Militaria celtyckie lub ich naśladownictwa w zespołach grobowych w Siemiechowie

Ziemia Wieluńska kryje w sobie liczne skarby. Zapoznaj się z badaniami archeologicznymi prowadzonymi przez Muzeum Miasta Pabianic w zespołach grobowych w Siemiechowie, które były inspiracją dla rekonstrukcji uzbrojenia Drużyny wojów Szlaku Bursztynowego.

Opis

Tekst zredagowano na podstawie opracowania autorstwa Marii Jażdżewskiej:

M. Jażdżewska, Ciekawsze zespoły grobowe ze śladami wpływów celtyckich na cmentarzysku kultury przeworskiej w Siemiechowie, woj. sieradzkie (aktualnie województwo łódzkie), [w:] Kultura Przeworska, t. 1, Lublin 1994 .

Wstęp

W latach 1974–1993 Muzeum Miasta Pabianic prowadziło (w 1992 r. badań nie prowadzono z powodu braku funduszy) badania na stanowisku 2 w Siemiechowie, woj. sieradzkie, położonym na wschodniej krawędzi pradoliny Warty (ryc. 1). Początkowo prace koncentrowały się na osadzie kultury przeworskiej z okresu późnorzymskiego, a od 1980 r. objęto nimi także położone tuż obok cmentarzysko tejże kultury z okresów późnolateńskiego i wczesnorzymskiego. Obiekty z cmentarzyska i osady niejednokrotnie stykają się ze sobą, ale – jak do tej pory – brak między nimi powiązania czasowego.

Rys. 1. Wschodnia pradolina Warty

W wyniku badań osady odkryto 32 obiekty mieszkalne, 68 luźnych palenisk, dwukomorowy piec garncarski oraz 5 pieców wapienniczych.

Z cmentarzyska pochodzą 32 groby datowane na okres późnolateński i 30 na okres wczesnorzymski.

Całość materiałów ze stanowiska 2 w Siemiechowie znajduje się w Muzeum Miasta Pabianic. Część z nich została przedstawiona w referacie na łódzką sesję „Kultura przeworska w Polsce środkowej" (M. Jażdżewska, 1985), część w „Inventaria Archaeologica" (M. Jażdżewska 1983a, 1992). O grobie nr 25 z hełmem w roli popielnicy, z uwagi na jego wyjątkowość, ukazały się osobne artykuły (M. Jażdżewska 1985b, 1986a, b).

Odkrycia archeologiczne na systematycznie badanych stanowiskach w rejonie górnej Warty wzbogaciły znacznie naszą wiedzę o kontaktach handlowych tych terenów, przede wszystkim z południem w okresie późnolateńskim i wczesnorzymskim (B. Abramek 1985, s. 98). Znajduje to odbicie, m.in. na cmentarzysku w Siemiechowie, gdzie wśród importów pierwsze miejsce zajmują elementy uzbrojenia.

Na szczególną uwagę zasługują militaria, które stały się inspiracją podczas projektowania oraz wykonania rekonstrukcji uzbrojenia Drużyny wojów Szlaku Bursztynowego.

Grób 10 – jamowy

Jama o wypełnisku intensywnie czarnym z licznymi fragmentami ceramiki, węglami i kośćmi, miała wymiary 1 x 1,2 m i miąższość do 0,6 m od powierzchni ziemi (ryc. 2).

 

Ryc. 2. Siemiechów stanowisko 2, grób 10. Plan i przekrój; a,e – „szkliwo”, d – kamień, b,c – żelazo, f-h – naczynia lepione w ręku

Ryc. 3. Siemiechów stanowisko 2, grób 10. A-h – naczynia lepione w ręku

Zawartość:

1. Pacior z niebieskiego szkliwa, kształtu cylindrycznego, wykonany techniką millefiori, w żółtobiałe plamki, zniszczony, przepalony, średn. 2,3 x 3,1 cm, wys. 1,1 cm (ryc. 2a).
2. 8 bezkształtnych fragmentów stopionych ozdób ze szkliwa barwy ametystowej, szafirowej i miodowej. Widoczne fragmenty żelaza, wtopione w szkliwo (ryc. 2e).
3. Nóż żelazny z trzpieniem wyodrębnionym od strony ostrza, dług. 21 cm (ryc. 2b).
4. Dwuczęściowa żelazna klamra do pasa, ornamentowana kółeczkami wykonanymi tłoczkiem (ryc. 2c).
5. Gładzik kamienny, owalny, uszkodzony, 3,6 x 2,6 cm, grub. 1,3 cm (ryc. 2d).
6. Ceramika ręcznie lepiona (ryc. 2f-h; ryc. 3a-h).

