Drukuj

Orle Gniazda – obszar atrakcyjny kulturowo

Wielowiekowa historia wtopiona w jurajski krajobraz, malownicze ruiny gotyckich warowni, wielowiekowe kościoły, zabytki będące świadectwem industrialnej przeszłości regionu – tego wszystkiego można dotknąć przybywając na obszar Orlich Gniazd.

Powierzchnia: 31 308 ha

Opis

Określenie OAK

Granice obszaru atrakcyjnego kulturowo Orlich Gniazd wyznaczają: na wschodzie drogi łączące Kleszczową, Wierzbicę i Dobraków, na północy gmina Kroczyce, na południu granica województw śląskiego i małopolskiego. Zachodnią granicę obszaru wyznaczają gminy Poręba i Łazy.

Położenie OAK

Obszar atrakcyjny kulturowo Orlich Gniazd jest położony we wschodniej części województwa śląskiego, na granicy z województwem małopolskim. Z administracyjnego punktu widzenia obejmuje on część powiatu zawierciańskiego z Zawierciem i gminami: Ogrodzieniec i Pilica. Obszar leży na Jurze Krakowsko-Częstochowskiej, co wiąże się zarówno z malowniczym ukształtowaniem jego krajobrazu, jak również z istnieniem tutaj historycznych Orlich Gniazd, od których to obszar wziął swoją nazwę. Duża jego część położona jest na terenie Parku Krajobrazowego „Orlich Gniazd”.

Atrakcyjność turystyczna

Obszar atrakcyjny kulturowo Orlich Gniazd to z jednej strony niezwykle cenne, sięgające swoją historią XIV w. zabytki, a z drugiej przepiękne krajobrazy Jury Krakowsko-Częstochowskiej. To wyjątkowe, harmonijne połączenie dziedzictwa przeszłości z dziedzictwem przyrodniczym określić można jako wręcz wybitne i unikalne w skali całego kraju. Tutaj bowiem przyroda, krajobraz, środowisko naturalne zadecydowało o losach tej części Polski i stanowi dzisiaj o jego tożsamości. Obszar stanowi więc nie lada gratkę dla historyków, archeologów, ale również miłośników pięknych krajobrazów i tajemniczych legend.

Wirtualne spacery w 3D

Gród na Górze BirówZamek Ogrodzieniec
Gród na Górze BirówZamek Ogrodzieniec

Historia

Historia obszaru atrakcyjnego kulturowo Orlich Gniazd to przede wszystkim historia tutejszych zamków: w Smoleniu, Podzamczu i Bąkowcu.

Z tym pierwszym związały się losy Pilicy, bo właśnie w nim rezydowali i stąd sprawowali rządy pierwsi właściciele dóbr pilickich – rodzina Toporczyków, którzy w późniejszych latach zmienili nazwisko na Pileckich herbu Topór. Siedzibą rodową Pileckich zamek pozostawał przez XIV i XV w. Dzisiaj z owego zamku pozostały jedynie ruiny wznoszące się na najwyższym w okolicy wzgórzu na wysokości prawie 500 m n.p.m. Tutaj również odnaleziono ślady bytności Celtów, co wskazuje również na znacznie starszy rodowód samej Pilicy. Pierwszy raz zamek spalono ok. 1297 r. podczas walk Władysława Łokietka z Wacławem Czeskim o tron krakowski. Odbudował go za czasów panowania Kazimierza Wielkiego Otto z Pilczy zwany Wielkim, najbardziej znany z Toporczyków Pileckich. W swoim czasie pełnił on godność starosty ruskiego, starosty i wojewody sandomierskiego oraz starosty generalnego Wielkopolski (jako zaufany Elżbiety Łokietkówny sprawującej władzę w imieniu syna Ludwika Węgierskiego). Jego córka, Elżbieta to późniejsza trzecia żona Władysława Jagiełły – Elżbieta z Pileckich Granowska. W 1570 r. dobra pilickie od Pileckich zakupili Padniewscy, nie zamieszkali oni jednak na zamku, a na położonym poniżej folwarku. W czasie potopu szwedzkiego zamek został ograbiony i zniszczony (1656), a ostatecznych zniszczeń dokonali Austriacy, którzy objęli go w posiadanie po 1795 r. Po 1815 r. zamek znalazł się w Królestwie Kongresowym, podobnie zresztą jak sama Pilica.

