Zespół klasztorny Reformatów w Wieluniu

Klasztor reformatów z XVII w., przebudowany w XVIII w., znajduje się przy północnej ścianie kościoła. Murowany, jednopiętrowy z wirydarzem pośrodku otoczonym trzema skrzydłami. Podstawowym obiektem zespołu jest kościół pw. Zwiastowania NMP z 1629 r.

Opis

Kościół pw. Zwiastowania NMP to murowana, orientowana świątynia reprezentująca styl barokowy. Wnętrze kościoła jest równie imponujące jak jego zewnętrzna kubatura i towarzyszące mu zabytkowe elementy wewnątrz zespołu klasztornego. Wypełnia je jedna prostokątna nawa i węższe półkoliste prezbiterium (na zewnątrz wieloboczne). Kruchta posiada sklepienie krzyżowe, natomiast w pozostałej części występuje sklepienie kolebkowe z lunetami. Ołtarz główny i pozostałe cztery ołtarze boczne, konfesjonały, ławki i inne elementy z II poł. XVIII w. wykonane zostały z drewna dębowego. W nawie znajdują się popiersia dwunastu apostołów oraz liczne murowane epitafia.  W 1683 r. na sklepieniu nawy pojawiły się wspaniałe polichromie przedstawiające Niepokalane Poczęcie. Zostały one przemalowane dwukrotnie w II poł. XVIII w. oraz w poł. XX w. Prezbiterium zdobią polichromie z okresu dwudziestolecia międzywojennego (namalowane z okazji trzysetnego jubileuszu świątyni) przedstawiające Przemienienie Pańskie. Podłogę kościoła tworzy marmurowa posadzka z 1765 r., pod którą znajdują się XVII-wieczne podziemia będące miejscem spoczynku niegdysiejszych zakonników. Wewnątrz świątyni znajduje się również barokowy konfesjonał lavabo z czarnego marmuru oraz klęcznik z krucyfiksem.
Rzeźba Ukrzyżowanego Chrystusa w otoczeniu posągów świętych i Matki Boskiej zdobi główny ołtarz kościoła. Nad ołtarzem dostrzegamy postacie Boga Ojca w otoczeniu aniołów oraz Ducha Świętego pod postacią gołębicy. W ołtarzach bocznych umieszczono płócienne obrazy z wizerunkami świętych. Odbudowana po zawaleniu z 1760 r. część kościoła jest opilastrowana i posiada zdobienia, natomiast pozostała część jest oszkarpowana. Zrekonstruowana w 1763 r. fasada dzieli gzyms tworząc dwie kondygnacje. Na szczycie drugiej kondygnacji znajduje się późnobarokowy szczyt zwieńczony sygnaturką. Dwuspadowe dachy na różnych poziomach znajdują się zarówno nad nawą jak i nad prezbiterium. Niższy również zwieńczony jest szczytem zaopatrzonym w sygnaturkę. Ponad bocznym wejściem do kruchty umieszczono balkon.
W skład zespołu wchodzi również XVII-wieczny, dwukondygnacyjny, klasztor na planie prostokąta, przylegający do kościoła od strony północnej. Jego korytarze ze sklepieniami krzyżowymi oraz przyległe do nich cele obiegają wirydarz. Refektarz posiada sklepienie kolebkowe z lunetami. Zabytkowa rzeźba Chrystusa w grobie z 1761 r., znajdująca się niegdyś w nieistniejącej już przyświątynnej kaplicy, została umieszczona w korytarzu łączącym klasztor z kościołem. Autorem rzeźby był XVIII-wieczny zakonnik Juniper Wrocławski. Ponadto przed kościołem znajdują się dwie piaskowcowe kolumny Matki Boskiej Niepokalanej (1763 r.) oraz św. Jana Nepomucena (1784 r.)

Data lub czas powstania

1629 r. (XVII w.)

Rozpoczęcie budowy nastąpiło w roku 1629, natomiast zakończenie w roku 1634.

Materiał budowlany

Klasztor murowany z kamienia wapiennego, otynkowany.

