Fabryka Ludwika Geyera „Biała Fabryka” (obecnie Centralne Muzeum Włókiennictwa w Łodzi)

Centralne Muzeum Włókiennictwa mieści się w najstarszej łódzkiej fabryce, wybudowanej w latach 30. XIX w. przez Ludwika Geyera, nazywanego czasem ojcem przemysłowej Łodzi. Obiekt ten to jeden z symboli miasta i jego włókienniczej historii.

Opis

Główny, trzypiętrowy gmach fabryki, stojący równolegle do ul. Piotrkowskiej posiada cechy architektury klasycystycznej. Podkreślają to trzy pseudoryzality, zwieńczone trójkątnymi frontonami. Dodatkową dekoracją jest zmienny wykrój okien (zamnkięte półkoliście na parterze, wyżej prostokątne), oraz boniowanie (wyłącznie na parterze). Nazwa „Biała Fabryka” została nadana budynkowi ze względu na charakterystyczny jasny tynk. Fabryki wznoszone w późniejszym okresie na ogół pozostawały nieotynkowane i na tym tle fabryka Geyera znacząco się wyróżniała.

Ciekawostką, w Łodzi już niemal niespotykaną, są drewniane kolumny wzmacniające konstrukcję budynku, znajdujące się w niższych kondygnacjach najstarszej części fabryki.

Do niedawna muzeum zajmowało trzy skrzydła dawnego kompleksu fabrycznego. Ostatnie, wschodnie skrzydło po kilkuletnim remoncie zostało udostępnione w 2008 r. Dzięki temu że jest to budynek znacznie młodszy (pochodzi z lat 80. XIX w.), o solidniejszej konstrukcji, możliwe było zastosowanie w nich daleko idących zmian budowlanych. We wnętrzu urządzone zostało przestronne atrium, ciągnące się przez całą wysokość budynku.

Na tyłach muzeum funkcjonuje Łódzki Park Kultury Miejskiej. Jego wyjątkowość polega na tym, że jest to jedyne w Polsce miejsce poświęcone miejskiej architekturze drewnianej – wszystkie pozostałe placówki muzealne tego typu prezentują budownictwo związane z wsią.

Wirtualny spacer w 3D

Centralne Muzeum Włókiennictwa w Łodzi

Miejsce, w którym prezentowana jest historia łódzkiego przemysłu włókienniczego, warto się tam wybrać, by zobaczyć rewelacyjnie połączenie "starego" z nową formą przekazu.

Data lub czas powstania

XIX w.

Biała Fabryka została wybudowana w latach 1835–1837, w 1838 r. dobudowano skrzydło północne oraz na dziedzińcu budynek mający mieścić maszynę parową. W 1847 r. powstało skrzydło południowe, natomiast w 1886 r. zabudowa została uzupełniona skrzydłem wschodnim.

Materiał budowlany

Budynek murowany, z cegły, w najstarszej części konstrukcja wzmocniona drewnianymi kolumnami.

Historia

Ludwik Geyer rozpoczął swoją przemysłową karierę w Łodzi w 1828 r., najpierw organizując pracę tkaczy w systemie nakładczym, a wkrótce uruchamiając farbiarnię i drukarnię perkali. Działalność była stale rozszerzana, w 1833 r. pojawiła się tkalnia z ręcznymi krosnami. W latach 1835–1837 wzniesiona została przędzalnia bawełny, pierwsza w Łodzi zmechanizowana fabryka. Tutaj również uruchomiona została pierwsza w mieście maszyna parowa, a co za tym idzie, tu stanął pierwszy komin fabryczny.

W kolejnych latach fabryka została rozbudowana o skrzydło północne i południowe, a w 1886 r. (to dokonane już przez sukcesorów Ludwika Geyera) skrzydło wschodnie.

Fabryka pozostawała własnością rodziny do wybuchu II wojny światowej. Jako represje za niepodpisanie Volkslisty, fabryka została Geyerom odebrana. Po wojnie umieszczono tu Zakłady Przemysłu Bawełnianego im. F. Dzierżyńskiego „Eskimo”. Najstarsza, zachodnia część kompleksu fabrycznego, pełniła jedynie funkcje magazynowe. Równocześnie planowano utworzenie muzeum poświęconego przemysłowi włókienniczemu. W 1952 r. utworzono w Muzeum Sztuki Dział Tkactwa, od 1 stycznia 1960 r. niezależne muzeum (Muzeum Historii Włókiennictwa, od 1975 r. Centralne Muzeum Włókiennictwa) z siedzibą w Białej Fabryce. Ostatnie, wschodnie skrzydło kompleksu muzeum otrzymało w 2002 r., a udostępniło dla zwiedzających w 2008 r., razem z położonym na tyłach muzeum Skansenem.