Chronologia: La Tene III, I w. p.n.e.

Grób 12 – jamowy

Na głębokości 25 cm pod powierzchnią ziemi – owalna jama o wymiarach 2 x 1 m. Dno na głębokości 75 cm. Wypełnisko stanowiła smolistoczarna, przepalona ziemia z węglami i kośćmi. W górnej warstwie jamy – potłuczona ceramika i liczne zabytki metalowe. Pod nimi znaleziono duży miecz żelazny, złamany na pół, skrzyżowany z długim grotem włóczni. Na dnie jamy leżał nóż żelazny. W planie płaskim na głębokości 40 cm widoczny był wyraźny ślad spalonej skrzynki(?) o wymiarach 0,2 x 0,3 m (ryc. 4).

Ryc. 4. Siemiechów stanowisko 2, grób 12. Plan i przekrój; a-k – żelazo

Ryc. 5. Siemiechów stanowisko 2, grób 12. A-f – naczynia lepione w ręku

Ryc. 6. Siemiechów stanowisko 2, grób 12. A-e – naczynia lepione w ręku

Zawartość:

1. Dłutko żelazne z lekko spłaszczoną tulejką z półkolistym ostrzem, dług. 9,5 cm (ryc. 4e).
2. Fibula żelazna o konstrukcji późnolateńskiej z kolankowatym kabłąkiem, odm. K wg klasyfikacji J. Kostrzewskiego, dług. 7 cm (ryc. 4a).
3. Tok żelazny z okrągłą tulejką i ostrą częścią dolną, dług. 5,4 cm (ryc. 4b).
4. Szydło żelazne z trzonkiem w przekroju czworograniastym. Ostrze w przekroju okrągłe, dług. 9,5 cm (ryc. 4f).
5. Igła żelazna z uszkiem owalnym, dług. 7,4 cm (ryc. 4i).
6. Kółko żelazne z drutu o przekroju okrągłym, średn. 3,8 x 3 cm (ryc. 4g).
7. Okucie żelazne z rozwidlonym i rozklepanym zakończeniem, dług. 7 cm (ryc. 4j).
8. Gwóźdź żelazny z półkulistą główką, dług. 2,4 cm  (ryc. 4h).
9. Nóż żelazny z trzpieniem wyodrębnionym od strony ostrza, dług. 23,5 cm (ryc. 4k).
10. Duży, smukły grot włóczni z ornamentem wytrawianym kwasami. Środkiem liścia biegnie ostre, wydatne żeberko, sięgające od tulejki aż do czubka liścia grotu. Należy do grupy II odm. A wg klasyfikacji M. D. i R. Wołągiewiczów. Tulejka okrągła z przetyczką. Dług. 49 cm, szer. 4,5 cm (ryc. 4c).
11. Obosieczny miecz żelazny, wzorowany na celtyckich. Typ I wg klasyfikacji J. Kostrzewskiego. Wąski, długi trzpień do rękojeści zakończony guzem. Jelec dzwonowaty. Miecz tkwi w pochwie żelaznej, wykonanej z dwu blach spojonych rynienkowatym okuciem na brzegach. Dolna część zakończona ostrołukowo. W górnej części pochwy zawieszka do pasa. Druga strona pochwy zdobiona wypukłym ornamentem. Długość miecza w pochwie 1,01 m, szer. 5,5 cm, (ryc. 4d).
12. Ceramika ręcznie lepiona (ryc. 5a-f; ryc. 6a-e).

Chronologia: La Tene III, I w. p.n.e.

Grób 25 – jamowo-popielnicowy

Owalną jamę 1,2 x 1,6 m odkryto na głębokości 40 cm pod powierzchnią ziemi, dno jamy na głębokości 70 cm. W górnej warstwie smolistoczarnego wypełniska jamy zalegała potłuczona ceramika (160 fragmentów), m.in. fasetowane brzegi naczyń, fragment prawdopodobnie noża żelaznego oraz kabłąk drucikowatej fibuli żelaznej. Niemal w centrum jamy, na głęb. 46 cm, znajdował się hełm żelazny użyty jako popielnica, wypełniony spalonymi kośćmi ludzkimi, na których leżał nóż żelazny z kolistym zakończeniem rękojeści. Drugi identyczny nóż znajdował się głębiej, wśród kości. Reszta wyposażenia, a więc: miecz rytualnie zgięty, grot włóczni, umbo, kabłąk do wiadra – tworzyła wraz z hełmem zwarte skupisko (ryc. 7). Pod umbem znajdowała się niewielka ilość spalonych kości ludzkich (dorosłego mężczyzny) .

