Beskid Żywiecki – obszar atrakcyjny kulturowo

Obszar Beskidu Żywieckiego to atrakcje niezwykłe. Położony w górskim krajobrazie przyciąga zarówno amatorów aktywnego wypoczynku, jak i miłośników architektury, lokalnych tradycji, izb regionalnych i bogatego życia kulturalnego.

Opis

Określenie OAK

Obszar atrakcyjny kulturowo Beskidu Żywieckiego jest ograniczony od południa granicą województwa śląskiego i Polski, na zachodzie: drogą S69 i DK69, od granicy państwa, przez Zwardoń, Milówkę, Węgierską Górkę do Wieprza, na wschodzie: od granicy Polski ze Słowacją granicą województwa śląskiego do Krzyżowej, aż do Jeleśni; na północy zaś do przedmieść Żywca.

Położenie OAK

Obszar atrakcyjny kulturowo Beskidu Żywieckiego jest położony w południowej części województwa śląskiego, przy południowej granicy Polski (ze Słowacją). Znajduje się w zachodniej części Beskidu Żywieckiego. Otaczają go ze wszystkich stron znane pasma górskie: od strony zachodniej Beskid Śląski, od północnej – Beskid Mały i wschodniej – Beskid Średni. Z administracyjnego punktu widzenia obejmuje on znaczną część powiatu żywieckiego (gminy: Rajcza, Milówka, Węgierska-Górka, Radziechowy-Wieprz, Świnna i Jeleśnia).

Atrakcyjność turystyczna

Obszar atrakcyjny kulturowo Beskidu Żywieckiego to miejsce niezwykle atrakcyjne przede wszystkim dla miłośników aktywnego górskiego wypoczynku, ale nie tylko zimowego. Burzliwe losy tych ziem, a także położenie na pograniczu polsko-słowackim wpłynęło znacznie na kulturę, tradycje, architekturę i obyczajowość mieszkańców Beskidu Żywieckiego. Położone tutaj atrakcje kulturowe zachęcają do zwiedzania tych okolic i poznania ich niezwykłego dziedzictwa historycznego i kulturowego.

Historia

Obszar atrakcyjny Beskidu Żywieckiego to tereny historycznej Żywiecczyzny, której stolicą był i nadal jest Żywiec (opisany oddzielnie jako obszar atrakcyjny kulturowo Żywca i okolic). Pierwsza o nim wzmianka, a właściwie o żywieckiej parafii, pochodzi z 1308 r. Prawa miejskie zostały nadane Żywcowi nieco później, bo w 1327 r., choć miasto było pierwotnie lokowane na prawie magdeburskim między 1260 a 1280 r. Jednak ówczesny Żywiec, należący najpierw do księstwa cieszyńskiego, a później do księstwa oświęcimskiego, znajdował się gdzie indziej niż obecne miasto – na terenie późniejszej wioski Stary Żywiec, zalanej w 1966 r. wodami Jeziora Żywieckiego. Z uwagi na częste powodzie, w poł. XV w. nastąpiła ponowna lokacja Żywca w miejscu, gdzie obecnie znajduje się jego historyczna Starówka.

Pierwszy zachowany dokument historyczny na temat Żywiecczyzny pochodzi z 1432 r. i dotyczy wykupu wójtostwa żywieckiego przez księcia oświęcimskiego Kazimierza. W XV w. wokół miasta istniało już osiem wsi: Stary Żywiec, Zabłocie, Radziechowy, Wieprz, Cięcina, Lipowa, Pietrzykowice i Sporysz. W 1467 r. król Kazimierz Jagiellończyk przekazał Żywiecczyznę w darze hrabiemu Piotrowi Komorowskiemu i prawie przez 150 lat tereny te pozostawały we władaniu rodziny Komorowskich. Był to okres dynamicznego rozwoju miasta i okolicznych wsi oraz organizacji cechowych i życia gospodarczego. Rodzina Komorowskich wybudowała w Żywcu istniejący do dziś zamek, kościół i dzwonnicę. W Kotlinie Żywieckiej oraz w dolinach większych potoków górskich powstały nowe wsie rolne: Trzebinia, Świnna, Przyborów czy Jeleśnia. W 1624 r. Mikołaj Komorowski oddał Żywiecczyznę królowej Konstancji, żonie Króla Zygmunta III Wazy. W 1675 r. ziemie żywieckie wykupił Jan Wielopolski, który po odzyskaniu miejscowości Pieskowa Skała, przeniósł się do niej.

