Pałac Marianny Orańskiej w Kamieńcu Ząbkowickim

Neogotycki zamek Hohenzollernów w Kamieńcu Ząbkowickim wybudowany w poł. XIX w. to potężna rezydencja łącząca w sobie funkcje średniowiecznej warowni z romantycznym pałacem otoczona rozległymi ogrodami.

Opis

Obiekt został wzniesiony na planie prostokąta, z niezwykle starannie przygotowanych materiałów.

Zgodnie z życzeniem fundatorki, utrzymany został w stylu neogotyckim z nawiązaniami do architektury romańskiej i północno-włoskiego gotyku. Pałac charakteryzuje się czterema okrągłymi wieżyczkami w narożnikach, dzięki czemu rozpoznawalny jest z daleka w podsudeckim krajobrazie. 

Liczył ponad 100 pomieszczeń mieszkalnych o łącznej kubaturze 52000 m³.

Data lub czas powstania

XIX w.

Materiał budowlany

Obiekt wybudowany z kamienia i cegły.

Historia

Godny podziwu pod względem rozmachu romantyczny zamek powstał z inicjatywy skandalizującej księżnej niderlandzkiej Marianny Luisy Orańskiej, która odziedziczyła ogromny majątek po matce, królowej Wilhelminie, i pomnożyła go dzięki małżeństwu z synem króla Prus. Kamieniec został przez nią wybrany jako miejsce dla jej wytęsknionej rodzinnej rezydencji.

Realizacją projektu i jego urzeczywistnieniem zajął się niemiecki malarz i architekt Karol Fryderyk Schinkel. Jego projekt został zaakceptowany i dnia 15 października 1838 po rozpoczęto prace budowlane. Sam twórca przez swoją chorobę nerwową nie uczestniczył czynnie w nadzorowaniu postępów przy budowie. Bezpośrednim wykonawcą został niespełna 30-letni, młody architekt Ferdynand Martius. W 1841 r. po śmierci Schinkela został jednak naczelnym architektem.

Od początku prace budowlane natrafiały na większe lub mniejsze problemy, ale postępowały. W 1844 obiekt został nakryt dachem, ale dalsze prace wykończeniowe trwały dłużej niż zakładano, z powodu rewolucji europejskiej oraz skandalu na dworze, które spowodowały brak zainteresowania zamkiem ze strony Marianny.

W 1853 r. jednak księżna zarządziła wznowienie prac i już w 1857 r. pałac był gotowy do przyjęcia właścicieli. Pomimo tego wiele prac trwało nadal. Oficjalne zakończeniu budowy trwającej ponad 30 lat i kosztującej łącznie około jednego miliona dukatów tj. równowartość blisko 3 ton złota nastąpiło 8 maja 1872 roku.

Marianna podarowała Kamieniec jako prezent ślubny swemu młodszemu synowi Albrechtowi von Hohenzollern w kwietniu 1873 roku. Gmach był w rękach Albrechta i jego żony oraz ich potomków przez około 70 lat, aż do roku 1940. Pałac pełnił w owym okresie rolę letniej siedziby Hohenzollernów, a w okresie zimowym jego wnętrza, park i tarasy były udostępniane turystom. Kamieniec Ząbkowicki odziedziczył książę Waldemar Pruski po śmierci Fryderyka Henryka von Hohenzollern i mieszkał w nim z żoną do maja 1945 r. Jednak już w 1942 r. rezydencja została przejęta przez paramilitarną frakcję Todta, która sprawnie przekształciła ją w magazyn przejściowy dla zabytków oraz dzieł sztuki. Przed nadejściem wojsk rosyjskich większość zbiorów ewakuowano wgłąb Niemiec, a reszta w niedługim czasie pojechała w kierunku Moskwy. Zimą 1946 roku Rosjanie podpalili pałac i zagrozili (jeszcze niemieckiej) ludności, że za próbę jego ugaszenia każdy zostanie zastrzelony.

W późniejszym okresie obiekt był dalej dewastowany, m.in. marmury z jej posadzek zostały wykorzystane do wystroju Sali Kongresowej we wznoszonym Pałacu Kultury i Nauki.

W latach 70. dalszej przerwano dalszą dewastację, gdy konserwatorzy zwrócili uwagę na ten zabytek i rozpoczęli czynności porządkowe i zabezpieczające.

Pod koniec lat 80. gmach został wydzierżawiony na 40 lat wielkiemu pasjonatowi, naukowcowi Akademii Rolniczej w Poznaniu, Włodzimierzowi Sobiechowi, który powziął kroki by przywrócić go do stanu używalności.

Ciekawostki

Podobno w podziemiach budowli znajdują się nie do końca zbadane korytarze.
Na terenie pałacu Marianny Oriańskiej dzieje się akcja jednej z części książki Joanny Chmielewskiej pt. „Lesio”. 

Forma ochrony prawnej

W 2024 r. rozporządzeniem Prezydenta RP pałacowi w raz z opactwem cystersów został nadany tutył Pomnika Historii. 

Wpisy w wojewódzkim rejestrze zabytków:

• Zespół zamkowy Hohenzollernów w Kamieńcu Ząbkowickim, nr rej.: 299/34/WŁ z 1989-11-07
• Zespół zamkowy Hohenzollernów w Kamieńcu Ząbkowickim – Oficyna, nr rej.: 299/34/WŁ z 1989-11-07
• Zespół zamkowy Hohenzollernów w Kamieńcu Ząbkowickim – Oficyna, nr rej.: 299/34/WŁ z 1989-11-07
• Zespół zamkowy Hohenzollernów w Kamieńcu Ząbkowickim – Ogród pałacowy, nr rej.: 299/34/WŁ z 1989-11-07
• Zespół zamkowy Hohenzollernów w Kamieńcu Ząbkowickim – Park z aleją dojazdową, nr rej.: 299/34/WŁ z 1989-11-07
• Zespół zamkowy Hohenzollernów w Kamieńcu Ząbkowickim – Zamek, nr rej.: 299 z 1954-02-09
• Zespół zamkowy Hohenzollernów w Kamieńcu Ząbkowickim – Dom zarządcy pompownia, kotłownia oraz zbiornik gazu, nr rej.: 1373/WŁ z 1992-07-01
• Zespół zamkowy Hohenzollernów w Kamieńcu Ząbkowickim – Zamek, nr rej.: 299/34/WŁ z 1989-11-07

Położenie obiektu

Obiekt położony jest w Kamieńcu Ząbkowickim u podnóża Gór Bardzkich.

Dostępność

Zwiedzanie pałacu rozpoczyna się co godzinę od 10 do 17. Bilety do nabycia 15 minut przed pełną godziną. Kasa czynna od 9.30 do 17.00. Fontannę przy maszynowni można podziwiać w weekendy od godziny 12:00 do 24:00, w pozostałe dni od godziny 16:00 do 22:00.