Fabryka Towarzystwa Akcyjnego Wyrobów Bawełnianych I.K. Poznańskiego w Łodzi

Fabryka Izraela Poznańskiego to prawdziwe imperium przemysłowe, rozciągające się na 27 ha powierzchni. Dziś zrewitalizowane, mieści centrum handlowo-rozrywkowo-kulturalne Manufaktura.

Opis

Kompleks fabryczno-mieszkalny Izraela Poznańskiego zajmuje ok. 27 ha powierzchni. Na tym terenie znajduje się kilkanaście zabytkowych budynków przemysłowych i pomocniczych (warsztaty, remiza straży pożarnej, magazyny). Wokół terenu przemysłowego znajdują się budynki administracyjne (kantor obok bramy głównej), rezydencja właściciela (u zbiegu ul. Ogrodowej i ul. Zachodniej), trzy domy mieszkalne dla robotników (wzdłuż ul. Ogrodowej), szkoła dla dzieci robotników (przy ul. Ogrodowej, na tyłach domów mieszkalnych), szpital (przy ul. Drewnowskiej), a także dawny dom kultury (dziś sklep spożywczy przy ul. Ogrodowej naprzeciwko głównej bramy) oraz kościół pw. św. Józefa (przy ul. Ogrodowej, obok dawnego domu kultury).

Najstarszym budynkiem jest dawna tkalnia, znajdująca się w głębi posesji. Dziś w jej przebudowanym wnętrzu znajdują się obiekty gastronomiczne oraz sklepy, natomiast na dachu parking dla klientów Manufaktury.

Od strony ul. Ogrodowej znajduje się monumentalna przędzalnia, w bardzo ciekawy sposób zaadaptowana na czterogwiazdkowy hotel. We wnętrzu zachowanych zostało dużo akcentów świadczących o przemysłowej przeszłości tego miejsca.

Najdłuższy budynek (266 m długości) zamykający kompleks od północy to dawna wykańczalnia. Dziś w jej wnętrzu znajduje się szereg restauracji oraz obiektów służących rozrywce. Na drugim piętrze (na osi wieży) znajduje się Muzeum Fabryki.

Na terenie przyległym do centralnego Rynku znajdują się dawna elektrownia (dziś dyskoteka), remiza straży pożarnej (obiekty gastronomiczne), dawny bielnik i apretura oraz budynek warsztatów i ambulatorium.

Od strony ul. Ogrodowej, na wysokości ul. Gdańskiej znajduje się kolejna tkalnia, tzw. wysoka. Dziś w jej wnętrzach mieści się Muzeum Sztuki MS².

Całość zabudowań fabrycznych należących do Poznańskiego tworzy jednolitą całość urbanistyczną i architektoniczną. Budynki nawiązują swoim wyglądem do średniowiecznej architektury obronnej. Najwyraźniej jest to widoczne w gmachu przędzalni przy ul. Ogrodowej.

Fakt, że udało się zachować budynki tworzące pełen cykl produkcyjny wraz ze wszystkimi funkcjami towarzyszącymi, czynią z tego zespołu zabudowy wyjątkowy zabytek nie tylko w skali Łodzi, ale całej Polski. Dodatkowo jego rangę podnosi przeprowadzona rewitalizacja i nadane jej nowe funkcje. Obecnie jest to jedna z największych atrakcji turystycznych Łodzi.

Wirtualny spacer w 3D

Centrum Handlowe Manufaktura w Łodzi

Najwieksze centrum hanldowe w Polsce to łódzka Manufaktura. W odrestaurowanych, pofabrycznych wnętrzach znajduje się aż 110 tys. m² powierzchni najmu.

Data lub czas powstania

1872 r. (XIX w.)

Najstarsza tkalnia należąca do Poznańskiego została wybudowana na tym terenie w 1872 r. Większość zabudowy fabrycznej oraz towarzyszącej powstała w latach 70. i 80. XIX w., ale pewne budynki powstawały także w późniejszym okresie, np. elektrownia w 1912 r.

Materiał budowlany

Budynki murowane, z cegły.

Historia

Izrael Poznański rozpoczął swoją karierę w Łodzi w połowie XIX w. Początkowo zajmował się handlem oraz organizacją pracy ręcznych tkaczy. W 1871 r. nabył grunt u zbiegu ul. Zachodniej i ul. Ogrodowej, gdzie rok później wystawił pierwszą tkalnię wyrobów bawełnianych. Był to pierwszy w Łodzi budynek fabryczny z charakterystycznym dachem szedowym, zapewniającym lepsze nasłonecznienie wnętrza. W 1877 r. do tkalni dobudowana została przędzalnia, a następnie kolejne oddziały fabryki, jak drukarnia, bielnik, apretura, farbiarnia i wykańczalnia. Pojawiły się również budynki towarzyszące, jak magazyny na surowiec i gotowe produkty, gazownia, kuźnia z warsztatami naprawczymi, parowozownia, remiza straży pożarnej, a w początkach drugiej dekady XX w. również elektrownia. Równolegle z fabryką tworzona była infrastruktura socjalna dla pracowników – osiedle mieszaniowe, szkoła, szpital, czy dom kultury. Na polecenie Poznańskiego na teren przyfabryczny przeniesiony został drewniany kościół, stojący wcześniej na placu Kościelnym. Obok fabryki wybudowana została również rezydencja właściciela całego przedsiębiorstwa. Pałac ten już po śmierci Izraela Poznańskiego został rozbudowany i stał się największą łódzką rezydencją.

