Bazylika Archikatedralna św Apostołów Piotra i Pawła

Bazylika Archikatedralna św Apostołów Piotra i Pawła jest jedną z najstarszych polskich kościołów i najstarszą polską katedrą (od 968), położona na Ostrowie Tumskim. Świątynia jest miejscem pochówku pierwszych władców Polski.

Opis

Obecny wygląd świątyni pochodzi z okresu odbudowy z lat 1948–1956. W bazylice przywrócono, na podstawie odkrytych przez pożar w 1945 roku pozostałości, gotycki wygląd korpusu z przełomu XIV i XV wieku. Hełmy wież są wzorowane na klasycystycznych, pochodzących z lat 1725–1729. Kościół zorientowany jest wzdłuż osi wschód–zachód, z prezbiterium po stronie wschodniej. Obiekt ten jest trójnawową bazyliką na planie krzyża otoczoną wieńcem dwunastu kaplic, dwóch zakrystii i kruchty południowej. W zewnętrznej bryle kościoła nietypowym w polskiej architekturze elementem są łuki przyporowe rozpięte pomiędzy ścianami nawy głównej a wieżami.

Główne wejście znajduje się po stronie zachodniej. Stanowi je ostrołukowy portal z XV wieku, w którym umieszczono brązowe drzwi z 1979 roku autorstwa Kazimierza Bieńkowskiego. Od zewnątrz drzwi przedstawiają sceny z życia św. Piotra, zaś od wewnątrz św. Pawła.

Na zewnątrz bazyliki, naroża Złotej Kaplicy, znajdującej się w osi katedry, zdobią kamienne rzeźby przedstawiające Jordana, Mieszka I, Dąbrówkę i Bolesława Chrobrego dłuta Czesława Woźniaka z lat 1974–1976.

Data lub czas powstania

968 r. (X w.)

Materiał budowlany

Obiekt murowany – cegła.

Historia

Tuż po utworzeniu pierwszego biskupstwa w 968 roku Mieszko I rozpoczął budowę trójnawowej bazyliki wczesnoromańskiej. Po zniszczeniach w latach 1038–1039 kościół odbudowano. W XIII wieku wzniesiono wczesnogotyckie prezbiterium, natomiast w 2 połowie XIV wieku pobudowano nowy, gotycki korpus nawowy. Od XIV do XVI trwała przebudowa gotycka, w trakcie której powstało nowe prezbiterium z ambitem, a całość otoczono wieńcem kaplic. W XVII wieku dokonano gruntownej przebudowy świątyni na styl barokowy. Po pożarze w 1772 roku bazylika otrzymała wystrój późnobarokowy, który zachował się aż do 1945 roku. W 1779 roku przebudowana została fasada, a w 1790 roku dodano nowe hełmy wieżowe. Katedra uległa poważnemu zniszczeniu w 1945 roku w czasie walk o Poznań. Odbudowy dokonano w latach 1948–1956 nadając budowli formy gotyckie z XIV i XV wieku, a hełmom wież wygląd z lat 1725–1729.

Rodzaj zbiorów, ekspozycji

W prezbiterium znajduje się poliptyk z przełomu XIV i XV wieku przywieziony z Góry Śląskiej w 1952 roku. W szafce środkowej widnieją postacie Najświętszej Marii Panny, św. Barbary i św. Katarzyny. W wewnętrznych skrzydłach widnieje dwanaście świętych niewiast zgrupowanych w trójki. Po ich złożeniu ukazuje się osiem namalowanych scen pasyjnych, eksponowanych podczas Wielkiego Postu oraz przy zamknięciu ołtarza czterech świętych: Jana Ewangelisty na wyspie Patmos, Jana Chrzciciela na pustyni, Hieronima i Krzysztofa.

W predelli mieści się scena Ostatniej Wieczerzy. Na zewnętrznej stronie skrzydeł zewnętrznych widnieje dwanaście obrazów namalowanych przez artystę podpisującego się Joh. Veh.

Na ścianach prezbiterium znajdują się późnogotyckie rzeźby ukazujące: św. Piotra, św. Pawła oraz dwóch niezidentyfikowanych ewangelistów oraz Matkę Bożą z Dzieciątkiem na obłokach.

Ambonę z XVIII wieku i chrzcielnicę z 1720 roku sprowadzono z poewangelickiej świątyni w Miliczu.

Na prawym filarze prezbiterium, przy nawie mieści się tablica upamiętniająca wizytę Jana Pawła II w katedrze oraz jego spotkanie z poznańskim duchowieństwem.

Pod emporą znajdują się przeniesione ze świątyni w nieistniejącej już wsi Chojnica: nagrobek Jana Przecławskiego, wspólny nagrobek Janusza Przecławskiego i Anny z Sadów Przecławskiej oraz epitafium Piotra Przecławskiego. Powyżej mieści się witraż projektu Wacława Taranczewskiego, wykonany przez Zygmunta Kośmickiego z 1966 roku przedstawiający przekazanie kluczy św. Piotrowi.

W północnej nawie bocznej, przy jej zachodnim krańcu, wmurowano w ścianę kamienną płytę nagrobną dziekana kapituły poznańskiej Adama Dąbrowskiego, dalej na wschód znajduje się nagrobek kantora Wawrzyńca Kierskiego. Kolejny nagrobek, ulokowany jeszcze bardziej na wschód, należy do kanonika i wikariusza generalnego Michała Sławińskiego. Nad nim zaś znajduje się kopia miecza świętego Piotra, którego oryginał ulokowano w Muzeum Archidiecezjalnym. Na północ od miecza, nad wejściem do zakrystii mieści się kolekcja portretów trumiennych z XVIII wieku. W ambicie przy zakrystiach znajduje się nagrobek Benedykta Izdbieńskiego.

Po lewej stronie Złotej Kaplicy znajduje się brązowa płyta z 2002 roku autorstwa Romana Kosmali przedstawiająca Bolesława Chrobrego oraz wizerunek jego nagrobka ufundowanego przez Kazimierza Wielkiego, który niegdyś znajdował się w katedrze. Po prawej stronie Złotej Kaplicy znajduje się epitafium kanonika Franciszka Wolińskieg. Naprzeciwko mieści się wykonany w gdańskim warsztacie Wilhelma Richtera, nagrobek biskupa Adama Nowodworskiego, który wieńczy scena figuralna przedstawiająca Chrystusa Zmartwychwstałego oraz św. Piotra i św. Pawła, dalej na południe, w ambicie przy kaplicy Matki Boskiej Częstochowskiej mieści się wmurowany w ścianę fragment renesansowego epitafium niezidentyfikowanego kanonika.

W południowej nawie, tuż przy kaplicy Serca Jezusowego, znajduje się kamienna płyta nagrobna dziekana kapituły Teodoryka Pradela, dalej na zachód, przy kaplicy Matki Boskiej Anielskiej zlokalizowane jest wczesnobarokowe epitafium kantora Wojciecha-Trach-Bnińskiego. Dalej, nad wejściem do południowej kruchty, wykonane w 1893 przez Władysława Marcinkowskiego epitafium biskupa Juliusza Dindera.

Forma ochrony prawnej

Świątynia znajduje się w rejestrze zabytków (A-148 z 14.02.1930)