Ryc. 7. Siemiechów stanowisko 2, grób 25. Plan i przekrój; a-f – żelazo

 

Ryc. 8. Siemiechów stanowisko 2, grób 25. A-g – żelazo

Ryc. 9. Siemiechów stanowisko 2, grób 25. A-l – naczynia lepione w ręku

Ryc. 10. Siemiechów stanowisko 2. Hełm żelazny

Zawartość:

1. Żelazny hełm celtycki o konstrukcji trzyczęściowej (Jażdżewska 1994, s. 63). Półkulisty dzwon hełmu jest stosunkowo dobrze zachowany. Nakarczek poziomy, kanciasty, uszkodzony. Hełm posiada dwa policzki, pierwotnie umieszczone na zawiasach. Na wewnętrznej stronie policzków znajdują się żelazne rurki (szlufki) do przeciągnięcia rzemyka, przytrzymującego wyściółkę, najprawdopodobniej skórzaną, wewnątrz hełmu. Daszek dość wydatny. Średnice: 30,7 x 23,5 cm, wys. dzwonu 13,5 cm (ryc. 10).
2. Obosieczny miecz żelazny w żelaznej pochwie, z prosto ukształtowaną głownią przy podstawie rękojeści i prostym jelcem, bardzo zniszczony, trzykrotnie zgięty. Typ III–IV wg klasyfikacji M. D. i R. Wołągiewiczów. Mógł on być wzorowany na długich mieczach celtyckich lub rzymskich. Dług. 97,3 cm (ryc. 8a).
3. Żelazny, smukły grot włóczni z wydatnym, ostrym żeberkiem środkowym. Ostrze po obu stronach zdobione jest ornamentem jodełkowym, wytrawianym kwasami. Groty takie przypisywane są Celtom. Odmiana A grupy II wg klasyfikacji M. D. i R. Wołągiewiczów. Dług. 31,5 cm, szer. 3 cm (ryc. 8b).
4. Stożkowate umbo z bardzo szerokim kołnierzem i płaskimi, tarczowatymi główkami nitów. Typ IV wg klasyfikacji J. Kostrzewskiego, typ. V-VI wg D. Bohnsacka. Średnica 22 cm (ryc. 8e).
5. Nóż żelazny z rękojeścią zakończoną kółkiem, wzorowany na nożach celtyckich. Brak czubka. Zachowana dług. 12,7 cm, przed konserwacją 13,2 cm (ryc. 7d).
6. J. w., zachowana dług. 17 cm (przed konserw. 17,7 cm) (ryc. 7c).
7. Fragment fibuli z okrągłego drutu żelaznego, prawdopodobnie o czterozwojowej sprężynie. Kabłąk łukowato wygięty. Pochewki brak. Odmiana M wg klasyfikacji J. Kostrzewskiego. Zachowana dług. 3,2 cm (ryc. 7a).
8. Żelazny element zdobniczy (motyw roślinny) kształtu litery „ S", być może ozdoba pochwy miecza. Dług. 4,2 cm (ryc. 8c).
9. Fragment noża żelaznego z jednostronnym podcięciem przy trzpieniu. Zachowana dług. 10,9 cm, przed konserwacją 11,7 cm (ryc. 7f).
10. Część półkolistego kabłąka żelaznego do wiadra drewnianego. Zachowana dług. 24 cm (ryc. 7e).
11. 4 fragmenty prawdopodobnie obręczy żelaznej od w/w wiadra. Zachowana dług. 23,1 cm (ryc. 8g).
12. Żelazne, esowate zakończenie prawdopodobnie kabłąka innego wiadra. Dług. 4 cm (ryc. 8d).
13. Klamra (?) dwuczęściowa, żelazna z zaczepami od spodu. Dług. 9,6 cm (ryc. 8f).
14. Fragment okucia żelaznego. Zachowana dług. 3 cm (ryc. 7b). Poza w/w kilka fragmentów blachy żelaznej, być może z pochwy miecza.
15. Ceramika ręcznie lepiona (ryc. 9a-l).