Przedsiębiorstwo Poznańskiego było prawdziwym gigantem na rynku łódzkim, skalą produkcji ustępowało wyłącznie firmie Karola Scheiblera i jego sukcesorów. Przed I wojną światową zatrudnienie u Poznańskiego dochodziło do 7 000 ludzi.

W 1899 r. zawiązane zostało Towarzystwo Akcyjne Wyrobów Bawełnianych, dwa lata później twórca imperium zmarł, a prowadzenie fabryki przejęli jego synowie i dalsi krewni. Po stratach spowodowanych I wojną światową, a także kryzysie gospodarczym przełomu lat 20. i 30. XX w. Poznańscy utracili kontrolę nad przedsiębiorstwem. Głównym udziałowcem stał się włoski bank Banca Commerziale Italiana.

W 1945 r. fabryka została znacjonalizowana i funkcjonowała jako Zakłady Przemysłu Bawełnianego im. J. Marchlewskiego „Poltex”. Zatrudnienie przekraczało wówczas 10 000 osób. Wraz ze zmianą systemu polityczno-gospodarczego fabryka zaczęła likwidować kolejne działy produkcji. W latach 1995–1997 przedsiębiorstwo zostało ostatecznie zamknięte.

Teren pofabryczny po kilku latach braku użytkowania został sprzedany francuskiemu inwestorowi i w latach 2002–2006 przeprowadzono kompleksowe prace remontowe. Usunięte zostały wszystkie budynki dobudowane na tym terenie po II wojnie światowej, równocześnie zabytkowe budynki z XIX i poczatku XX w. zrewitalizowano. Dziś mieści się tu centrum handlowo-rozrywkowo-kulturalne Manufaktura.

Rodzaj zbiorów, ekspozycji

Muzeum Fabryki prezentuje w multimedialny sposób historię zakładów Poznańskiego oraz ludzi tu pracujących, można tu również poznać pełen cykl produkcyjny od surowej bawełny do gotowych tkanin. Niewątpliwą atrakcją są również sprawne krosna tkackie.

Muzeum Sztuki MS² prezentuje zbiory sztuki nowoczesnej, przede wszystkim XX-wiecznej.

Ciekawostki

O ile dawna zabudowa fabryczna jest umieszczona bardzo blisko siebie, o tyle magazyny są oddalone o kilkaset metrów od reszty budynków. Stanowiło to zabezpieczenie na wypadek pożaru: gdyby spaleniu uległa fabryka, ocalałyby magazyny z zapasem surowca i gotowych produktów. I odwrotnie, pożar magazynów nie przeniósłby się na fabrykę.

Oglądając gmach przędzalni od strony Rynku, widoczna jest metalowo-szklana bryła umieszczona w najwyższej kondygnacji budynku. Jest to dawny zbiornik przeciwpożarowy, który podczas adaptacji fabryki na hotel został przekształcony w basen dla gości.

Przeznaczenie poszczególnych budynków można poznać spacerując po Manufakturze – na wszystkich umieszczone zostały tabliczki wyjaśniające ich dawną rolę. Spacer taki można również odbyć wirtualnie korzystając z witryny: http://www.wirtualnafabryka.com.

Forma ochrony prawnej

Wpisy w wojewódzkim rejestrze zabytków:

• Fabryka Towarzystwa Akcyjnego Wyrobów Bawełnianych I.K. Poznańskiego w Łodzi - Magazyn niski, nr rej.: A/338/1-6 z 1993-09-28
• Fabryka Towarzystwa Akcyjnego Wyrobów Bawełnianych I.K. Poznańskiego w Łodzi - Magazyn wysoki, nr rej.: A/338/1-6 z 1993-09-28
• Fabryka Towarzystwa Akcyjnego Wyrobów Bawełnianych I.K. Poznańskiego w Łodzi - Stołówka, nr rej.: A/338/1-6 z 1993-09-28
• Fabryka Towarzystwa Akcyjnego Wyrobów Bawełnianych I.K. Poznańskiego w Łodzi - Kantor z portiernią, nr rej.: A/338/1-6 z 1993-09-28
• Fabryka Towarzystwa Akcyjnego Wyrobów Bawełnianych I.K. Poznańskiego w Łodzi - Ogrodzenie z bramą, nr rej.: A/45 z 1971-01-20
• Fabryka Towarzystwa Akcyjnego Wyrobów Bawełnianych I.K. Poznańskiego w Łodzi - Farbiarnia z elektrownią, nr rej.: A/45 z 1971-01-20
• Fabryka Towarzystwa Akcyjnego Wyrobów Bawełnianych I.K. Poznańskiego w Łodzi - Otoczenie zabytku, nr rej.: A/16 z 2005-07-11
• Fabryka Towarzystwa Akcyjnego Wyrobów Bawełnianych I.K. Poznańskiego w Łodzi - Tkalnia parterowa, nr rej.: A/45 z 1971-01-20
• Fabryka Towarzystwa Akcyjnego Wyrobów Bawełnianych I.K. Poznańskiego w Łodzi - Przędzalnia, nr rej.: A/45 z 1971-01-20
• Fabryka Towarzystwa Akcyjnego Wyrobów Bawełnianych I.K. Poznańskiego w Łodzi - Tkalnia wysoka, nr rej.: A/45 z 1971-01-20
• Fabryka Towarzystwa Akcyjnego Wyrobów Bawełnianych I.K. Poznańskiego w Łodzi - Dom robotniczy nr 24, nr rej.: A/45 z 1971-01-20
• Fabryka Towarzystwa Akcyjnego Wyrobów Bawełnianych I.K. Poznańskiego w Łodzi - Dom robotniczy nr 26, nr rej.: A/45 z 1971-01-20
• Fabryka Towarzystwa Akcyjnego Wyrobów Bawełnianych I.K. Poznańskiego w Łodzi - Dom robotniczy nr 28, nr rej.: A/45 z 1971-01-20
• Fabryka Towarzystwa Akcyjnego Wyrobów Bawełnianych I.K. Poznańskiego w Łodzi - Stary bielnik, nr rej.: A/337/1-3 z 1993-09-14
• Fabryka Towarzystwa Akcyjnego Wyrobów Bawełnianych I.K. Poznańskiego w Łodzi - Drukarnia (wykańczalnia), nr rej.: A/337/1-3 z 1993-09-14
• Fabryka Towarzystwa Akcyjnego Wyrobów Bawełnianych I.K. Poznańskiego w Łodzi - Odlewnia, nr rej.: A/337/1-3 z 1993-09-14
• Fabryka Towarzystwa Akcyjnego Wyrobów Bawełnianych I.K. Poznańskiego w Łodzi - Budynek straży pożarnej, nr rej.: A/338/1-6 z 1993-09-28
• Fabryka Towarzystwa Akcyjnego Wyrobów Bawełnianych I.K. Poznańskiego w Łodzi - Warsztaty (elewacje), nr rej.: A/338/1-6 z 1993-09-28

Położenie obiektu

Dawny kompleks fabryczny Poznańskiego znajduje się w centrum Łodzi, w kwartale ulic Zachodnia, Ogrodowa, Karskiego i Drewnowska.

Dostępność

Teren dawnej fabryki dostępny bez ograniczeń całą dobę, większość instytucji działających na tym terenie czynna od rana do godziny 22:00, lokale gastronomiczne i rozrywkowe do godzin nocnych.

Źródła, informacje w Internecie

Kusiński J., Bonisławki R., Janik M., Księga fabryk Łodzi, Wyd. Jacek Kusiński, Łódź 2009;

Stefański K., Atlas architektury dawnej Łodzi, Archidiecezjalne Wydawnictwo Łódzkie, Łódź 2003.

Inne

Punkt Informacji Turystycznej: tel.: 695 131 113, e-mail: It.manufaktura@rotwl.pl.

Akwarium: tel.: (42) 632 89 15.

Cinema City: e-mail: lodz@cinema-city.pl.

Dyskoteka „Elektrownia RP”: tel.: (42) 633 03 42, e-mail: biuro@elektrownia1912.pl, http://www.elektrownia1912.pl/.

Eksperymentarium: tel.: (42) 633 52 62, e-mail: biuro@parkminiatur.pl, http://www.experymentarium.pl/.

Klub bilardowy „Jazda Park”: tel.: (42) 633 50 18, http://www.jazdapark.pl/.

Kinderplaneta: tel.: (42 630 33 60, e-mail: lodz@kinderplaneta.pl, http://www.kinderplaneta.pl/lodz.

Kręgielnia „Grakula”: tel.: (42) 630 40 52, e-mail: marketing.lodz@grakula.pl,

http://www.grakula.pl/.

Ścianka wspinaczkowa „Stratosfera”: tel. (42) 633 34 90, http://stratosfera.org/.

Arena Laser Games: tel.: (42) 630 05 40, e-mail: biuro@parkminiatur.pl,  http://www.arena-lasery.pl/.