Najbardziej prawdopodobną datą otrzymania praw miejskich przez samą Pilicę jest 1393 r. Jak już wcześniej wspomniano, pod koniec XVI w. Pilica, wraz ze smoleńskim zamkiem, została zakupiona przez rodzinę Padniewskich. Miasteczko stało się wówczas centrum życia religijnego oraz ośrodkiem rzemieślniczo-handlowym. Podczas najazdu szwedzkiego region Pilicy został kompletnie zniszczony. Po 1660 r. Pilica przeszła do rąk rodziny Wesslów. W międzyczasie rozwijały się położone na północ od Pilicy wsie królewskie, m.in. Dzwonowice, Sierbowice, Szyce, Kidów oraz Dobraków. Sławniów, Dobra, Kocikowa oraz przedmieścia Biskupice i Zarzecze należały do dóbr pilickich. Po III rozbiorze Polski w 1795 r. Pilica i okoliczne wsie weszły w skład tzw. Nowego Śląska należącego do państwa pruskiego. Na mocy pokoju w Tylży z 1807 r. znalazły się natomiast w granicach Księstwa Warszawskiego, a postanowieniem monarchów na Kongresie Wiedeńskim w 1815 r. w granicach Królestwa Polskiego pod zwierzchnością carów rosyjskich.

W II poł. XIX w. nastąpił ożywiony rozwój Pilicy i okolicznych wsi, głównie za sprawą Krystiana Augusta Moesa, który zbudował papiernię w Wierbce i fabrykę sukna i kortu w Sławniowie. W 1869 r. Pilica utraciła na ponad 100 lat prawa miejskie. Był to odwet Rosji za udział jej mieszkańców w powstaniu styczniowym. W 1914 r. przez kilka tygodni Pilica znajdowała się w centrum działań frontowych. Po odzyskaniu niepodległości przez Polskę w 1918 r. teren gminy znalazł się ponownie w granicach państwa polskiego. Po wybuchu II wojny światowej, w październiku 1939 r., Pilica weszła w skład tzw. Generalnego Gubernatorstwa. 20 stycznia 1945 r. miasto zostało wyzwolone przez wkraczające wojska radzieckie. W 1975 r. powstała gmina Pilica, wydzielona z północnej części dawnego powiatu olkuskiego. W 1994 r. Pilica ponownie, po ponad 100 latach, uzyskała prawa miejskie.

Jeżeli chodzi o Ogrodzieniec, gród zamkowy na Górze Janowskiego istniał już w XII w. Mimo, że było to wtedy niewielkie grodzisko liczące zaledwie kilka drewnianych chat, osłoniętych z trzech stron skałami, a od północy palisadą, nazywano je wówczas „Wilczą Szczęką”, ze względu na wyjątkowe walory obronne, chroniące przed najazdami książąt czeskich i śląskich. Wówczas zamkiem rządził stary rycerski ród Włodków herbu Sulima. Kiedy w 1241 r. gród został splądrowany i spalony podczas najazdu Tatarów, Włodkowie wznieśli gotycki zamek z kamienia, który do 1470 r. był ich siedzibą rodową. Istnieje jeszcze teoria, że zamek został wzniesiony od podstaw przez króla Kazimierza Wielkiego w poł. XIV w.

W latach kolejnych ogrodzieniecki zamek zmieniał właścicieli aż do 1523 r., kiedy stał się własnością Jana Bonera, przedstawiciela wielce możnego i znaczącego rodu kupieckiego, radcy krakowskiego, bankiera i doradcy króla polskiego, burgrabi i żupnika krakowskiego. Jego bratanek – Seweryn Bonar – w latach 1532–1547 rozbudował zamek czyniąc z niego imponującą renesansową siedzibę obronną, w owych czasach dorównującą swoim przepychem Wawelowi. W latach 1550–1560 syn Seweryna, Stanisław Boner, rozszerzył zamek poprzez dobudowanie do skrzydła zachodniego tzw. Kurzej Stopy oraz założenie nowego dziedzińca gospodarczego, majdanu i wielu zabudowań gospodarczych. Kolejny właściciel – Jan Firlej, mąż córki Seweryna Zofii, marszałek wielki koronny, wojewoda i starosta krakowski oraz kolejni przedstawiciele wielkich patriotów, wybitnych polityków i mecenasów sztuki władali Ogrodzieńcem ponad 100 lat – nadal go rozbudowując i nadając budowli barokowy styl.

Najazd Szwedów w 1655 r. poważnie uszkodził południowe mury zamkowe. Kolejny właściciel – Stanisław Warszycki – dokonał koniecznych napraw, a także wzniósł na przedzamczu stajnie i wozownię oraz wybudował potężny mur obronny. Niestety nie uchroniło to budowli przed kolejnym najazdem Szwedów w 1702 r., który zapoczątkował jej upadek. Opuszczony w 1810 r. zamek zaczął popadać więc w ruinę, którą rozbierali okoliczni chłopi wykorzystując jako budulec. W przeciwieństwie jednak do zamku w Smoleniu, Ogrodzieniec odzyskał swój dawny wygląd i dzisiaj udostępniony jest do zwiedzania.