Chronologia: La Tene III, I w. p.n.e.

Na głębokość 25 cm odsłonięto w niewielkiej odległości od siebie dwa skupiska ceramiki ręcznie lepionej oraz 2 ułamki naczyń toczonych, najprawdopodobniej z osady późnorzymskiej. Pod jednym ze skupisk ceramiki na głębokości 63 cm znaleziono żelazną miniaturę tarczy, fragment grzebienia kościanego, gładzik kamienny i kulka spalonych kości ludzkich (ryc. 11).

Ryc. 11. Siemiechów stanowisko 2, grób 39. Plan i przekrój; a – kość, b – kamień, c,e – glina, d – żelazo

Ryc. 12. Siemiechów stanowisko 2, grób 39. A-c,f-i – ceramika lepiona ręcznie,
d-e – naczynia wykonane na kole garncarskim

Zawartość:

1. Miniaturowa tarcza żelazna kształtu prawie prostokątnego, z bogatym ornamentem wybijanym tłoczkiem. Od spodu imacz przymocowany dwoma nitami. Wys. 6,5 cm, szer. 3,5 cm (ryc. 11d).
2. Maleńki fragment jednopłytowego grzebienia kościanego o najprostszej konstrukcji. Typ A wg S. Thomas. Wymiary 1,4 x 0,9 cm (ryc. 11a).
3. Gładzik kamienny o wymiarach 3,5 x 3,6 x 2,5 cm (ryc. 11b).
4. Ceramika ręcznie lepiona (ryc. 11c,e; ryc. 12a-c, f-i) i 2 fragmenty naczyń toczonych (przypadkowe), (ryc. 12d, e).

Chronologia: wczesny okres rzymski, II w. n.e. ewentualnie pocz. III w. n.e., faza B2/C1

Grób 46 – popielnicowy

W jamie wypełnionej szczątkami stosu na głębokość 52 cm od powierzchni ziemi odsłonięto popielnicę wazowatą o gładkiej, czarnej powierzchni. W popielnicy na spalonych kościach leżała miniaturowa tarcza żelazna i kółko żelazne. Głębiej wśród kości - paciory melonowate i liczne fragmenty zniszczonych, stopionych ozdób ze szkliwa i brązu. Na dnie popielnicy – przęślik gliniany (ryc. 13).

Ryc. 13. Siemiechów stanowisko 2, grób 46. Plan i przekrój; a – żelazo, b-c – glina

Ryc. 14. Siemiechów stanowisko 2, grób 46. A-g – „szkliwo”, h – żelazo, i – „szkliwo”

Zawartość:

1. Miniaturowa tarcza żelazna kształtu owalno-prostokątnego, z ornamentem wybijanym tłoczkiem. Od spodu imacz przymocowany dwoma nitami, dług. 5,8 cm, szer. 3,2 cm (ryc. 13a).
2. Paciory melonowate z szarego szkliwa, o średn. 1,4–2 cm (ryc. 14a-g).
3. Bezkształtny fragment szkliwa stopionego z brązem (ryc. 14i), 12 drobnych ułamków szkliwa wielobarwnego i brązu – stopionych ze spalonymi kośćmi ludzkimi.
4. Kółko żelazne, średn. 3,1 cm (ryc. 14h).
5. Dwustożkowaty przęślik gliniany, średn. 4,3 cm (ryc. 13b).
6. Popielnica – ręcznie lepione, wazowate naczynie, gładkie, czarne. Ostry załom brzuśca umieszczony wysoko, dno płaskie. Wysokość 13 cm (ryc. 13c).

Chronologia: wczesny okres rzymski, faza B2 (II w. n.e.).

Podsumowanie

Spośród zabytków o proweniencji celtyckiej z cmentarzyska w Siemiechowie na szczególną uwagę zasługuje w pierwszym rzędzie hełm z grobu 25. Ponieważ był on już wielokrotnie  omawiany w publikacjach, warto zauważyć, że wg G. Ulberta jest to forma galijska, używana także przez armię cesarską. Badacz ten zaliczył hełm z Siemiechowa do typu Agen/Port, występującego w I w. p.n.e., na pewno przed panowaniem Augusta. Według klasyfikacji Robinsona (1975) hełm należy określić jako typ COOLUS G i datować na trzecią ćwierć I w. n.e. Z kolei w pracach H. Windla (1976) i U. Schaaffa (1980) prezentowany jest zespół grobowy z Mihova w płn.-zach. Jugosławii, datowany na okres późnolateński, zawierający hełm żelazny, miecz i nóż z kolistym zakończeniem prawie identyczny jak z grobu 25 w Siemiechowie.

