Dwór obronny w Czańcu

Wycieczka - Planer

Punkty
Właściwości
Uczestnicy

Właściciel:

Nazwa:

Data rozpoczęcia:
Data zakończenia:

Aktywności:

Opis:

Cechy:

Dodaj nowego uczestnika

Liczba elementów:

Długość trasy:

Dwór obronny w Czańcu

Wczesnobarokowy dwór został wzniesiony prawdopodobnie w I poł. XVII w. Otacza go prostokątny mur z okrągłymi bastionami w narożnikach, w których mieściły się strzelnice. Budynek stanowi swoistego rodzaju miniaturę założenia „palazzo in fortezza”.

Opis

XVII-wieczny dwór w Czańcu to pierwotnie wystawna rezydencja otoczona dla bezpieczeństwa systemem niewielkich umocnień bastionowych, które we wspaniały sposób harmonizowały z całym założeniem. Piętrowy i podpiwniczony, zbudowany na planie prostokąta murowany obiekt przypomina nieco swoim wyglądem mały zamek, a to z uwagi na fakt, iż jego korpus otacza z trzech stron niewielki wewnętrzny dziedziniec. Czwarta strona dziedzińca jest zamknięta przez niewielką, arkadową galerię (obecnie zamurowaną). Budynek przykrywa mansardowy, łamany dach, kryty gontem. Całość jest otynkowana. Na dziedziniec prowadzą dwa przejazdy, od strony wschodniej i zachodniej. Przykładem innej tak unikalnej budowli tego typu, może być przykładowo zamek Lubomirskich w Nowym Wiśniczu.

We wnętrzu czanieckiego dworku zachowało się niewiele szczegółów architektonicznych, pochodzących z pierwotnej, renesansowej budowli. Większość dawnych sklepień została zniszczona i zastąpiona przez współczesne żelbetonowe stropy. Podobny los spotkał otaczającą niegdyś budowlę fosę i mur z narożnymi bastejami, po którym pozostał jedynie obwód i przyziemie jednej z baszt. Do dzisiaj podziwiać można jednak m.in. kamienne portale drzwi.

Dwór w Czańcu otoczony jest małym założeniem ogrodowym, składającym się z długiej alei prowadzącej do głównego wejścia oraz znajdujących się na tyłach pozostałości ogrodu, otoczonych starymi drzewami.

Data lub czas powstania

XVII w.

Dwór w Czańcu został wybudowany na początku XVII w., ale swój obecny kształt zawdzięcza przeprowadzanym później przebudowom.

Materiał budowlany

Obiekt murowany, otynkowany.

Historia

Pierwszy renesansowy dwór w Czańcu powstał na początku XVII w. i obejmował południowe skrzydło istniejącego dziś budynku, wraz z piwnicami i obronnym tarasem, który wówczas otaczały cztery basteje umieszczone na jego narożach. W poł. XVII w. obiekt został przebudowany przez rodzinę Stokłowskich herbu Drzewica, którzy uczynili z niego niewielkie założenie pałacowo-ogrodowe. Zamieniono wówczas istniejący budynek na jedno ze skrzydeł nowej rezydencji, dobudowano skrzydło północne wraz z kaplicą i klatką schodową oraz obie galerie, tworząc centralny dziedziniec. Rozplanowano również założenie ogrodowe.

W XVIII w. czaniecki dworek bardzo często zmieniał właścicieli. Jeden z nich – kasztelan oświęcimski Franciszek Schwarzenberg-Czerny – przeprowadził kolejną przebudowę polegającą na zamurowaniu arkad na frontowej elewacji oraz na dodaniu od strony ogrodu tylnego ryzalitu o późnobarokowych dekoracjach.

W XIX w., w 1822 r. właścicielami dworu zostali Habsburgowie z linii żywieckiej, którzy władali nim przez ponad 100 lat, do 1925 r., kiedy to Karol Stefan Habsburg przekazał majątek wraz z folwarkiem i ogrodem na rzecz Polskiej Akademii Umiejętności. W latach międzywojennych budynek został zaadaptowany do pełnienia funkcji ośrodka konferencyjnego akademii.

W czasie II wojny światowej, obiekt nie doznał większych uszkodzeń. Podobnie, jak większość majątków ziemskich, został on znacjonalizowany i przeszedł na własność Państwa, które zdecydowało się zaadaptować go do pełnienia funkcji mieszkalnych, którą pełnił do lat 70. XX w. Pierwszy jego powojenny remont rozpoczął się w latach 90. XX w., kiedy zabytkowy dworek stał się własnością prywatną. Niestety, z uwagi na brak środków, prace renowacyjne zostały przerwane i przez następnych kilkanaście lat budynek stał opuszczony i podlegał coraz większej dewastacji.

W 2008 r. czaniecki dworek kupił prywatny inwestor z Bielska-Białej, który rozpoczął jego remont, planując adaptację dworu obiektu na cele mieszkalne, czyli de facto przywrócenie go do dawnej funkcji. W ramach prac remontowych położono nowe pokrycie dachu z blachy miedzianej, wymieniono tynki i stolarkę okienną. Dokonano także istotnych zmian w formie tarasu obronnego – usunięto główne schody wejściowe zastępując je murem, co zamknęło dwór w obrębie działki na której stoi, odcinając go od osi alei dojazdowej. Domurowano również nową basteję od strony północnej, będącą symetrycznym odbiciem zabytkowej bastei po drugiej stronie osi dworu. Zaadaptowano też teren za budynkiem, umieszczając z tyłu wejście główne i aranżując ogród w stylu francuskim.

Obecnie dwór jest częściowo odrestaurowany i uratowany od ruiny.

Forma ochrony prawnej

Dwór obronny w Czańcu jest wpisany do wojewódzkiego rejestru zabytków pod nr rej. AK-11/Bi/3/K4/934 z 05.04.1934 r. A-386 z 17.11.1972 r. oraz A-182/77 z 20.09.1977 r. Do rejestru wpisany jest również ogród i aleja dojazdowa.