Ruiny zamku w Olsztynie

Zamek został wzniesiony w 1306 r. na miejscu wczesnośredniowiecznego grodu z inicjatywy Kazimierza Wielkiego. Stanowił jedno z ogniw systemu obrony pogranicza śląsko-małopolskiego (Orle Gniazdo). Do dzisiaj zachowała się wieża i fragmenty murów.

Opis

Wznoszące się nad Olsztynem ruiny zamku należą do Szlaku Orlich Gniazd. Na stałe wpisały się w krajobraz Jury Krakowsko-Częstochowskiej.

Charakterystycznym elementem ruin jest gotycka baszta (donżon) z II poł. XIII w. o wysokości 35 m, w dolnej części okrągła, w górnej ośmiokątna, z kamienia, która w XV w. została nadbudowana z cegły. Służyła jako więzienie, zmarł w niej śmiercią głodową z rozkazu Kazimierza Wielkiego Maćko Borkowic – wojewoda poznański. Drugie podzamcze znajdowało się w części południowo-zachodniej, z kwadratową basztą obserwacyjną zw. Sołtysią. Cały zamek otoczony był murem obronnym.

Warownia olsztyńska jest przykładem gotyckiej budowli zamkowej (typu wyżynnego), w jej konstrukcję włączono wapienne ostańce oraz krasowe groty, co pozwala ją zaliczyć do grupy zamków jaskiniowych.

Wirtualny spacer w 3D

Zamek w Olsztynie

Są to ruiny zamku leżącego na Jurze Krakowsko-Częstochowskiej, wybudowanego w systemie tzw. Orlich Gniazd.

Data lub czas powstania

1306 r. (XIV w.)

Zamek wzniesiono w 1306 r.

Materiał budowlany

Obiekt murowany – cegła, kamień.

Historia

Pierwsza wzmianka o zamku Przymiłowice (później Olsztyn) pochodzi z 1306 r. Wzniesiony na początku XIV w. gotycki zamek został rozbudowany w latach 1349–1359 z inicjatywy Kazimierza Wielkiego. Od 1370 r. znajdował się w rękach Władysława Jagiełły. Od 1406 r. warownia stanowiła siedzibę starostwa niegrodowego i posiadała stałą załogę wojskową. Pierwszym starostą był Paweł Odrowąż. W poł. XVI w., za czasów starosty Mikołaja Szydłowieckiego, twierdza nabrała cech renesansowych.

W czasie swej świetności zamek składał się z pięciu zasadniczych części: dwóch przedzamczy oraz zamku dolnego, środkowego i górnego. Po południowo-wschodniej stronie wzgórza znajdował się wjazd, który prowadził przez most zwodzony oraz bramę, umieszczoną w wieży, połączoną z murami obronnymi. Dalej znajdowało się pierwsze, wydłużone podzamcze z zabudowaniami gospodarczymi. Od zamku dolnego oddzielone ono było murem z bramą. W zamku dolnym stały budynki gospodarcze oraz dom mieszkalny zwany Kamieńcem. Kolejna brama prowadziła do zamku średniego, usytuowanego u podnóża okrągłej wieży. Ta część z zamkiem górnym połączona była mostem zwodzonym nad sofą i bramą w murze przy wieży. Umieszczono tutaj kuchnie i trzy tzw. pokoje królewskie (sypialnia, jadalnia i sala sądowa).

Od XVI w. zamek popadał w ruinę – najpierw w 1587 r. w wyniku zniszczeń dokonanych przez wojska Maksymiliana Habsburga, następnie w czasie potopu szwedzkiego. W latach 1722–1729 dodatkowo rozebrano dolne partie budowli, uzyskując tym samym materiał na budowę kościoła pw. św. Jana Chrzciciela. W 1818 r. z tutejszych dóbr utworzono olsztyńską ekonomię dóbr rządowych.

Do dzisiaj zachowały się ruiny w postaci wieży i fragmentów murów, stanowiące największą atrakcję Olsztyna i okolic.

Ciekawostki

Z olsztyńskim zamkiem wiąże się kilka legend. Według jednej z nich, budowla posiada podziemne połączenie z Klasztorem Jasnogórskim, a w podziemnych rzekach można zobaczyć pływające złote kaczki. Inne podanie mówi o zjawie błąkającej się po zamku w ciemne noce. Jest to duch Maćka Borkowica – wojewody poznańskiego, przeciwnika polityki króla Kazimierza Wielkiego, który umarł w zamku śmiercią głodową. Inna legenda nawiązuje do faktu historycznego i mówi o płaczu dziecka, który można usłyszeć w wietrzne wieczory koło zamku. Podczas oblężenia zamku w 1587 r. przez Maksymiliana Habsburga pochwycony został syn burgrabi olsztyńskiego – Kacpra Karlińskiego. Gdy Polacy zawzięcie bronili się, Maksymilian kazał postawić na pierwszej linii porwane dziecko. Burgrabia Karliński obiecał królowi polskiemu bronić zamku do upadłego, toteż gdy Austriacy byli już blisko, pierwszy podpalił lont armatni. Zamek został obroniony, a wśród ciał wrogów znaleziono ciało jego dziecka. Po tej tragedii burgrabia zaszył się w pokutnej celi. Szukając ukojenia w modlitwie, zmarł na Jasnej Górze. Ostatnie z podań dotyczy czasów późniejszych i związane jest już z ruinami olsztyńskiej warowni. Podobno w jej pobliżu pasł krowy pewien ubogi chłopiec. Pewnego razu podbiegła do niego grupka złych kolegów i wrzuciła mu czapkę do lochu zamkowego. Zszedł on do podziemi i zobaczył czarnego psa, który według legend, pilnował ukrytych skarbów. Ten przemówił do niego ludzkim głosem i napełnił jego czapkę kosztownościami. Gdy chłopak wyszedł na powierzchnię, jego koledzy zobaczyli skarby i również zapragnęli zostać obdarowani. Jeden z nich kazał zrzucić swoją czapkę do lochu i sam zszedł po nią. Nigdy jednak już nie powrócił, od tej pory jego duch jest czasem widziany w pobliżu lochu.

Forma ochrony prawnej

Ruiny zamku z basztą są wpisane do wojewódzkiego rejestru zabytków pod nr rej. 54 z 22.10.1947 r. 257/60 z 04.03.1960 r. oraz 20/76/A z 20.02.1978 r. Do rejestru pod tym samym numerem wpisane jest również Wzgórze Zamkowe.

Położenie obiektu

Zamek znajduje się na wzgórzu zamkowym w Olsztynie.

Jest ciekawym punktem na wycieczce po Jurze Krakowsko-Częstochowskiej.

Dostępność

Ruiny zamkowe są dostępne dla zwiedzających. Wstęp płatny.

Źródła, informacje w Internecie

www.zamekolsztyn.pl

www.it-jura.pl

Inne

Na placu pod zamkiem odbywa się corocznie „Turniej rycerski o szablę Kaspra Karlińskiego” podczas którego oglądać można zmagania turniejowe, rekonstrukcję szturmu zamku olsztyńskiego oraz różnorodne pokazy. Przy zamku odbywa się również wiele różnorodnych koncertów i imprez kulturalnych.