Ruiny zamku na górze św. Marcina

Spicymir herbu Leliwa w XIV wieku wybudował gotycki zamek na wzgórzu św. Marcina. W XVI wieku został rozbudowany do renesansowej rezydencji przez hetmana wielkiego koronnego Jana Tarnowskiego.

Opis

Do czasów obecnych z zamku zachowało się niewiele: kamienne fragmenty zamku wysokiego, częściowo zrekonstruowane, ceglany budynek obronny zwany arsenałem oraz fundamenty baszty zachodniej i częściowo południowo-wschodniej. Z murów nie zachowały się żadne fragmenty nad powierzchnią ziemi.

W okresie średniowiecza był to jeden z największych zamków w kraju. Jego powierzchnia wynosiła 2000 m² i jako jeden z niewielu posiadał własną kaplicę. W jego skład wchodziły 44 izby, były to m.in. piekarnia, browar, słodownia, chmielnik, lodownia, winnica, zwierzyniec, łaźnia, 3 kuchnie i 3 stajnie. Całe założenie podzielone było na dwie części wykutą w skale fosą.

Zamek wysoki wzniesiono w części wschodniej wzgórza a niski w zachodniej. Oba połączone były ze sobą zwodzonym mostem. Najstarszą częścią obiektu były położone na zamku wysokim dwie baszty, najwyższa o średnicy 10 m położona była w części zachodniej, druga zaś była od niej masywniejsza. Oprócz nich na zamku wysokim mieściły się piętrowe budynki, które otaczały dziedziniec ze studnią oraz kaplica umiejscowiona w części południowo-wschodniej. Wydłużonego kształtu, samodzielny zamek niski pełnił funkcje gospodarcze. Przy murze od strony południowej mieścił się szereg budynków początkowo drewnianych, następnie murowanych. W zachodnim skrzydle mieściła się wieża mieszkalno-obronna, a we wschodnim budynki bramne. Wjazd wiódł przez wieżę bramną zamku niskiego, a dalej przez most do zamku wysokiego. Całość była dobrze ufortyfikowana, zamek niski otoczony był murem obwodowym o grubości 1,5 m, wysoki zaś 2,3 m.

Podczas kolejnej rozbudowy w XVI w. zamek umocniono, wznosząc drugą linię muru obwodowego z bastejami dla zamku wysokiego oraz arsenał i fortyfikacje ziemne. Arsenał z dwiema kondygnacjami naziemnymi i jedną podziemną oraz osiemnastoma otworami strzelniczymi wybudowano na planie prostokąta.

Przy zamku działa „Stowarzyszenie Zamek Tarnowski”, które zainteresowało się odbudową zamku w 2006 r. Stowarzyszenie planuje odbudować zamek, zajmuje się również działalnością w zakresie ochrony zabytków, ochroną terenów zielonych wokół zamku oraz upowszechnianiem kultury i wielu innych.

Data lub czas powstania

XIV w.

Materiał budowlany

Obiekt murowany – kamień.

Historia

Gotycki zamek wybudowano w pierwszej połowie XIV w. z inicjatywy Spicymira herbu Leliwa. Później należał do rodu Tarnowskich. W 1441 r. zamek został zniszczony podczas najazdu Węgrów i nie nadawał się już do zamieszkania. W połowie XV w. zamek odbudował Jan Amor Tarnowski, zastępując elementy drewniane murowanymi, dobudowując basztę oraz wieżę bramną.

W XVI w. nastąpiła kolejna przebudowa wnętrz i otoczenia zamku, tym razem w stylu renesansowym, przeprowadzona przez hetmana wielkiego koronnego Jana Tarnowskiego. Po jego śmierci w 1561 r. zamek trafił w ręce Ostrogskich, a w 1742 r. w ręce Sanguszków.

W wyniku sporów spadkowych z drugiej połowy XVI w, zamek uległ częściowemu zrujnowaniu – nawet podczas potopu szwedzkiego nie zainteresowały się nim wojska szwedzkie. W II połowie XVI w. próbowano odbudować zamek, ale bez większych rezultatów. W latach 20. XVIII w. definitywnie przeniesiono siedzibę zarządcy do Gumnisk, a w 1747 r. Janusz Sanguszko zezwolił siostrom zakonnym na wykorzystanie budulca zamku jako materiału budowlanego do budowy klasztoru. W 1777 r. rodzina Sanguszków nakazała dalszą rozbiórkę założenia.

Tereny zamkowe zostały w dużym stopniu zniszczone w 1848 r., kiedy to próbowano wznieść kopiec ku pamięci ofiar rzezi galicyjskiej z 1846 r. Po przekazaniu przez księcia Sanguszkę zamku władzom miasta, w 1939 r. rozpoczął się proces badania ruin, które jednak zostały przerwane wybuchem wojny. Dopiero w 1963 r. przeprowadzono kolejne prace archeologiczne na zamku wysokim, a w 1979 r. na zamku niskim.

Ciekawostki

Wg legend zamek jest podobno połączony podziemnym tunelem z dawnym kościołem oo. Bernardynów, obecnie przebudowanym, położonym przy ul. Bernardyńskiej.

Forma ochrony prawnej

Obiekt wpisany do rejestru zabytków jako:

• ruiny zamku na górze św. Marcina, nr rej.: A-119 z 5.10.1976.

Położenie obiektu

Ruiny znajdują się 2 kilometry na południe od centrum miasta, na Górze św. Marcina. Widać je po prawej stronie obwodnicy tarnowskiej jadąc z Krakowa do Rzeszowa.

Dostępność

Ogólnodostępne.

Inne

Na terenie zamku odbywa się wiele imprez kulturalnych podczas których organizowane są konkursy, warsztaty, wykłady oraz wiele innych. Na ruinach zamku organizowane są zjazdy oraz coroczny „ Tarnowski Turniej o Grzywnę Władyki z Marcińskiej Góry ”.