Opierając się na w/w opiniach, o znalezisku z Siemiechowa pisałam, że był to hełm szeregowego legionisty rzymskiego.

W najnowszej pracy P. Kaczanowskiego (1992, s. 172) autor, powołując się na artykuł U. Schaaffa (1988, s. 307, Abb. 24), zalicza hełm z Siemiechowa do hełmów celtyckich, znanych przede wszystkim z terenów słowiańskich. U. Schaaff bliżej określa to znalezisko jako hełm późnoceltycki, typ wschodnioceltycki z I w. p.n.e. o charakterystycznej trzyczęściowej konstrukcji. Ponieważ jednak prawie identyczne hełmy nosili także legioniści rzymscy, nie jest może błędnym określenie „hełm legionisty rzymskiego"? Zabytki towarzyszące hełmowi są wyraźnie celtyckie, być może również powstały pod wpływem kultury celtyckiej. I tak: miecz żelazny z grobu 25, bardzo zniszczony – wzorowany był na długich mieczach celtyckich lub rzymskich. Podobnie długi, smukły grot włóczni z ornamentem wytrawianym kwasami przypisać można Celtom. Dwa noże z kolistymi zakończeniami uważane są za importy celtyckie (E. Kaszewska, 1984, s. 26 i ryc. 19).

Kolejnym przykładem grobu wojownika jest grób 12 z wyjątkowo bogatym wyposażeniem, z którego miecz, grot włóczni i tok noszą wyraźnie znamiona wpływów celtyckich. Miecze typu I wg klasyfikacji J. Kostrzewskiego stosunkowo często występują na cmentarzyskach późnolateńskich (J. Kostrzewski, 1919, s. 12, ryc. 14), natomiast toki żelazne są dość rzadko spotykanymi importami z terenu kultury celtyckiej (E. Kaszewska, 1984, s. 30). Wyjątkowym okazem ze względu na wielkość (dł. 49 cm) i doskonały stan zachowania jest grot włóczni z ornamentem wytrawianym kwasami. Podobny zabytek pochodzi z Kowalewic na Śląsku (M. Jahn 1916, s. 94, ryc. 1) i z Zadowic (E. Kaszewska, 1984, s. 31, ryc. 25).

Z grobów 39 i 46 pochodzą opisane już w części materiałowej żelazne miniatury tarcz przypuszczalnie wzorowane na celtyckich okazach. Daleką do nich analogię znajdujemy na kotle z Gundestrup (W. Hensel, 1973, s. 139, ryc. 61). Zabytki te mają szczególny walor, pozwalają bowiem określić wygląd tarcz o normalnych wymiarach.

Miniatury tarcz znane są z takich cmentarzysk kultury przeworskiej jak: w Opatowie, woj. częstochowskie, datowane na fazę B2/C1 (K. Godłowski, 1959, pl. 29,30), w Mierzynie Grobli, woj. piotrkowskie (z badań M. Gąsiora, nie publikowane, datowane ogólnie na okres rzymski), w Piaskach, woj. piotrkowskie, datowane na B2/C1 (T. Horbacz, M. Olędzki, 1983, pl. 307), w Nadkolu, woj. siedleckie, datowane na fazę B2a (J. Andrzejowski, 1985, s. 105), gdzie w grobie kobiecym obok żelaznej miniatury tarczy znaleziono m.in. paciory melonowate, podobnie jak to miało miejsce w grobie 46 w Siemiechowie.

Z niedawnych badań na cmentarzysku kultury wielbarskiej w Nowym Targu, woj. elbląskie (P. Kaczanowski, J. Zaborowski, 1988, s. 226), z grobu najprawdopodobniej kobiecego, datowanego na fazę B15 pochodzi brązowa miniatura tarczy, niemal identyczna jak z grobu 46 w Siemiechowie. Idea miniaturyzacji narzędzi i broni jest osobnym problemem i wymaga odrębnego opracowania. Zastanawia także fakt występowania takich miniatur w grobach kobiecych.

