Zespół klasztorny paulinów w Wielgomłynach

W latach 1465–1466 Jakub Koniecpolski kanonik gnieźnieński i proboszcz parafii św. Floriana w Krakowie ufundował dla zakonu paulinów klasztor i kościół. W XVII w. klasztor rozbudowano. Obecnie jest to budynek piętrowy w stylu barokowym.

Opis

Kościół pw. św. Stanisława Biskupa i Męczennika zbudowany został w XV w. Budowla oparta na planie prostokąta, z półokrągłym prezbiterium. Po obu stronach dobudowane są kaplice św. Matki Bożej Bolesnej oraz św. Pawła Pustelnika. Kościół nakryty spadzistym dachem. W centrum dachu znajduje się wieżyczka na sygnaturkę. Nad kaplicami dachy kopulaste.

Data lub czas powstania

XV w.

Materiał budowlany

Kościół i klasztor murowany, otynkowany.

Historia

Parafia w Wielgomłynach istniała już prawdopodobnie w XII w., jednak pierwsze potwierdzone informacje o jej działaniu pochodzą z 1400 r. Opis ten pochodzi z Liber Benefic J. Łaskiego pod nazwą „Vyelgi Młyn”. W rękach oo. Paulinów kościół znajdował się w latach 1476–1819, 1823–1866 i od 26 sierpnia 1987 r.

Fundatorem pierwszego klasztoru paulinów, jeszcze w 1465 r. był Jakub Koniecpolski, kanonik gnieźnieński i krakowski, syn Kanclerza Wielkiego Koronnego Jana Koniecpolskiego oraz jego matka Dorota. W 1476 r. brat Doroty Koniecpolskiej – Jakub Sienieński prymas Polski, przekazał parafię zakonowi.

Paulini rozbudowali klasztor dopiero w XVII w., wybudowali murowaną zabudowę istniejącą do dziś, służącą również jako plebania. W XIX w. Paulini tracili klasztor dwa razy wpierw w 1819 r. gdy kasaty dokonał arcybiskup warszawski Franciszek Malczewski (od 1823 r. zakon powrócił do swojej siedziby) oraz w 1866 r. w ramach reperkusji po powstaniu styczniowym. Klasztor stał się plebanią, a nad kościołem zarząd przejęli księża diecezjalni.

Pierwotny kościół stanął w miejscu kaplicy, zbudowanej w czasie pierwszych chrześcijan na ziemiach Polski. Został od rozebrany w XV w., a obecnie znany wybudowano w latach 1465–1466. Dzisiejsza kaplica Matki Bożej Bolesnej była dobudowana przez rodzinę Kampanowskich w 1717 r. i nosiła wyznanie św. Anny. W 1726 r. rodzina Moszyńskich ufundowała drugą kaplicę od strony południowej pw. św. Pawła Pustelnika.

Wielki remont połączony z elektryfikacją miał miejsce w latach 60. XX w. Związany był on także ze zmianami po Soborze Watykańskim II.

23 sierpnia 1987 r. biskup Stanisław Nowak powierzył parafię na stałe w administrację Zakonowi oo. Paulinów. Na podstawie tej umowy własność Zakonu stanowią kościół, klasztor, budynki gospodarcze i ogród przyklasztorny, natomiast własność parafii – ziemia beneficjalna, cmentarz grzebalny.

Rodzaj zbiorów, ekspozycji

Wiele cennych zabytków znajduje się nadal w kościele i klasztorze. Do dziś w kościele i klasztorze zachowało się wiele cennych fragmentów architektonicznych i zabytków. Do najstarszych z nich należą: kamienne nadproże nad wejściem do refektarza z połowy XV w., chrzcielnica z drugiej połowy XV w. ozdobiona herbami i ornamentami, drewniana rzeźba „Pieta” z XV w. W murowanej dzwonnicy obok kościoła umieszczono dwa dzwony z XV w.

Ciekawostki

Ciekawostką jest rosnący nieopodal klasztoru dąb pomnik przyrody o obwodzie ok. 650 cm.

Przez Wielgomłyny od dziesiątków lat drogami od Przedborza prowadzi szlak pielgrzymek z Warszawy na Jasną Górę.

Forma ochrony prawnej

Wpisy w wojewódzkim rejestrze zabytków:

• Zespół klasztorny Paulinów w Wielgomłynach - Kościół pw. św. Stanisława, nr rej.: 246 z 1967-07-19
• Zespół klasztorny Paulinów w Wielgomłynach - Kościół pw. św. Stanisława, nr rej.: 232-X-42 z 1949-03-28
• Zespół klasztorny Paulinów w Wielgomłynach - Klasztor, nr rej.: 420 z 1967-07-19
• Zespół klasztorny Paulinów w Wielgomłynach - Dzwonnica, nr rej.: 421 z 1967-07-19

Położenie obiektu

Na Wielgomłyny najłatwiej kierować się z Przedborza lub drogi nr 42 Przedbórz - Radomsko na południe około 7 km.