Muzeum Górnictwa Węglowego w Zabrzu – Skansen Górniczy „Królowa Luiza” – Szyb „Carnall”

Szyb „Carnall” jest naziemną częścią skansenu górniczego „Królowa Luiza”. Jego największą atrakcją jest potężna parowa maszyna wyciągowa z 1915 r. Znajduje się tutaj także wiele budynków pokopalnianych, zaadaptowanych na cele turystyczne.

Opis

Skansen Górniczy „Królowa Luiza” jest jednym z działów działających w strukturze istniejącego od 1981 r. Muzeum Górnictwa Węglowego. W jego skład wchodzi opisywana tutaj część naziemna wokół dawnego szybu „Carnall” oraz część podziemna – szyb „Wilhelmina”. 

Kompleks budynków Skansenu Górniczego „Królowa Luiza” znajdujący się przy ul. Wolności 410 składa się z następujących obiektów:

• budynku łaźni łańcuszkowej, w którym prowadzona jest m.in. działalność kulturalna, obejmująca spektakle teatralne i koncerty;
• budynku stacji sprężarek i rozdzielni, który służy m.in. celom turystycznym;
• budynku nadszybia, obejmującego wieżę wyciągową Zabrze II „Carnall” o powierzchni 700 m² oraz strefę ekspozycyjną;
• budynku maszyny wyciągowej szybu Zabrze II „Carnall”, w którym znajduje się unikatowa maszyna parowa służąca do celów pokazowych;
• budynku biura TM (tzw. akumulatorownia), który służy szerzeniu działalności oświatowej, m.in. prowadzeniu lekcji muzealnych;
• budynku zmiękczalni wód, który służy obsłudze turystycznej oraz sprzedaży pamiątek;
• budynku magazynu budowlanego, który służy tylko i wyłącznie jako magazyn;
• budynku biura TM, w którym znajdują się pomieszczenia biurowe, w tym administracja Skansenu Górniczego „Królowa Luiza”;
• budynku maszyny wyciągowej „Zabrze I”, w którym to znajduje się magazyn i pomieszczenie ochrony.

Najcenniejszym zabytkiem w skansenie jest unikatowa parowa maszyna wyciągowa o mocy 2 tys. KM wyprodukowana w 1915 r. w Eisenhuette Prinz Rudolfh w Duelmen w Niemczech, która do 1990 r. obsługiwała szyb „Carnall” o głębokości 503 m. Składająca się z dwóch cylindrów o średnicy 95,5 cm maszyna opuszczała klatki wyciągowe z prędkością ok. 10 m/s przy ciśnieniu pary 12–8 atm. Obecnie maszyna nie wyciąga urobku, ale turyści podziwiać mogą pracę tłoków wysuwających się z dwóch wielkich cylindrów oraz ruch potężnego koła pędnego.

W sąsiednim budynku nadszybia z wieżą wyciągową eksponowane są: urządzenia szybowe, czynny system łączności, warsztat szybowy, oddziałowa stacja ratownicza, różnego rodzaju liny wyciągowe i wyposażenie klatek szybowych. Z wierzchołka stalowej, nitowanej wieży wyciągowej o wysokości 30 m podziwiać można przemysłową panoramę Górnego Śląska. W rozdzielni zachowały się między innymi amperomierze, woltomierze i wyłączniki olejowe z początku XX w. Na uwagę zasługują również kompresorownia, warsztat elektryczny, budynek wentylatora, akumulatorownia, maszynownia dawnego szybu „Prinz Schoenaich”, łaźnia łańcuszkowa i cechownia, powstałe w II poł. XIX i początku XX w.

Na terenie skansenu znajdują się także zabytki pozyskane ze zlikwidowanych kopalń, z których najcenniejsze to: jedyna zachowana w Polsce bębnowa maszyna wyciągowa z podwójnym rozprężaniem pary z 1910 r., unikatowy wentylator systemu Guibald z 1907 r. oraz rzeźba – fontanna z postaciami czterech muzykantów z orkiestry górniczej, pochodząca z lat 50. ubiegłego wieku.

Ponadto podziwiać tutaj można kolekcję zabytkowych samochodów i motocykli prezentowaną przez Koło Pojazdów Zabytkowych Automobilklubu Śląskiego, które znajduje się w budynku dawnej kompresorowni.

Teren skansenu bywa miejscem wielu niecodziennych działań kulturalnych, takich jak: koncerty, spektakle teatralne, wystawy, happeningi, czy rajdy zabytkowych pojazdów.

Data lub czas powstania

XVIII w.

Kopalnia Węgla Kamiennego „Królowa Luiza” powstała w 1791 r. Skansen Górniczy został natomiast udostępniony do zwiedzania w 1993 r.

Materiał budowlany

Obiekt murowany – cegła.

Historia

Kopalnia Węgla Kamiennego „Królowa Luiza” została założona w 1791 r. i była przedsiębiorstwem, które zapoczątkowało industrializację Górnego Śląska w XIX i XX w. W 1993 r. Muzeum Górnictwa Węglowego w Zabrzu utworzyło tam Skansen Górniczy „Królowa Luiza”.

Forma ochrony prawnej

Kopalnia „Królowa Luiza” jest wpisana do wojewódzkiego rejestru zabytków pod nr rej. A/1539/93 z 20.12.1993 r. W rejestrze widnieją: budynek nadszybowy szybu „Carnall”, maszynownia szybu „Carnall”, maszynownia szybu „Zabrze I”, budynek kompresorów, budynek łaźni, budynek skraplarni powietrza (warsztaty), budynek magazynu oraz budynek cechowni.

Położenie obiektu

Szyb „Carnall” położony jest w dzielnicy Zaborze przy głównej ulicy miasta, Wolności 410, za potężnym gmachem klubu MOSIR Zabrze, w odległości ok. 2 km od centrum Zabrza.

Dostępność

Szyb „Carnall” Skansenu Górniczego „Królowa Luiza” jest czynny od wtorku do piątku w godz. od 8:00 do 14:00, w soboty po wcześniejszej rezerwacji oraz w niedziele o godz. 11:00. Zwiedzanie jest możliwe jedynie z przewodnikiem, po uprzedniej rezerwacji.

Źródła, informacje w Internecie

www.luiza.zabrze.pl