Kościół Pokoju w Świdnicy

Kościół Pokoju w Świdnicy został w 2001 r. wpisany na listę światowego dziedzictwa UNESCO. W skład zespołu wchodzi mi.n. dzwonnica, dom mieszkalny, dom przybramny oraz cmentarz.

Opis

Kościół Pokoju w Świdnicy (1 min)

Ewangelicy wznieśli swój kościół w 1657 r. na planie krzyża, trójnawowy korpus główny krzyżuje się w centrum kościoła z również trójnawowym transeptem. Wpierw obok kościoła powstała zakrystia, jednak w późniejszych latach od zachodu dobudowano Halę Zmarłych, od południa Halę Ślubów, a od północy Halę Polową – dzięki temu kościół zyskał symetryczne przybudówki. Zgodnie z zarządzeniem cesarskim kościół mógł być budowany jedynie z drewna, gliny, piasku i słomy. Dlatego jego konstrukcja oparta jest na drewnianych słupach o wymiarach 30 x 50 do 40 x 50 cm i ma on klasyczną konstrukcję szkieletową. Nawy są prostokątne: główna ma wymiary 44 na 20 m i wysokość 15 m, a boczne 30 na 20 m. W świątyni mieściło się 7500 ludzi w tym 3000 w ławach.

Kościół Pokoju w Świdnicy z lotu ptaka (1 min)

Kościół Pokoju w Świdnicy jest jednym z dwu zachowanych tego typu obiektów w Europie. Posiada więc olbrzymią wartość historyczną i artystyczną.

Wirtualny spacer w 3D

Kościół Pokoju w Świdnicy

Kościół Pokoju pw. Trójcy Świętej w Świdnicy – zabytkowy budynek sakralny wybudowany na mocy porozumień traktatu westfalskiego, zawartego w 1648 i kończącego wojnę trzydziestoletnią.

Data lub czas powstania

1657 r. (XVII w.)

Dokładne lata powstania kościoła w Świdnicy przypadają na 1656–1657 r.

Materiał budowlany

Obiekt drewniany – dąb.

Historia

Choć dzisiaj może trudno w to uwierzyć, ale koło roku 1500 Świdnica była drugim co do wielkości miastem Śląska. Księstwo Świdnickie, którego było ono częścią należało wtedy do Czech. Świdnica wyrastała na handlu, wymiana towarów sięgała do Czech, Polski i Rosji, a nawet do miast hanzatyckich. Wraz z kupcami w Świdnicy pojawiały się najróżniejsze nurty i prądy myślowe. Po obradach sejmu w Wonns dotarły tutaj także reformatorskie myśli Marcina Lutra i trafiły na podatny grunt. W roku 1535 przybył do miasta reformator Świdnicy Sebastian Angerer. Od 1569 r. w Świdnicy odprawiano nabożeństwa ewangelickie. Wcześniej jednak nowe idee znalazły odbicie w olbrzymim kościele parafialnym pw. śś. Stanisława i Wacława. Jego liczące 103 m wierze przewyższały wszystkie kościoły na Śląsku.

Reformacja na Śląsku w swoim pierwszym etapie odnosiła zwycięstwo zyskując wsparcie także dostojników katolickich np. biskupów wrocławskich. Magistrat wrocławski przeszedł na stronę reformatorów w 1523 r., wielu kapłanów zmieniało wyznanie bez oporu. Jednak za księżmi nie zawsze szli parafianie, przez co rzesze wiernych pozostawało na marginesie społeczeństwa, do tego pozbawiano ich kościołów i klasztorów.

Wciąż rozwijający się handel i aktywne życie ewangelików pozwoliło Świdnicy na bardzo szybki rozkwit. Za prosperity gospodarczą szedł także spokój polityczny, jednak potrwał on tylko do czasu kiedy Habsburgowie (właściciele także Księstwa Świdnickiego) postanowili wspomóc kontrreformacje, a w Europie wybuchła wojna 30-letnia. Habsburgowie w porozumieniu z przedstawicielami kościoła domagali się wprowadzenia katolicyzmu z powrotem w księstwach dziedzicznych. Gdy w styczniu 1629 r. najechano miasto, pod przymusem skatolicyzowano kościoły nie zostawiając protestantom ani jednego budynku. Żołnierze nie opuszczali miasta przez rok uciskając i szkalując miejscową ludność ewangelicką. Katolicy uciekli ze Świdnicy przed wojskami szwedzkimi Gustawa Adolfa i dzięki temu ewangelicy znów mogli cieszyć się wolnością wyznania, a pastorzy Bartsch i Herrmann odprawiać swe nabożeństwa. Jednak lada dzień spokojne dni w Świdnicy się skończyły, a ona stała się miejscem wielu nieszczęść. W pierwszej kolejności w lutym i w maju 1633 r. część zabudowań miasta strawiły dwa pożary. To czego nie zniszczyła pożoga obróciły w pył oddziały wojsk Wallensteina. Na domiar złego w wyniku panującego od tej pory głodu w mieście wybuchła zaraz, która zabiła 17 000 osób.