Po I rozbiorze Rzeczpospolitej w 1772 r. Żywiecczyzna znalazła się na terenie Galicji i podlegała austriackiej administracji z Naczelnym Gubernium we Lwowie. Zaowocowało to likwidacją dawnych powiatów i stworzeniem nowej organizacji administracji publicznej. Cały obszar dawnych księstw oświęcimskiego i zatorskiego (do których Żywiecczyzna należała) wszedł w skład powiatu w Zatorze, a później w Kętach należąc do cyrkułu w Wieliczce. W 1782 r. cyrkuł utworzono w Myślenicach, by w 1819 r. przenieść jego siedzibę do Wadowic.

W 1838 r. dobra żywieckie zakupili Habsburgowie. W sąsiedztwie zamku Komorowskich powstał pałac Habsburgów. Następował stopniowy rozwój przemysłu drzewnego i papierniczego. Powstawały przędzalnie, a także zakłady zajmujące się przetwarzaniem żelaza. Na miejscu starej gorzelni w 1856 r. uruchomiony został Browar Arcyksiążęcy, który po dzień dzisiejszy sławi miasto i region na całym świecie.

Kolejna reforma administracyjna w 1854 r. stworzyła system powiatowy w ramach większych jednostek – obwodów. Od 1850 r. działały już powiaty sądowe. Ich siedzibą na terenie ziemi żywieckiej były: Milówka, Żywiec i Ślemień. W 1867 r. dokonano podziału na powiaty administracyjne. Powstał wtedy powiat żywiecki, w skład którego wchodziły okręgi sądowe: żywiecki, milowski i ślemieński. Po I wojnie światowej polskie władze administracyjne funkcjonowały w granicach powiatów przedwojennych. W 1920 r. reaktywowano województwo krakowskie, a kolejne lata i reformy powodowały poszerzanie bądź uszczuplanie terenu Żywiecczyzny.

Po wybuchu II wojny światowej ziemie obecnego powiatu żywieckiego weszły w skład Rzeszy Niemieckiej w ramach rejencji katowickiej. Po zakończeniu II wojny światowej powrócono do podziału administracyjnego kraju istniejącego w okresie międzywojennym. W czasach powojennych tereny dzisiejszego powiatu żywieckiego, a więc i opisywanego tutaj obszaru, znalazły się w 1975 r. w granicach nowo utworzonego województwa bielsko-bialskiego, a w 1999 r. województwa śląskiego.

Najważniejsze atrakcje

Pomimo iż obszar atrakcyjny kulturowo Beskidu Żywieckiego nie obejmuje swoim zasięgiem uznawanego za perełkę województwa śląskiego Żywca, i tak nie brakuje tutaj atrakcji.

Pierwszą ich grupę stanowią obiekty sakralne, które wyróżniają się nie tylko stylem architektonicznym, ale również wyposażeniem wnętrz. I tak, wzniesiony w XIX w. kościół pw. św. Wawrzyńca Diakona Męczennika i św. Kazimierza Królewicza w Rajczy pochwalić się może nie tylko połączeniem stylów neoromańskiego i neogotyckiego, ale również znajdującym się w jego ołtarzu głównym obrazem Matki Boskiej Kazimierzowskiej, który został podarowany tutejszej parafii przez samego króla Jana Kazimierza. Świątynia pw. św. Marcina należy z kolei do najstarszych na Śląsku, wybudowano ją bowiem na przełomie XIV i XV w. – do dzisiaj z tego okresu przetrwało gotyckie prezbiterium. XVII-wieczny kościół pw. św. Wojciecha w Jeleśni to doskonały przykład barokowej sztuki architektonicznej i dekoracyjnej z pięknym rokokowym ołtarzem głównym z 1790 r. Z kolei zbudowany w XIX w. kościół pw. Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny w Milówce stanowi przykład rzadko spotykanego stylu nadwiślańskiego. I na koniec gratka dla miłośników architektury drewnianej, czyli położony na Szlaku Architektury Drewnianej Województwa Śląskiego, pochodzący z XVI w. kościół pw. św. Katarzyny w Cięcinie.

