Nepomuki. Figury i kapliczki św. Jana Nepomucena

Nepomuki to wizerunki Świętego Jana z Nepomuka. Są bardzo różnorodne – od wysublimowanych barokowych figur aż do ludowych świątków, zachwycających swą oryginalnością.

Opis

Polska, a w tym województwo śląskie obfituje w przydrożne kapliczki, krucyfiksy oraz święte figury Jana Nepomucena.

Nie stawiano ich w miejscach przypadkowych, są to kluczowe punkty krajobrazu. W przypadku figur św. Jana Nepomucena są to mosty, kładki, brody i rozstaje dróg. Figury spotyka się także w miejscach przeprawy przez wodę, na rynkach, wiejskich drogach, we wnętrzach kościołów, kaplicach, miejscach odosobnionych. Podróżując bocznymi drogami i traktami można natknąć się na wysokiej klasy rzeźbę w klasycznym kontrapoście, w charakterystycznej gwiaździstej aureoli, bądź archaiczną postać stworzoną przez ludowego artystę.

Kult św. Jana obrósł niesamowitymi obrzędami, głównie pogańskimi, takimi jak Święto Języka czy też wodne procesje.

Święty Jan Nepomucen to właściwie Jan z Pomuk (dzisiejsze miasto Nepomuk w powiecie Pilzno, 80 km od Pragi), urodzony pomiędzy 1340 a 1350 rokiem. Zmarł około 20 marca 1393 roku w Pradze. Był synem miejskiego urzędnika o nazwisku Welfin. W 1370 roku po ukończeniu szkoły został klerykiem i notariuszem w praskiej kurii biskupiej. W 1380 roku otrzymał święcenia kapłańskie. Ukończył studia prawnicze. Niedługo później został wikariuszem generalnym arcybiskupstwa praskiego, tym samym stając się pierwszą osobą w arcybiskupstwie praskim po arcybiskupie. Jego śmierć związana jest z konfliktem króla czeskiego Wacława IV Luksemburczyka, a arcybiskupem praskim Janem z Jensztajna. W 1393 roku kiedy stosunki pomiędzy arcybiskupem, a królem znacznie się zaogniły, Wacław IV postanowił dla swojego poplecznika i kapelana utworzyć nowe biskupstwo w Kladrubach. Nowemu biskupstwu miały być przekazane znaczne dobra i posiadłości należące do klasztoru w Jansztajnach. Jan z Pomuk wraz jego kanonikiem Mikołajem zostali aresztowani i osadzeni w więzieniu na Starym Mieście, gdzie zostali poddani torturom przez samego króla (nie wiadomo czego król chciał się dowiedzieć). Około 20 marca 1393 roku, kiedy doszło już do ugody pomiędzy królem, a biskupem, zamęczony Jan z Pomuk został zrzucony do Wełtawy z mostu Karola.

Znacznie później w XVI wieku pewien czeski duchowny i kronikarz umieścił w swoich kronikach jakiegoś duchownego, osobistego spowiednika królowej Zofii, żony Wacława IV, który został przez króla skazany na śmierć za nie ujawnienie tajemnicy spowiedzi. Oba te fakty połączyła tradycja kościelna i od tej pory był szerzony kult świętego. W 1710 roku na polecenie cesarza Józefa II rozpoczęto proces kanonizacyjny. Papież Innocenty potwierdził oddawany mu powszechnie tytuł błogosławionego. W 1729 roku po sześcioletnim procesie kanonizacyjnym, papież Benedykt XIII ogłosił Jana Nepomucena świętym.

Wygląd:

Postać św. Jana wygięta jest najczęściej w klasycznym kontrapoście. Epoka baroku dodaje mistyczne rozwianie szat, teatralny gest i strój duchownego okresu kontrreformacji, ze stułą, rokietą, komżą, sutanną i biretem.

Spotyka się też, i są to prawdziwe perełki, figury przedstawiające Jana Klęczącego oraz Leżącego. Te ostatnie to wizerunki martwego męczennika wyłowionego z Wełtawy; nie są rzeźbami przydrożnymi, lecz noszone lub spławiane były w procesjach ku czci Świętego.

Inny rodzaj Nepomuków to ludowe toporne świątki.

Cechy charakterystyczne prawdziwego Nepomuka to: aureola z pięcioma gwiazdami, palma – symbol męczeństwa, czarny biret z czterema rogami – symbol posiadanego przez Jana stopnia doktora uniwersytetu praskiego, trzymany krucyfiks i/ lub stuła, gronostajowa peleryna narzucona na sutannę i komżę, komża wykończona koronką, sutanna – zwykle czarna z guzikami lub bez. Jan zawsze ma brodę i wąsy, wzrok przeważnie utkwiony w krucyfiks, usta w mistycznym uśmiechu, czasami trzyma palec na ustach na znak dochowanej tajemnicy spowiedzi.

Zdarzają się także pseudonepomuki łudząco podobne do św. Jana Nepomucena, jednak różniące się układem rąk, brakiem krzyża, szczegółami ubioru.

Liczba Nepomuków województwa śląskiego przekracza 400.