Osłabione miasto z łatwością poddało się w 1644 r. Habsburgom i wracającym z nimi Jezuitom, którzy znów zaprowadzili w Świdnicy katolicki zarząd.

Jednak ewangelicy nie zostali pozostawieni samym sobie. Pokój Westfalski podpisany pomiędzy Habsburgami a Szwedami w 1648 r. dał im szansę na zbudowanie kościoła w Świdnicy. Szwedzi wymogli na Habsburgach zgodę na budowę trzech kościołów w Jaworze, Głogowie i Świdnicy. Nazwano je „Kościołami pokoju”. Zgoda ta nie oznaczała wcale równouprawnienia religii, Habsburgowie potraktowali to jako akt tolerancji i zgodnie ze swoją polityką kontrreformacyjną dalej organizowali komisje konfiskujące mienie ewangelików. W latach 1653–1654 tylko w księstwach dziedzicznych Świdnicy i Jaworze skonfiskowano 250 świątyń. W 1652 r. cesarz wyraził wreszcie zgodę na budowę kościoła i w sierpniu tegoż roku wyznaczono teren pod zabudowę. Kościół o wymiarach 100 na 50 kroków miał stać na placu 200 na 200 kroków. Zgodnie z zarządzeniem cesarza stać on mógł jedynie poza murami miasta, bez wieży i dzwonów. Ograniczenia dotyczyły także materiałów budowlanych – którymi były drewno, piasek, glina i słoma. Żeby tego było mało ograniczono także czas budowy do jednego roku. Jeszcze w grudniu 1652 r. wyświęcono Kościół Pokoju w Głogowie. We wrześniu 1655 r. wyświęcono prostokątną salę kościelną świątyni w Jaworze. Świdniccy budowniczowie wykorzystali doświadczenia z Głogowa i Jaworza. Zadanie budowy zlecono wrocławskiemu mistrzowi budowlanemu Albrechtowi von Saebisch i miejscowemu cieśli Andreasowi Kaemperowi. Po 10 miesiącach budowy 24 czerwca 1657 r. można było w Kościele Pokoju w Świdnicy odprawić pierwsze nabożeństwo.

W 1852 r. oraz na początku XX w. kościół przeszedł pełną renowację i naprawy. Szczególną uwagę poświęcono odnowie konstrukcji szkieletowej i malowidłom w kościele.

Po II wojnie światowej parafia ewangelicka zmniejszyła się pod względem wiernych, których dzisiaj jest ok. 120. Kościół nadal wymagał remontów, które udało się przeprowadzić m.in. dzięki pomocy kościelnej fundacji im. Gustawa Adolfa. Kilka napraw i renowacji kościoła i obiektów na Placu Pokoju dokonano po roku 1990. Kościół znalazł się także na kartach XX-wiecznej historii Polski i Niemiec. W 1989 r. odbyło się tutaj spotkanie premiera Tadeusza Mazowieckiego i kanclerza federalnego Helmuta Kohla w drodze do Krzyżowej. W czasie mszy odprawianej w Kościele Pokoju modlili się oni za pokój i pojednanie dla Polski i Niemiec, Europy i świata. Kościół jeszcze wielokrotnie stał się miejscem spotkań podczas imprez, konferencji i paneli związanych z tolerancją i współpracą narodów. Kolejna ważna data w historii świątyni to 13 grudnia 2001 r. kiedy Kościół Pokoju w Świdnicy został wpisany na Listę Światowego Dziedzictwa Zabytków Kultury UNESCO.

Rodzaj zbiorów, ekspozycji

W Kościele Pokoju w Świdnicy i w jego otoczeniu znajduje się kilka obiektów bardzo ważnych dla historii sztuki.

Pierwszym z nich jest ołtarz, którego twórcą jest Gottfried August Hoffinan i mistrz ciesielski Grunwald. Powstał on w 1752 r. z okazji setnej rocznicy powstania kościoła. Sponsorem ołtarza był szwedzki mistrz garncarski Peter Pauliander, który przekazał na ten cel 1500 talarów. Zaraz nad mensą znajduje się płaskorzeźba przedstawiająca Ostatnią Wieczerzę, ponad nią stoją duże rzeźby Mojżesza, arcykapłana Aarona, Jezusa, Jana Chrzciciela i apostołów Piotra i Pawła, za nimi 6 kolumn korynckich dźwiga fryz z napisem „Dies ist mein geliebter Sohn, an dem ich Wohigefallen habe” czyli „To jest syn mój umiłowany, którego sobie upodobałem”. Cytat ten pochodzi z Ewangelii św. Mateusza 3,17 i dotyczy znajdujących się na środku rzeźb Jezusa i Jana Chrzciciela. Nad fryzem stoją kolejne postacie tym razem są to anioły, a nad nimi „zawisł” baldachim zwieńczający całą misterną rzeźbę ołtarza. Na baldachimie położono księgę z 7 pieczęciami, na której spokojnie zasiada baranek z chorągwią. Ołtarz odgrodzono złoconą, drewnianą balustradą.

Kolejnym dowodem wspaniałej sztuki i kunsztów mistrzów stolarstwa i zdobnictwa jest świdnicka ambona. Jej fundatorem był papiernik Konrad Riediger, darczyńca nie został anonimowy i podpisał swoje dzieło. Na cokole ambony znajduje się napis „Pietatis et liberaritatis monumentom Conradio Riedigerianum” („Świadectwo pobożności i szczodrości Konrada Riedigera”). Twórcą ambony powstałej w 1728 r., którą dziś możemy podziwiać w Kościele Pokoju był stolarz artystyczny Gottfried August Hoffman. W 1729 r. ksiądz Beniamin Schmolke poświęcił kazalnice. (Ksiądz Schmolke był znany z napisania wielu pieśni kościelnych). Ambona jest bogato zdobiona: schody ozdobiono reliefami przedstawiającymi zesłanie Ducha Św., Golgotę i Raj, wyżej na drzwiczkach znajduje się płaskorzeźba Jezusa Dobrego Pasterza, na balustradzie stoją personifikacje Wiary, Nadziei i Miłości. Na zwieńczeniu anioł z trąbą oznajmiający Sąd Ostateczny. Na ambonie umieszczono również klepsydrę, która w XIX wieku odmierzała długość trwania kazania.

W świdnickim kościele znajdują się duże i małe organy. Te większe stworzyła w latach 1666–1669 firma Gottfrieda Klose z Brzegu. Odznaczały się one pięknym barokowym prospektem. Całość podtrzymują dwaj atleci, ponad 100 lat później organmistrz z Ząbkowic dokonał przeróbek, ozdabiając instrument ruchomymi figurkami oraz skojarzył grę z biciem dzwonów. Duże organy wymagały jednak licznych napraw, dlatego w 1695 r. Sigismund Ebersbach ofiarował Kościołowi małe i delikatne organy ustawione na najwyższej emporze nad ołtarzem. Pod koniec XIX w. organy otrzymały „pneumatyczną trakturę” a w 1909 r. podłączono je do elektrycznego zasilania. W 1991 r. dużej restauracji dokonał Związek ds. ratowania organów na Dolnym Śląsku, dzięki naprawą są one jednym z najpiękniejszych instrumentów na Dolnym Śląsku.

Wyjątkowym elementem kościoła, zwracającym baczną uwagę odwiedzających jest loża rodziny Hochbergów. Hrabia Johann Heinrich von Hochberg był fundatorem 2 tys. dębów czyli 2/3 drewna niezbędnego do budowy kościoła. W podzięce za ten czyn uhonorowano rodzinę hrabiego w 1698 r. budując dla niej lożę. Ozdobiono ją herbami rodzin Hochberg i Reuss, między którymi umieszczono tablicę pamiątkową ku czci hrabiego Hansa Heinricha Hochberga.

Kolejnymi dziełami sztuki XVII-wiecznej stworzonymi przez Chrystiana Sussenbacha i Chrystiana Kolitschky'ego są malowidła na stropach. Tworzono je 3 lata i ukończono w 1696 r. Tematykę do obrazów autorzy czerpali z ostatniej księgi Pisma Świętego, Objawienia Św. Jana. Wyjątek stanowi, środkowy obraz przedstawiający Świętą Trójcę.

1. Malowidło ponad Halą Ołtarzową przedstawia Niebiańskie Jeruzalem wg. Objawienia Św. Jana 21-22. Postacie po obu jego stronach to anioł i apostoł Jan.

2. Malowidło nad Halą Zmarłych (przed dużymi organami) dotyczy 5. rozdziału Objawienia: Bóg Ojciec, nad którego głową, otoczoną siedmioma językami płomieni krąży orzeł, ma na kolanach złożoną księgę z siedmioma pieczęciami, na której spoczywa baranek. Wokół klęczy 24 starców, poniżej widać modlącego się Jana.

3. Malowidło nad Halą Ślubów to ilustracja 14. rozdziału Objawienia Św. Jana. Tematem jest upadek grzesznego miasta Babilonu. Wyżej znajduje się baranek i modlący się do niego zbawieni. Na chmurze siedzi Chrystus na tronie z pieczęcią (werset 14). Obok niego widoczny anioł z otwartą księgą, w której widnieje napis: “Ewiges Evangelium” (“Wieczna Ewangelia”). U dołu obrazu upadający Babilon, zagrożony z lewej strony powodzią.