Kontynuując tematykę zabytków drewnianych, na obszarze atrakcyjnym kulturowo Beskidu Żywieckiego są one wyjątkowo atrakcyjne, nie tylko z uwagi na swoją architekturę, ale również z uwagi na funkcje, które dzisiaj pełnią. Perełką wśród nich jest niewątpliwie „Stara Karczma” w Jeleśni – jedna z ostatnich oryginalnych karczm w tej części Europy, należąca do najstarszego typu karczmy polskiej o konstrukcji zrębowej oraz cennych walorach historycznych i kulturowych, która nadal pełni swoje pierwotne funkcje. Jest to najcenniejszy zabytek Jeleśni. Stara Karczma to dzisiaj „podwójna atrakcja”. Po pierwsze jest ona niezwykle cennym obiektem architektonicznym, po drugie cenne są jej walory historyczne i kulturowe, bowiem jej dzieje obfitują w ciekawe wydarzenia wplatające się w historię samej Jeleśni, po trzecie natomiast, karczma jest nadal wykorzystywana i tak, jak w XVIII w., pełni funkcje gastronomiczne. Wspaniałe jedzenie i historyczne wnętrza czynią z niej więc miejsce unikalne, oryginalne i na pewno warte odwiedzenia. Równie ciekawa jest datowana na 1739 r. „Stara Chałupa” w Milówce, która należy do najstarszych obiektów budownictwa ludowego na tym terenie. Mieści się w niej obecnie izba regionalna, której ekspozycja obejmuje meble, drewniane naczynia i stare narzędzia gospodarcze. „Stara Chata” to miejsce przenoszące nas w inny, miniony już świat. Większość zgromadzonych w niej sprzętów odzwierciedla wyposażenie XIX-wiecznej zagrody góralskiej, z którego duża część wykorzystywana była jeszcze do lat 70. minionego wieku. Podobna w swoim charakterze jest Regionalna Izba Pracy Twórczej w Jeleśni, która mieści się w starej drewnianej organistówce, a która prezentuje dorobek artystyczny lokalnych artystów ludowych oraz przedstawia wygląd typowej izby w góralskiej chacie.

Pozostając przy tematyce lokalnych muzeów, nie sposób tutaj pominąć takich unikatów, jak Prywatne Muzeum Jaśka Talika „Ocalenie” w Ciścu Małym – perełki beskidzkiego folkloru, placówki zbudowanej od podstaw i wyposażonej rękami jednego człowieka, ponad 70-letniego już dzisiaj Jana Talika. Jego tematyka dedykowana jest codziennemu życiu prowadzonemu na beskidzkiej wsi w XX w. Na szlaku zwiedzania każdego odwiedzającego obszar atrakcyjny kulturowo Beskidu Żywieckiego nie powinno również zabraknąć izby regionalnej „Gronicek” w Glince, której ekspozycja przypominająca tradycyjny wystrój wnętrza góralskiego domu powstała z inicjatywy Koła Gospodyń Wiejskich i Rady Sołeckiej.

Wiele jest jeszcze atrakcji na opisywanym obszarze, nie sposób je tutaj wszystkie wymienić. Wspomnieć jednak należy jeszcze o powstałym pod koniec XIX w. kirkucie w Milówce, który jest dzisiaj jedynym zachowanym materialnym śladem bytności Żydów, którzy w tamtym czasie przyczynili się w dużym stopniu do jej rozwoju oraz o schronie „Wędrowiec” w Węgierskiej Górce, w którym mieści się izba pamięci poświęcona budowlom fortyfikacyjnym z 1939 r. oraz działaniom wojennym, jakie miały miejsce w pierwszych dniach II wojny światowej.

Powodem do przyjazdu na obszar atrakcyjny kulturowo Beskidu Żywieckiego może być również bezsprzecznie bogate życie kulturalne. Funkcjonują tutaj prężnie ośrodki kultury w Jeleśni, Rajczy, Milówce, Świnnej i Węgierskiej Górce, które są animatorami kultury i organizatorami wielu imprez, nawiązujących nie tylko do tradycji regionalnych, ale również popularnego tutaj wypoczynku aktywnego. 

Charakterystyka zagospodarowania turystycznego

Obszar atrakcyjny kulturowo Beskidu Żywieckiego jest stosunkowo dobrze położony pod względem komunikacyjnym, aczkolwiek panujący tutaj górski krajobraz w znacznym stopniu ograniczył możliwość rozwijania sieci drogowej czy też kolejowej. Mimo wszystko jednak nikt nie powinien mieć żadnych problemów z dostaniem się w te okolice i swobodnym poruszaniu się po nich. Problemów nikt również nie będzie miał ze znalezieniem noclegu czy też dobrej restauracji, obszar obfituje bowiem w tego typu obiekty i jest w pełni przygotowany na przyjęcie dużej ilości turystów.

Inne

Źródła

www.starostwo.zywiec.pl