Historia

Historia reformatów sięga początków XVI w. kiedy to powstały pierwsze ruchy protestanckie w Niemczech. Reformaci to radykalny odłam franciszkanów głoszący ścisłą zasadę ubóstwa oraz budowę domów ścisłej obserwancji. W Polsce pierwszy ruch ten rozpoczął swoją działaność na przełomie XVI i XVII w. Inicjatywa czterech osób – Marcina Wierusz-Kowalskiego, Pawła Nierody, Franciszka Frakstyna i Pawła Niewęgłowskiego doprowadziła do decyzji o budowie kościoła i klasztoru reformatów w 1629 r. Surowcem do budowy świątyni był kamień wapienny. Budowla została ukończona po 5 latach. Od tego czasu historia klasztoru i kościoła Zwiastowania Najświętszej Marii Panny w Wieluniu była niezwykle barwna. W latach 1645–1653 w murach świątyni znaleźli schronienie franciszkańscy uciekinierzy z Wysp Brytyjskich, gdzie angielskie wojny domowe dotkliwie potraktowały innowierców. Potop Szwedzki, który zalał Rzeczpospolitą w 1655 r. doprowadził do splądrowania zespołu klasztornego. Dwa lata po zakończeniu wojen ze Szwecją w 1662 r. na terenie klasztoru działalność rozpoczęło wyższe seminarium duchowne. W poł. XVIII w. nastąpiła rozbudowa klasztoru, który przyjął dzisiejsze rozmiary. Rok 1760 okazał się tragiczny dla budynku kościoła, gdyż doszło do zawalenia się fasady z powodu podmycia fundamentów przez wodę. W roku 1763 dokonano odbudowy frontonu oraz dobudowano furtę klasztorną z późnobarokowym szczytem, chór oraz kruchtę, którą od nawy głównej oddzielono okazałą żelazną kratą (przeniesiona później do innych świątyń). Lata 1784–1786 to okres, w którym dobudowano korytarz biegnący wzdłuż kościoła. Upadek powstania styczniowego i ukaz carski z 1864 r. doprowadził do likwidacji dóbr zakonnych na obszarze Królestwa Polskiego. Świątynia stała się zwykłym, wieluńskim kościołem parafialnym, natomiast klasztor zamieniono na garnizon straży granicznej. Część zabudowań poddano licytacji w 1890 r. Dopiero po zakończeniu I wojny światowej w 1920 r. zespół klasztorny powrócił do swoich pierwotnych właścicieli – Zakonu Reformatów. Budynek klasztorny był częściowo zdewastowany, dlatego też niezwłocznie przystąpiono do prac remontowych. W 1922 r. w zespole otwarto nowicjat. Obchody 300 rocznicy fundacji klasztoru w 1929 r. były przyczynkiem do ufundowania groty w pobliżu kościoła przypominającej tą z Lourdes. Zbudowana ona została z  piaskowca żelazistego. II wojna światowa również nie oszczędziła przybytku reformatów. W latach okupacji w klasztorze mieściły się koszary SS, a kościół stał się siedzibą ludności niemieckiej zamieszkującej ówczesny Wieluń. Po zakończeniu wojny obiekt został przeznaczony na cele edukacyjne – najpierw na siedzibę Liceum Pedagogicznego, później Zespołu Szkół Zawodowych (1958 r.), a następnie warsztaty gastronomiczne ZSZ (1964 r.). Po roku 1989 cały zespół znalazł się w posiadaniu franciszkanów.

Forma ochrony prawnej

Wpisy w wojewódzkim rejestrze zabytków:

• Zespół klasztorny reformatów - Klasztor, nr rej.: 965 z 1967-12-30
• Zespół klasztorny reformatów - Kościół pw. Zwiastowania NMP, nr rej.: 964 z 1967-12-30

Położenie obiektu

Obiekt zlokalizowany jest poza dawnymi murami miejskimi, których linia wyznacza obszar starego miasta. Dogodny dojazd z drogi krajowej nr 8 na południe wzdłuż ulicy Wodnej.

Dostępność

Obiekt dostępny podczas nabożeństw. Możliwość zwiedzania obiektu po uprzednim uzgodnieniu.