4. Malowidło nad Halą Polową nawiązuje do 20. rozdziału Objawienia i przedstawia Sąd Ostateczny. Jezus na łuku tęczy w otoczeniu zbawionych i aniołów. W dolnej części anioł, nawołujący zmarłych do zmartwychwstania i wskazujący jednym drogę do nieba, a drugim do piekła.

Bogato zdobione są także empory, czyli balkony, na których zasiadają wierni. Ponieważ kościół w Świdnicy jest wysoki udało się w nim zmieścić kilka poziomów balkonów, dzięki czemu mieści się w nim 7500 osób. Na całej długości empory ozdobione są 78 wersetami biblijnymi oraz 47 malowidłami ze scenami alegorycznymi. Obrazy malowane na drewnie są wizualnym wytłumaczeniem znajdujących się obok cytatów. Także balustrady, wsporniki i kolumny przy emporach są bogato zdobione.

W wielu miejscach kościoła powieszone są tarcze cechowe: piekarzy, piwowarów, rzeźników, sukienników, portrety mieszczan i szlachty oraz epitafia.

Za ołtarzem głównym znajduje się Hala Chrztów – jest to obszerne pomieszczenie zgodnie z nazwą służące sakramentowi chrztu. Jego głównym elementem jest drewniana chrzcielnica, dzieło Pankratiusa Wernera z Jeleniej Góry z roku 1661. Chrzcielnica jest darem rodzin szlacheckich von Nostiz, Berger, Ezettritz, Sommerfeid, Rotkirch i Ratschin, których nazwiska i herby widoczne są na sześciu bokach podstawy. Górna część chrzcielnicy zdobiona jest złoconą snycerką, przedstawiającą chrzest Jezusa przez Jana Chrzciciela. Także ściany Hali Chrztów są ozdobione, wymalowano na nich portrety wszystkich duchownych odprawiających msze w Kościele Pokoju przez 300 lat. Zachowany w kościele konfesjonał świadczy o praktykowaniu niegdyś w świdnickiej parafii spowiedzi indywidualnej. W Hali Chrztów znajduje się również oszklona szafa zawierająca bogate stroje liturgiczne używane aż do XIX wieku.

Na Placu Pokoju w odległości 50 m od kościoła stoi dzwonnica wybudowana w 1708 r. Pierwsze trzy dzwony odlano w październiku 1708 r. w odlewni braci Götz we Wrocławiu. W 1714 dobudowano wieżę na kościele miała ona mały dzwon. Mały dzwon rozpoczynał i kończył nabożeństwo, a zaraz za nim swą melodię wybijały duże dzwony.

Forma ochrony prawnej

Wpis obiektu na światową listę dziedzicta UNESCO: Kościoły Pokoju w Jaworze i Świdnicy (K III, IV, VI / 2001).

Wpisy w wojewódzkim rejestrze zabytków:

• Zespół ewangelickiego Kościoła Pokoju w Świdnicy – Cmentarz, nr rej.: 706/WŁ z 1978-12-14
• Zespół ewangelickiego Kościoła Pokoju w Świdnicy – Dzwonnica, nr rej.: 418/1693 z 1966-05-12
• Zespół ewangelickiego Kościoła Pokoju w Świdnicy – Kościół ewangelicki, nr rej.: 9/131 z 1950-01-02
• Zespół ewangelickiego Kościoła Pokoju w Świdnicy – Dom przybramny w zespole Kościoła Pokoju, nr rej.: 1394/WŁ z 1993-12-28
• Zespół ewangelickiego Kościoła Pokoju w Świdnicy – Dom mieszkalny członków kolegium, nr rej.: 1401/WŁ z 1994-04-14
• Zespół ewangelickiego Kościoła Pokoju w Świdnicy – Probostwo, nr rej.: 35/311 z 1956-05-03

Położenie obiektu

Obiekt położony jest na placu Pokoju, wśród drzew, między którymi znajdują się cenne, zabytkowe nagrobki.

Dostępność

Kościół Pokoju udostępniony jest dla zwiedzających:

• w sezonie letnim (kwiecień-październik): od poniedziałku do soboty w godzinach: 9:00–13:00 i 15:00–18:00 oraz w niedzielę i święta w godzinach: 15:00–18:00;
• w sezonie zimowym (listopad-marzec): tylko po wcześniejszej rezerwacji, grupy poniżej 5 osób muszą dopłacić 40zł.

Źródła, informacje w Internecie

Dylewski A., Najpiękniejsze zabytki Polski, Warszawa 2004