nazwie Szczyrzyc, na prawym brzegu rzeki Stradomki. Proces fundacyjny związany z osadzeniem cystersów na Podhalu datuje się na lata 1231–1243. Pierwszą siedzibą zakonników miał być Ludźmierz.

Prawdopodobnie fundacja w Ludźmierzu powstała w latach 1231–1234 lub 1238–1242. Nie ma pewności co do macierzy opactwa ludźmierskiego. Mówi się o klasztorze w Sulejowie lub Jędrzejowie. Z pewnym prawdopodobieństwem stwierdzić można, iż około roku 1238 cystersi przebywali już w Ludźmierzu.

Przyczyny, jakie legły u podstaw fundacji są złożone. Poza oczywistym dewocyjnym charakterem i prywatną inicjatywą Teodora Gryfity widoczne są także względy o szerszym charakterze politycznym, społecznym i gospodarczym. Proces kolonizacji i uaktywnienie gospodarcze ziem karpackich były w kręgu zainteresowań zarówno polskiej, jak i węgierskiej strony. Przynależność państwowa pustkowi górskich była w sferze zainteresowań obu stron. Proces zawłaszczania gospodarczo-osadniczego oraz administracyjnego nasilił się w 1 poł. XIII w. Fundacja cystersów, na równi z fundacją klarysek w Sączu, wzięła udział w szerokiej bezprecendensowej akcji kolonizacyjnej Podhala.

Trudne warunki klimatyczne, wylewy rzek, napady zbójników to przyczyny, które zmusiły zakonników do przeniesienia się w dolinę Stradomki. Wydaje się, że ostatecznie po najeździe tatarskim w 1241 r. następuje translokacja klasztoru do Szczyrzca.

Najstarszy znany autentyczny dokument, mówiący o miejscowości Szczyrzyc i zakonnikach cysterskich, pochodzi z roku 1238.

Domena szczyrzycka niewątpliwie objęła znaczną część zachodniego Podhala i rozciągała się ku wschodowi aż po Ostrówsko i Dębno.

Proces kolonizacji Podhala przez cystersów następował powoli. Wydaje się, że prawdziwa kolonizacja Podhala przez cystersów rozpoczęła się dopiero po przeniesieniu się konwentu w dolinę Stradomki, ok. roku 1243.

Jak wynika z autentycznych dokumentów z lat 1251–1254, Bolesław Wstydliwy zezwolił cystersom na sprowadzanie osadników oraz zakładanie miast i wsi, a więc faktem jest, ze w 2 ćw. XIV w. Nowy Targ pojawia się jako miasto będące własnością klasztoru Cystersów w Szczyrzycu. Na podstawie dostępnych informacji wydaje się, ze pierwszej lokacji Nowego Targu, prawdopodobnie na prawie średzkim, dokonali cystersi, a następnie, za czasów Kazimierza Wielkiego, nastąpiła ponowna lokacja w innym miejscu i na prawie magdeburskim – tym samym cystersi utracili prawa do miasta.

Momentem przełomowym jest przejęcie Podhala przez króla. W świetle zachowanych dokumentów król Kazimierz Wielki skonfiskował położone po południowej granicy Polski słabo zaludnione dobra wielu instytucjom kościelnym.

W wieku XV klasztor główne swe działania skierował w stronę koncentracji posiadłości ziemskich i scalania ich w obrębie klucza szczyrzyckiego. Doszło wówczas przez różne zamiany do znacznego pomnożenia majątku.

Cały wiek XVI to okres bezustannych problemów z administrowaniem majątkiem ziemskim, liczne procesy z sąsiadami, zatargi o prawa własności i kompetencje w obrębie poszczególnych posiadłości. Wiele z nich miało burzliwy przebieg i ciągnęło się latami.

W roku 1580, na polecenie Stolicy Apostolskiej, wizytował opactwo opat Edmund a Cruce. Spostrzeżenia wizytatora zawarte w jego raporcie pozwalają stwierdzić, że pod koniec XVI w. "zabudowania klasztoru są drewniane i całkowicie starożytne, poza kościołem. Kościół i konwent wymagają sprzętów" Jeszcze smutniej przedstawiał się stan liczebny konwentu. Wizytator podkreślał, iż znajdowało się tam jedynie pięciu kapłanów, a w tym tylko trzech miejscowych.

Wiek XVII i XVIII to czasy wojen, przemarszów wojsk, grabieży, ale także znakomitej prosperity za czasów opata Drohojowskiego, który rozpoczął przebudowę barokową opactwa ok. 1620 r. Zakończył ją jego następca Remigiusz Łukowski ok. 1640 r. Klasztor utrzymywał się w swych majątkach aż do roku 1794, tj. do śmierci ostatniego opata, Remigiusza Grzymisławskiego.

Po pierwszym rozbiorze Polski oraz próbie kasacji klasztoru w 1795 r. rząd austriacki skonfiskował większą część dóbr. Dobra szczyrzyckie zostały następnie wymienione za Saliny na Kałuszu z hrabią Dzieduszyckim. W 1843 r. osadzono tu zakonników czeskich. Bezowocnie starali się mnisi odzyskać utracone dobra. Po ich powrocie do Czech, w 1848 r. do Szczyrzyca powrócili cystersi polscy.

W 1868 r. klasztor odkupił część swych majątków z rąk hrabiny Dzieduszyckiej. W roku 1918 papież Benedykt XV przywrócił klasztorowi godność opactwa. W czasie drugiej wojny światowej odbywały się w Szczyrzycu tajne kursy gimnazjalne, a po wojnie działało klasztorne gimnazjum, które zostało zlikwidowane w 1955 r. Za czasów opata Benedykta Birosa, w 1945 r. obsadzono zakonnikami klasztor w Jędrzejowie.

Dostępność

Godziny otwarcia muzeum:

Dni powszednie: od 9:00 do 11:00 i od 14:00 do 17:00

Niedziele i święta: od 13:00 do 17:00

tel.: (18) 332 00 04 wew. 25

Źródła, informacje w Internecie

Informacje w niniejszej karcie zostały opracowane m. in. na podstawie oficjalnego serwisu internetowego prezentującego polską część Europejskiego Szlaku Cysterskiego, www.szlakcysterski.org, projektu sfinansowanego przez Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego.