Schron „Wędrowiec” w Węgierskiej Górce

Schron „Wędrowiec” to przykład polskiej budowli fortecznej, udostępniony zwiedzającym jako izba pamięci. Ekspozycja jest poświęcona budowlom fortyfikacyjnym z 1939 r. oraz działaniom wojennym, jakie miały miejsce w pierwszych dniach II wojny światowej.

Opis

Na terenie gminy Węgierska Górka znajdowało się pięć wybudowanych w 1939 r. schronów bojowych, będących przykładami polskich budowli fortecznych, a jednocześnie trwałym śladem prowadzonych tutaj w początkowych dniach września 1939 r. walk. Nie wszystkie jednak przetrwały do naszych czasów, a tylko jeden z nich – „Wędrowiec” – udostępniony jest do zwiedzania jako izba pamięci dedykowana tamtym strasznym dniom w historii gminy. Jego dowódcą był kapitan Tadeusz Semik, a zastępcą – sierżant Stanisław Raczyński. Załogę schronu stanowiło łącznie dwudziestu żołnierzy, w tym trzech podoficerów. „Wędrowiec” to przykład ciężkiego betonowego schronu bojowego typu „D”, uzbrojonego w jedno działo przeciwpancerne Boforsa kaliber 37 mm oraz trzy ckm-ki „Browning”. Nie posiadał montowanej normalnie na górze kopuły pancernej obserwacyjno-bojowej, ułożono jedynie na nim worki z piaskiem. Posiada dwa wyjścia zapasowe, dwie wyrzutnie rakiet oświetlających, zrzutnie granatów, strzelnicę obrony wejścia oraz urządzenia do sygnalizacji optycznej. Urządzenia wentylacyjne oraz agregat prądotwórczy i reflektory nie zostały zabudowane.

Schron został wybudowany w lipcu i sierpniu 1939 r. i brał czynny udział w walkach 2–3 września 1939 r. Od południa 3 września powstrzymywał samotnie próby przejścia przez Węgierską Górkę oddziałów niemieckich. Skapitulował ok. godz. 17:00 po wyczerpaniu amunicji. Z jego załogi zginęło pięciu żołnierzy: strzelcy Jan Fliś i Jan Kulpa 2 września podczas walki na górze fortu zza osłony worów z piaskiem, sierżant Stanisław Raczyński podobnie, w czasie walki na górze schronu 3 września, strzelec Michalski w izbie bojowej działka przeciwpancernego oraz strzelec Tlałka zabity przez Niemców po poddaniu fortu.

Oprócz schronu „Wędrowiec” w Węgierskiej Górce znajdują się jeszcze następujące schrony, które nie są niestety udostępnione do zwiedzania.

• Schron artyleryjski „Waligóra”, którego dowódcą był porucznik Leopold Galocz, a którego załogę stanowiło piętnastu żołnierzy. Jest to również ciężki betonowy schron bojowy typu „D”. Wybudowany został także w okresie lipiec-sierpień 1939 r. i brał czynny udział w walkach 2 września 1939 r. Załoga na rozkaz dowództwa wycofała się w nocy z 2/3 września. Widoczne są na nim ślady ostrzału.
• Schron bojowy „Włóczęga”, którego dowódcą był podporucznik rezerwy Marian Małkowski, a załogę stanowiło siedemnastu żołnierzy. Również ciężki schron bojowy typu „D”, wybudowany w tym samym okresie, co dwa poprzednie, brał czynny udział w walkach 2–3 września 1939 r. Walczył do około 8:30 3 września, został poddany po wyczerpaniu amunicji i możliwości walki. Z jego załogi zginęło dwóch żołnierzy: kapral Franciszek Tomaszek i kapral Bolesław Wiśniewski. W latach 50. wybudowano na schronie dom mieszkalny.
• Schron bojowy „Wąwóz”, którego dowódcą był podporucznik rezerwy Antoni Chudziński, a załogę stanowiło osiemnastu żołnierzy. Typu „D”, wybudowany w lipcu-sierpniu 1939 r. Brał czynny udział w walkach 2–3 września 1939 r. W dniu 3 września nie prowadziła ostrzału w kierunku zachodnim z powodu uszkodzenia w czasie walk nocnych działka przeciwpancerna i ckm w izbach bojowych od strony Węgierskiej Górki. Załoga do wyczerpania amunicji ostrzeliwała próby obejścia polskich pozycji od miejscowości Żabnica. Po wyczerpaniu amunicji około 19:00 odparła jeszcze granatami ostatni atak. Wieczorem pod osłoną ciemności opuściła schron. Część załogi dołączyła przez góry do wojsk polskich i walczyła do kapitulacji w okolicach Lwowa. Dowódca schronu podporucznik Antoni Chudziński dostał się do niewoli sowieckiej, był więziony, a następnie zamordowany przez Rosjan w Charkowie. Schron wysadzony został w 1939 r. przez Niemców, którzy zdetonowali w nim miny z pola minowego w Węgierskiej Górce.
• Schron „Wyrwidąb” – wybudowany w okresie lipiec-sierpień 1939 r. Ciężki betonowy schron bojowy typu „D”. Docelowo – uzbrojenie 3 ckm „Browning”. Kopuła pancerna nie została zamontowana, brak wyposażenia i instalacji wentylacyjnej, wodnej, elektrycznej (agregat). Posiada wyjście zapasowe, dwie wyrzutnie rakiet oświetlających, zrzutnie granatów, strzelnicę obrony wejścia. Nie brał udziału w walkach 2–3 września 1939 r. Wysadzony został podczas ćwiczeń batalionu bielskiego w 1968 r.

Data lub czas powstania

XX w.

Schrony bojowe na terenie Węgierskiej Górki zostały wybudowane w okresie lipiec-sierpień 1939 r.

Materiał budowlany

Beton, żelbet.

Położenie obiektu

Schron „Wędrowiec” znajduje się przy ulicy Obrońców Węgierskiej Górki.

Dostępność

W okresie maj-wrzesień schron „Wędrowiec” jest czynny od poniedziałku do piątku w godz. od 9:00 do 17:00, natomiast w soboty i niedziele w godz. od 10:00 do 15:00. W pozostałym okresie zwiedzanie jest możliwe po wcześniejszej rezerwacji telefonicznej.

Źródła, informacje w Internecie

www.wegierska-gorka.opg.pl