Niewątpliwie importem celtyckim, poza elementami uzbrojenia jest pacior z niebieskiego szkliwa z grobu 10 w Siemiechowie. Jest on jednocześnie wyznacznikiem żeńskiej płci osoby pochowanej (T. Liana, 1970, s. 435, 458), co poświadcza też pozostałe wyposażenie grobu.

Opisane powyżej ciekawsze zespoły grobowe z elementami celtyckimi, których jest stosunkowo dużo na niewielkim cmentarzysku w Siemiechowie – są ciekawym przyczynkiem do poznania roli Polski środkowej w kontaktach handlowych z prowincjami rzymskimi.

Powołując się na opinię B. Abramka (1985, s. 98) o importach, należy zauważyć, że: „występują one w rejonach o zagęszczonym osadnictwie, gdzie długa i nieprzerwana ciągłość zasiedlenia sprzyjała spokojnemu rozwojowi gospodarczemu". Ma to właśnie miejsce m. in. w Siemiechowie, Strobinie, Konopnicy, Niechmirowie Małej Wsi – gdzie ślady kontaktów handlowych ze światem celtyckim czy prowincjonalnorzymskim zaznaczają się w zespołach grobowych bardzo wyraźnie. Wiąże się to oczywiście z istnieniem szlaków handlowych – w tym wypadku zapewne z odgałęzieniem nadwarciańskim szlaku bursztynowego.

Literatura

• B. Abramek B., Kultura przeworska nad górną Wartą, [w:] Prace i Materiały Muzeum Archeologicznego i Etnograficznego w Łodzi. Seria Archeologiczna 1985, nr 32, s. 87–107,;
• J. Andrzejowski J., Informator Archeologiczny. Badania 1985, 1985, s. 104–105,;
• K Godłowski K., Opatów 1, distr. de Kłobuck, „Inventaría Archaeologica Pologne" 1959, fase. IV, pl. 29, 30,;
• W.Hensel W., Archeologia żywa, Warszawa 1973,.
• T.Horbacz T., M.Olędzki M., Cimetière de la période romaine à Piaski, „Inventaría Archaeologica Pologne" 1983, fase. LI, pl. 307,;
• M.Jahn M., Die schlesischen verzierten Waffen der Eisenzeit. Schlesiens Vorzeit in Bild und Schrift, N. F., Wrocław 1916, t. VII, cz. 1,;
• M.Jażdżewska M., Cimetière de La Tène III et de la période romaine à Siemiechów, „Inventaría Archaeologica Pologne" 1983, fasc. XLIX, pl. 295–301,;
• M.Jażdżewska M., Rzymski hełm legionisty znaleziony w Polsce, „ Wiadomości Archeologiczne" 1983, t. XLVIII, z. 1, s. 37–4 3,;
• M.Jażdżewska M., Najciekawsze obiekty na stanowisku kultury przeworskiej w Siemiechowie nad górną Wartą, [w:] Prace i Materiały Muzeum Archeologicznego i Etnograficznego w Łodzi. Seria Archeologiczna 1985, nr 32, s. 109–129,;
• M.Jażdżewska M., Ein römischer Legionärshelm aus Polen, „ Germania" 1986, t. 64, s. 61–73;,
• M.Jażdżewska M., A roman legionary helmet found in Poland, „ Gladius" 1986, t. XVII, s. 57–62,;
• M.Jażdżewska M., Cimetière de la Tène III et de la période romaine à Siemiechów (suite), „Inventaría Archaeologica Pologne", fasc. LXIV, pl. 386–392,;
• P.Kaczanowski P., Bemerkungen zur Chronologie des Zustroms römischer Waffenimporte in das europäische Barbaricum, [in:] Probleme der relativen und absoluten Chronologie ab Latènezeit bis zum Frühmittelalter, Kraków 1992,.
• P.Kaczanowski P., J.Zaborowski J., Bemerkungen über die Bewaffnung der Bevölkerung der Wielbark-Kultur, [w:] Kultura wielbarska w młodszym okresie rzymskim. (Materiały z konferencji), Lublin 1988, t. 1, s. 221–239,;
• E.Kaszewska E., Zadowice, tysiącletnie cmentarzysko na bursztynowym szlaku, Łódź 1984,;
• J.Kostrzewski J., Die ostgermanische Kultur der Spätlatenezeit, Mannus-Bibliothek, Leipzig-Würzburg 1919, t. 1–2 ,;
• T.Liana T., Chronologia względna kultury przeworskiej we wczesnym okresie rzymskim, „Wiadomości Archeologiczne" 1970, t. 35, s. 429–492,;
• H. R.Robinson H. R., The Armour of Imperial Rome, London 1975,;
• U.Schaaff U., Ein spätkeltisches Kriegergrab mit Eisenhelm aus Novo Mesto, „Situla" 20/21, Ljubljana 1980, s. 397–413,;
• U.Schaaff U., Keltische Helme, [in:] Antike Helme, Mainz 1988, s. 293–317,;
• H.Windl H., Zur Chronologie des Gräberfeldes von Mihovo, Unterkrain (Dolejnsko), „Annalen Natur-historischen Museums in Wien" 1976, Bd. 80, s. 877–894.

