Ruiny zamku prymasowskiego w Łowiczu

Ruiny czternastowiecznego zamku w Łowiczu przypominają, że do końca XVIII w. była to najbardziej znamienita rezydencja polskich prymasów. Dziś ślady jego złotego okresu obserwować można już tylko na rycinach.

Opis

Czternastowieczny zamek w Łowiczu do końca XVIII w. był najbardziej znamienitą rezydencją polskich prymasów. Historia nie oszczędzała łowickiej warowni, tak iż do czasów współczesnych dotrwał jedynie fragment murów dawnego zamku wysokiego. Jednak w okresie swojej świetności udzielał gościny wielu dostojnikom, w tym królom Polski m. in. Zygmuntowi Augustowi, Stefanowi Batoremu, Zygmuntowi III Wazie, Janowi Kazimierzowi. Na zamku na przełomie XVIII i XIX w. mieszkał również Ignacy Krasicki.
Aktualnie obiekt znajduje się w rękach prywatnych, lecz udostępniany jest zwiedzającym.

Data lub czas powstania

1355 r. (XIV w.)

Materiał budowlany

Pierwotnie drewniany, później obiekt murowany – cegła, kamień.

Historia

Łowicki zamek gotycki wzniósł w 1355 r. arcybiskup Jarosław Bogoria Skotniki. Ulokowano go na brzegu Bzury, a otaczające go rozlewiska broniły dostępu do warowni arcybiskupów. Od 1433 r., kiedy Łowicz stał się siedzibą arcybiskupów, zamek rozbudowywano, dodając mu splendoru. Była to budowla czworoboczna z kurtynowymi murami, otoczona fosą. W obrębie założenia obronnego znajdowały się oddzielone dziedzińcem dwa budynki. Jeden – północny – pełnił funkcję rezydencjonalną, drugi zaś – południowy – usługową. Elementem wschodniej kurtyny murów była wieża bramna. W XVI w. dzięki arcybiskupowi Janowi Łaskiemu zamek przebudowano w stylu renesansowym, wprowadzono m.in. attyki, co wyraźnie pozbawiło go dotychczasowej surowości. Wówczas do dawnej gotyckiej części założenia, zwanej zamkiem wysokim, dobudowano zamek niski. Ten ostatni otoczony był fosą zasilaną wodami pobliskiej Bzury.

Zamek wysoki nadal stanowił część rezydencjonalną, jako siedziba prymasa, wówczas najważniejszej po królu osoby w Rzeczpospolitej. W reprezentacyjnej Sali Królewskiej, z siedmioma oknami, znajdowały się portrety władców Polski, a także arcybiskupów gnieźnieńskich. Freski i złote kule stanowiły dekorację stropu. Polichromie, piękne kominki i piece zdobiły pozostałe sale zamkowe. W przylegającej do Sali Królewskiej czterokondygnacyjnej wieży bramnej istniała kaplica pw. śś. Mikołaja, Anny i Barbary.

W drewnianym zamku niskim znajdowały się budynki mieszkalne dla urzędników i służby, pomieszczenia gospodarcze, kaplica dekorowana herbami Krzyckiego, a ponadto tzw. wielka sala dla dworu. Zamek niski zmienił swoje oblicze za sprawą prymasa Jakuba Uchańskiego, który w 1573 r. usunął dotychczasowe drewniane elementy i wybudował pałac w stylu renesansowym z arkadową fasadą.

Następni prymasi rezydujący na łowickim zamku w wieku XVI utrzymywali go w renesansowym stylu co zdecydowało o dalszym rozkwicie założenia. Połączono również zamek górny z dolnym, zaś funkcje gospodarcze przeniesiono na nowe podzamcze.

Około 1655 r. zamek posiadał już fortyfikacje bastionowe. Od tego momentu zamek podupadał. Niszczony i ograbiany, najpierw przez Szwedów podczas potopu, następnie przez Rosjan w okresie konfederacji barskiej. Rosjanie urządzili w jego części więzienie.

W I poł. XVIII w. próbowano odbudować zamek. W 1787 r. z inicjatywy prymasa Michała Poniatowskiego na zamku otwarto manufakturę płótna, zaś pięć lat później drukarnię.

Pożar w 1794 r. dokonał ostatecznego zniszczenia. W okresie zaborów zamek rozebrano i wysadzono pozostałości murów. Podczas I wojny światowej ulokowano tutaj cmentarz wojskowy. Po II wojnie światowej przez dawny zamek niski wytyczono trasę do Łodzi, niszcząc już całkowicie układ założenia dawnej warowni.

Ciekawostki

Zanim na rozlewiskach Bzury powstał okazały zamek, to już w XI w. istniał tutaj gród drewniano-ziemny. Leżał on przy przeprawie przez rzekę, zaś osada, którą przy nim założono, stała się kolebką Łowicza.
Zamek leży na tej samej długości geograficznej co kaplica na Wawelu.

Forma ochrony prawnej

Wpisy w wojewódzkim rejestrze zabytków:
  • Ruiny zamku prymasowskiego w Łowiczu, nr rej.: 574/131 z 1967-08-19

Położenie obiektu

Obiekt położony przy północnym wyjeżdzie z Łowicza, po zachodniej stronie drogi nr 14, na prawym brzegu Bzury.

Dostępność

Obiekt ogrodzony, zamknięty. Możliwość zwiedzania tylko w grupach min. 10 osób po wcześniejszej rezerwacji telefonicznej.
Wstęp płatny: uczniowie 5 zł, pozostałe osoby 10 zł.

Źródła, informacje w Internecie

  • Guerquin B., Zamki w Polsce, Warszawa 1984;
  • Machlański P., Podolska J., Stańczak T., Spacerownik po regionie, Łódź 2008;
  • Na łowickim szlaku, red. A. Janus, Łowicz 2002.

Właściciel, zarządzający

Wojciech Mikołaj Gronecki.