Zamek Bąkowiec powstał prawdopodobnie w XIV w. Przypuszczalnie jego budowniczym był rycerz z Morska herbu Topór, choć istnieją domysły, iż warownię wzniósł Władysław Opolczyk lub książę śląski Mikołaj Strzała. W 1390 r. w pierwszej znanej wzmiance o Bąkowcu wymieniany jest właśnie dziedzic Mikołaj Strzała, rycerz z księstwa opolskiego, przeniesiony tutaj przez swego protektora księcia Władysława Opolczyka. Prawdopodobnie w 1391 r., po utracie tej ziemi przez Opolczyka, Mikołaj Strzała pozbawiony protektora utracił tą warownię, gdyż od 1392 r. znajdowała się ona w posiadaniu Piotra z Marcinowic herbu Lis, krewnego panów z Koziegłów. W latach 1413–1434 właścicielem klucza bąkowieckiego był Jan z Sieciechowic. Wiadomo również, że w latach 1418–1422 niejaki Piotr był burgrabią na tym zamku. W 1435 r. zamek wraz z przynależnymi dobrami przejął kasztelan sądecki Krystyn z Koziegłów, którego potomni od głównej siedziby Giebułtowa przybrali nazwisko Giebułtowskich. Na początku XVII w. zamek znajdował się już w ruinie i został opuszczony.  

Tajemniczy zamek (2 min)

Najważniejsze atrakcje

Obszar atrakcyjny kulturowo Orlich Gniazd jest najbardziej znany z trzech położonych tutaj średniowiecznych zamków, które znajdują się na Szlaku Orlich Gniazd i Szlaku Warowni Jurajskich, czyli zamku w Smoleniu, Bąkowcu i Podzamczu. Pierwszy i drugi to dzisiaj malownicze ruiny, trzeci natomiast, udostępniony do zwiedzania, tętni życiem, dzięki organizowanym na nim imprezom. W jego zrekonstruowanych pomieszczeniach mieści się Muzeum Zamkowe, w którym zapoznać się można z historią zamku. U stóp gotyckiej warowni znajduje się niezwykła atrakcja, jaką jest jedyny w Polsce park miniatur, w którym zobaczyć można repliki wszystkich Orlich Gniazd, odtworzone zgodnie z prawdą historyczną w skali 1:25.

Nieopodal na turystów czeka kolejna atrakcja w postaci rekonstrukcji średniowiecznego grodu na Górze Birów. W Ogrodzieńcu więc naprawdę można poczuć ducha historii i przenieść się w bardzo odległe czasy. Pamiętać jednak należy, iż obszar atrakcyjny kulturowo Orlich Gniazd to nie tylko zamki i grody. Wiele jest tutaj cennych obiektów sakralnych. Najstarszym z nich  jest kościół pw. św. Jana Chrzciciela i Jana Ewangelisty w Pilicy, który został wzniesiony w XIV w. w stylu gotyku nadwiślańskiego i rozbudowany na przełomie XVI i XVII w. w stylu barokowym. Na wzgórzu św. Piotra, które stanowi kolebkę Pilicy, podziwiać można natomiast drewnianą zabytkową dzwonnicę spalonego w 1945 r. modrzewiowego kościółka pw. śś. Piotra i Pawła. Wzgórze to warto odwiedzić nie tylko z uwagi na sam obiekt, ale również ze względów widokowych, rozciąga się bowiem z niego niezwykła panorama okolic.

Z kolei na wzgórzu górującym nad Pilicą w Biskupach odwiedzić można zabytkowy zespół kościelno-klasztorny reformatów. Należący do niego kościół pw. Najświętszego Imienia Jezus ustanowiony został sanktuarium Matki Bożej Śnieżnej. W okolicach znajdują się jeszcze dwa sanktuaria: Matki Boskiej Skałkowej w Podzamczu i Najświętszej Maryi Panny Skarżyckiej w Zawierciu. W tym ostatnim obowiązkowym punktem zwiedzania powinny stać się: zabytkowe osiedle robotnicze Towarzystwa Akcyjnego „Zawiercie” TAZ wraz z pałacykiem jego dyrektora – Szymańskiego oraz huta szkła „Zawiercie”.

Charakterystyka zagospodarowania turystycznego

Obszar atrakcyjny kulturowo Orlich Gniazd jest stosunkowo dobrze dostępny pod względem komunikacyjnym, aczkolwiek poza drogami 78, 791 i 790, przebiegają przez niego drogi lokalne. Jedyna stacja kolejowa znajduje się w Zawierciu. Zagospodarowanie w bazę noclegową i gastronomiczną jest dość dobre, przeważają tutaj jednak małe obiekty położone na terenach wiejskich, w których poczuć można lokalną atmosferę.

Galeria

Dokumenty