Rodzaj zbiorów, ekspozycji

Centralne Muzeum Włókiennictwa prezentuje swoje zbiory na kilku stałych wystawach:

• Narzędzia i maszyny włókiennicze (maszyny zgrupowano w czterech działach: przędzalnictwo, tkactwo, dziewiarstwo i wykończalnictwo plus urządzenia metrologii włókienniczej, prezentowane są maszyny od najstarszych jak wrzeciona i kołowrotki, po krosna pneumatyczne z lat 60. XX w.);

• Dawne zakłady Ludwika Geyera 1828–2002 (przedstawiona historia przedsiębiorstwa, zarówno w czasach gdy fabryka należała do Geyera, jak również w czasach powojennych);

• Rekonstrukcja tkalni z przełomu XIX/XX w. Prezentacja maszyn w ruchu (zgromadzono tu kilka zabytkowych krosien oraz maszyn pomocniczych, takich jak przewijarki, czy cewiarki – urządzenia te są sprawne i uruchamiane dla zwiedzających);

• Z modą przez XX wiek (ok. 230 męskich i damskich strojów oraz akcesoriów);

• Tkanina. W kręgu tkaniny współczesnej 1945–2005 (prezentacja współczesnej tkaniny artystycznej).

Uzupełnieniem ekspozycji stałych są wystawy urządzone w budynkach Skansenu. Z punktu widzenia włókiennictwa najcenniejsza jest ekspozycja w jednym z dawnych domów tkaczy, pokazująca warunki życia i pracy łódzkich tkaczy.

Co trzy lata, przy okazji organizowanego przez muzeum Triennale Tkaniny, eksponowana jest pokonkursowa wystawa prezentująca najnowsze nurty w tkaninie artystycznej.

Ciekawostki

Ekspozycja działających maszyn, uruchamianych w celach pokazowych, pojawiła się w muzeum dopiero w 2008 r. Plany urządzenia takiej wystawy pojawiły się już w momencie uruchomienia muzeum w latach 60. XX w. Ponieważ jednak muzeum dysponowało wówczas jedynie najstarszymi budynkami o osłabionej konstrukcji, taka ekspozycja była niemożliwa. Drgania wywołane przez pracujące maszyny mogłyby doprowadzić do katastrofy budowlanej. 

W Skansenie na tyłach muzeum znajduje się m.in. drewniana willa letniskowa przeniesiona z Rudy Pabianickiej. Krótko przed przenosinami, budynek ten został wykorzystany w amerykańskim thrillerze „House”, gdzie willa przeobraziła się w ponury pensjonat w Alabamie.

Forma ochrony prawnej

Wpisy w wojewódzkim rejestrze zabytków:

• Fabryka Ludwika Geyera „Biała Fabryka” (obecnie Centralne Muzeum Włókiennictwa w Łodzi), nr rej.: ZS-1/1 z 1964-02-19
• Fabryka Ludwika Geyera „Biała Fabryka” (obecnie Centralne Muzeum Włókiennictwa w Łodzi), nr rej.: A/1 z 1971-01-20

Położenie obiektu

Fabryka położona w południowej części centrum Łodzi, pomiędzy ulicami Piotrkowską, Milionową i parkiem im. Reymonta, ok. 200 m na południe od katedry pw. św. Stanisława Kostki.

Dostępność

Muzeum czynne we wtorki i środy w godz. 9:00–17:00, w czwartki, piątki i soboty godz. 12:00–19:00, w niedziele w godz. 12:00–17:00. W czwartki wstęp na wystawy stałe bezpłatny.

Źródła, informacje w Internecie

Jaworski P., Biała Fabryka Ludwika Geyera w Łodzi, Centralne Muzeum Włókiennictwa, Łódź 2005;

Stefański K., Atlas architektury dawnej Łodzi, Archidiecezjalne Wydawnictwo Łódzkie, Łódź 2003.