 

AUSGEWÄHLTE GRÄBERKOMPLEXE MIT KELTISCHEN EINFLUSS-SPUREN AUF DEM GRÄBERFELD DER PRZEWORSK-KULTUR ES SIEMIECHÓW, WQIW. SIERADZ

Zusammenfassung

In den Jahren 1974–1990 hat das Museum der Stadt Pabianice die Forschungsarbeiten auf der Przeworsk-Kultur-Fundstelle durchgeführt; anfänglich in der Siedlung aus der spätrömischen Zeit, später auch auf dem spätlatene-frührömischen Gräberfeld. Es wurden 62 Brandgräber freigelegt. Die meisten sind reich ausgestattet, u.a. mit Wallen mit keltischen Einflußspuren. Diese Gräber sind Gegenstand der vorliegenden Bearbeitung, die einen Teil der monographischen Veröffentlichung über das ganze Gräberkomplex in Siemiechów bildet.

Besonderer Aufmerksamkeit ist das Grab Nr. 25 wert, mit sensationeller Ausstattung. Als Aschegefäß wurde hier ein Eisenhelm verwendet, der den keltisch-italischen Helmen nachgebildet ist. Er befand sich in der Grube mit Ausmaß 1,2x1,6 m. Außer anderen zahlreichen eisernen Gegenständen der ortsüblichen Abstammung fand man auch Fragmente der Bewaffnung mit Spuren der keltischen Einflüsse: Eisensch wert in der Scheide – Typ III–IV nach M. D. und R. Wołągiewicz, Speerspitze mit geätztem Ornament – Art A, Gr. II nach Wołągiewicz, 2 Messer mit ringförmigen Griffenden und große Anzahl der spätlatenen Keramik.

Prof. G. Ulbert aus München zählte den Helm aus Siemiechów zum Typ A gen/Port, der dem 1. Jh. v. Chr. entstammte. Es ist, nach Ulbert, eine gälische Form, die auch von den Cäsarkrieger getragen wurde. Deshalb habe ich in meinen früheren Arbeiten die Bezeichnung „Helm des römischen Legionärs" gebraucht. P. Kaczanowski, sich an Schaaffs Arbeit stützend, zählt den Helm zu den keltischen Erzeugnissen. Nach U. Schaaff „besteht kein Zweftel, daß der in Polen gefundene Helm der Familie der »Helme vom ostkeltischen Typ« des 1. Jh. v. Chr. angehört".

In einem anderen, reich ausgestatteten spätlatenen Kriegergrab (Nr. 12) zu den keltischen Beigaben gehören: Schwert mit Scheide –T yp I nach J. Kostrzewski, Speerspitze – außerordentlich groß (49 cm), ausgezeichnet gut erhalten, mit geätztem Ornament und Lanzenfuß, verhältnismäßig selten in der Przeworsk-Kultur auftretendes Import stück aus dem keltischen Raum.

Den keltischen Mustern entstammen höchstwahrscheinlich auch die eisernen Minischilder, gefunden in frührömischen Gräbern Nr. 39 und Nr. 46. Das Grab Nr. 46, den Beigaben nach, war ein Frauen grab.

Der einzige Fund, der keine Verbindung mit den Waßenbeigaben hat, ist eine nach Millefiori-Technik gemachte Glasperle, aus dem Spätlatenegrab Nr. 10 – zweifelsohne ein keltisches Importstück.

Die Spuren der Handelsbeziehungen mit der keltischen oder provinzrömischen Welt sind sehr eindeutig auf den Gräberfeldern der oberen Warta – Siemiechów, Strobin, Konopnica, Niechmirów Mała Wieś.