Relikty bramy „Kaliskiej” w Wieluniu

Relikty bramy Kalisko-Dąbrowskiej z XIV w. odkryte w zachodniej części miasta w latach 2000−2001. Prace ujawniły wielofazowy i rozbudowany system obronny przedbramia z przyboczną wieżą, obecnie częściowo zrekonstruowaną, dostawioną do bramy od północy.

Opis

Pozostałości Bramy Kaliskiej w obecnej formie to nadbudowana na przełomie XX i XXI w. rekonstrukcja budowli - pomnika z kamienia wapiennego odtwarzająca część nieistniejącej już flankującej wieży obronnej i przedbramia. Na szczycie pomnika umieszczono krzyż, a na jednej z bocznych ścian tablicę z napisem „Chrystusowi, Królowi, Zbawicielowi Świata na przełomie wieków 2000/2001 w 22 rocznicę pontyfikatu Jana Pawła II wierni Wielunianie”.

Data lub czas powstania

XIV w.

Początkowo w formie wnęki w umocnieniach drewniano-ziemnych, a od XV−XVI w. jako obiekt murowany.

Materiał budowlany

Obiekt murowany z cegły i kamienia wapiennego.

Historia

Brama Kaliska zlokalizowana na zachodnich rubieżach ówczesnego miasta została zbudowana w osi z Bramą Krakowską. Jej nazwa wzięła się od kierunku szlaku, w stronę którego prowadziła. Źródła historyczne podają jeszcze jedną nazwę bramy – Kalisko-Dąbrowska lub po prostu Dąbrowska, ponieważ trakt w stronę Kalisza przebiegał przez wieś o nazwie Dąbrowa. Najstarsze zapiski wskazują na fakt, iż na początku swojego istnienia brama była tylko wnęką w ziemnym wale obronnym, zaopatrzoną w drewniane wrota i będącą przejazdem przez fosę w stronę Kalisza.
Kolejne przebudowy doposażyły przejazd we flankującą wieżę przylegającą do muru obronnego, który zastąpił umocnienia drewniano-ziemne. Założenie to stanowiło dość nietypowe rozwiązanie, ponieważ z zasady wieże obronne budowano nad bramą, czego przykładem może być Brama Krakowska. Badania archeologiczne wykazały, iż wspomniana wieża zbudowana była na planie kwadratu o boku ok. 8 m i ścianach o grubości ok. 2,4 m. Na przełomie XV i XVI w. obiekt został rozbudowany o przedbramie będące swoistą szyją przejazdową szeroką na ok. 5 m, a swą długością przekraczającą 13 m. Oba końce przedbramia zostały wyposażone we wrota. Równocześnie dokonano poszerzenia fosy okalającej ten odcinek murów miejskich. Około sto lat później dokonała się ostatnia przebudowa Bramy Kaliskiej polegająca na stworzeniu swego rodzaju barbakanu będącego przedłużeniem istniejącej szyi przejazdowej o następne 24 m i pozwalającego pokonać całą fosę.
Pod koniec XVI w. mieszkańcy miasta zaczęli dobudowywać obiekty mieszkalne w obrębie kompleksu bramy, sprawiając iż obiekt stracił swój pierwotny, obronny charakter. Degradacja fortyfikacji miejskich rozpoczęta w połowie XVII w. oraz założenia planu regulacyjnego Wielunia z 1823 r. doprowadziły do rozbiórki Bramy Kaliskiej i zasypania fosy z przeznaczeniem na tereny zielone. Dopiero po II wojnie światowej prace archeologiczne i rekonstrukcyjne sprawiły, iż na pozostałościach fundamentów bramy nadbudowano elementy świadczące o dawnym znaczeniu założeń obronnych miasta. Na przełomie XX i XXI w. na nadbudowanych fragmentach Bramy Kaliskiej umieszczono pamiątkowy krzyż i tablicę ku czci Jana Pawła II.

Forma ochrony prawnej

Wpisy w wojewódzkim rejestrze zabytków:

• Relikty bramy Kaliskiej - pod powierzchnią placu Nowy Rynek, nr rej.: A/6 z 2002-12-30

Położenie obiektu

Obiekt usytuowany jest na Nowym Rynku, w pobliżu Muzeum Ziemi Wieluńskiej i Biblioteki Publicznej, u zbiegu ulic Św. Barbary, Augustiańskiej, Kaliskiej i Zamenhofa. Dojazd z drogi krajowej nr 45 w kierunku wschodnim ul. Kaliską lub od strony rynku ul. Augustiańską.

Dostępność

Obiekt dostępny bez ograniczeń.