Zespół klasztorny Karmelitów Bosych w Poznaniu

Barokowy kościół pw. św. Józefa został wybudowany w latach 1658–1687 przez zakon karmelitów bosych. Jest to pierwszy kościół w Polsce poświęcony św. Józefowi. Świątynia znajdująca się na Wzgórzu Św. Wojciecha, naprzeciwko kościoła św. Wojciecha.

Opis

W kościele zwraca uwagę frontowa elewacja południowo-wschodnia. Gzymsy dzielą ją na trzy poziomy, natomiast podział pionowy wyznaczają pilastry. Między nimi mieszczą się nisze, w których niegdyś znajdowały się figurki świętych. Do dzisiaj zachowały się tylko dwie. Znajdują się one w najwyższej kondygnacji, przedstawiające św. Rafała Kalinowskiego i matkę Teresę Marchocką. Od zachodniej strony do świątyni przylega trójskrzydłowy kompleks klasztorny z wirydarzem, odbudowany po zniszczeniach wojennych do 1953 roku.

Wnętrze bazylikowe, trójnawowe. Sklepienia kolebkowe z lunetami. Na przecięciu nawy głównej z transeptem płaska, niewidoczna z zewnątrz kopuła. Ołtarz główny zaprojektował Józef Dutkiewicz w latach osiemdziesiątych XX wieku. W jego centralnym miejscu znajduje się obraz św. Józefa, patrona świątyni. Kaplica, która znajduje się po prawej stronie głównego ołtarza nosi patrocinium Matki Bożej Ostrobramskiej. Do unikatowych elementów jej wyposażenia należy zaliczyć ołtarz, który zbudowany został z elementów rozebranego kominka z dawnej rezydencji cesarskiej w Poznaniu. Po lewej stronie prezbiterium z kolei znajduje się kaplica Krzyża, a w niej centralne miejsce zajmuje XVIII wieczny krycyfiks. Większość wyposażenia kościoła uległo zniszczeniu podczas burzliwej historii świątyni. W kruchcie zachował się nagrobek Wojciecha Konarzewskiego na którym zmarły wyobrażony jest jako rycerz w zbroi. W świątyni mieści się również tablica przypominająca, że w tej świątyni pochowany jest Mikołaj Skrzetuski.

Przy świątyni znajduje się Cmentarz Zasłużonych Wielkopolan oraz pomnik stulecia Polskiego Towarzystwa Krajoznawczego.

Data lub czas powstania

1687 r. (XVII w.)

Materiał budowlany

Pierwotnie drewno, potem cegła.

Historia

W 1553 roku w tym miejscu wybudowany był zbór oraz szkoła braci czeskich, który został spalony przez uczniów kolegium jezuickiego podczas zamieszek religijnych w 1616 roku. Następnie, w 1618 roku, ziemię przejął zakon karmelitów bosych, którzy przenieśli się tu po spaleniu przez Brandenburczyków ich dotychczasowej siedziby znajdującej się za Bramą Wroniecką.

W miejscu drewnianej kaplicy, w latach 1658–1687, została zbudowana dzisiejsza świątynia. Autorem projektu i kierownikiem budowy był Krzysztof Bonadura Starszy, a po jego śmierci pracę przejął jego syn, Krzysztof Bonadura Młodszy oraz Jerzy Catenazzi. Przyjmuje się, że kościół miał architektonicznie nawiązywać do rzymskich wzorców, mianowicie karmelitańskich kościołów Santa Maria della Scala oraz Santa Maria della Vittoria. W 1801 roku, pomimo czynnego oporu wiernych, którzy przez osiem dni okupowali kościół, władze pruskie usunęły zakonników, a świątynię zmieniono najpierw na szpital wojskowy, następnie na koszary, a w ostateczności na magazyn słomy i siana. W dalszej kolejności świątynia została przekazana starokatolikom, a w 1804 roku luteranom. Od 1830 roku pełnił rolę kościoła ewangelicko-augsburskiego garnizonowego. Protestanci w 1831 roku zamurowali w fasadzie nisze przeznaczone dla figur świętych, dodali sygnaturkę, usunęli ołtarze a dodali empory. Po I wojnie światowej świątynię przejęli ponownie katolicy, którzy rozebrali empory. W latach 1934-1939 kościół ponownie przejął na siebie funkcję kościoła garnizonowego.

W 1945 świątynia został ponownie przejęta przez karmelitów bosych, którzy w 1950 ukończyli odbudowę kościoła zniszczonego podczas walk o Cytadelę. Odbudowa trwała ponad 20 lat. W latach 1952–1993 klasztor był siedzibą Kolegium Filozoficznego dawnej Prowincji Polskiej. Od roku 1984 trwały tu prace nad całkowitą renowacją świątyni, której poświęcenie odbyło się 19 marca 1990 roku. Dnia 15 października 1990 roku przy klasztorze rozpoczął działalność Instytut Duchowości Carmelitanum. Od września 1993 roku w klasztorze poznańskim mieści się Wyższe Seminarium Duchowne Prowincji Warszawskiej.

Forma ochrony prawnej

Wpisy w wojewódzkim rejestrze zabytków:

• Zespół klasztorny Karmelitów Bosych w Poznaniu – Kościół pw. św. Józefa, nr rej.: A-159 z 1931-02-26
• Zespół klasztorny Karmelitów Bosych w Poznaniu – Klasztor, nr rej.: A-160 z 1960-02-20