Zespół klasztorny Augustianów w Wieluniu

Podstawowym obiektem klasztoru jest kościół poaugustiański pw. Bożego Ciała (kościół Nawiedzenia Najświętszej Maryi Panny), obecnie kolegiacki z połowy XIV w. We wnętrzu znajdują się gotycki portal i obrazy z XVI–XVIII w.

Opis

Okazała gotycko-barokowa bryła kościoła złożona jest z prostokątnej nawy, węższego, długiego, zamkniętego wielobocznie prezbiterium i dobudowanej od południa kaplicy. Świątynia orientowana. Od zachodu fasada ujęta została w dwie baszty i zwieńczona odtworzonym gotyckim blendowym trójkątnym szczytem. Kościół nakryty jest dachami dwuspadowymi. Od południa do kościoła prowadzi wejście przez gotycki portal z XIV w. o laskowanym obramieniu. Wewnątrz przy nawie od strony zachodniej znajduje się kruchta, nad nią chór połączony z biegnącymi wzdłuż osi nawy emporami, pochodzącymi wraz z filarami przyściennymi z barokowej przebudowy z XVII w., kiedy to kościół przebudowano na ścienno-filarowy. Nawę od prezbiterium oddziela gotycka ostrołukowa tęcza. Sklepienie prezbiterium jest kolebkowe z lunetami, zaś od strony południowej dobudowano kaplicę o sklepieniu krzyżowym. W prezbiterium zachowały się oryginalne wielkie ostrołukowe gotyckie okna między potężnymi szkarpami. W oknach prezbiterium umieszczono witraże przedstawiające sceny z życia zakonników, a także legendy o powstaniu miasta i klasztoru. Wewnątrz kościoła znajduje się wiele zabytkowych dzieł sztuki o znacznej wartości. Wyposażenie jest iście imponujące. W przeważającej większości stanowią one pozostałość  zniszczonej przez wojska niemieckie kolegiaty.

Data lub czas powstania

1217 r. (XIII w.)

Materiał budowlany

Kamień wapienny i piaskowiec.

Historia

Kościół Augustianów, współcześnie kościół pw. Bożego Ciała (kościół Nawiedzenia Najświętszej Maryi Panny) jest kościołem kolegiackim i najstarszym współcześnie istniejącym kościołem wieluńskim. Jego lokacja miała miejsce w połowie XIII w. z poruczenia Władysława Odonica. Początki współcześnie istniejącego obiektu prawdopodobnie sięgają XIV-wiecznej fundacji Kazimierza Wielkiego. W 1335 r., w miejsce spalonego poprzednika erygowano nowy, tym razem już murowany. Niestety w wieku XV budynek został zrabowany przez księcia oświęcimskiego, a w czasie „potopu szwedzkiego" został niemal całkowicie zrujnowany. Nie ominęły go też klęski w postaci pożarów, brzemienny w skutkach był ten z 1858 r., zwłaszcza że czasy Polski rozbiorowej nie sprzyjały pracom renowacyjnym.

W 1864 r. ukazem carskim w ramach represji popowstaniowych zlikwidowano wszystkie zakony w Królestwie Polskim. Dla augustianów pozostawiono jeden klasztor bez nowicjatu, właśnie wieluński, w którym znaleźli się zakonnicy z pozostałych, zlikwidowanych. Wówczas konwent wieluński liczył  26 osób – 22 ojców, 3 kleryków i 1 laika; przeorem został Dionizy Lebiedziński.

W 1893 r. kościół został odebrany augustianom i przekazany diecezji. Licząca 993 woluminy biblioteka i archiwum zostały przejęte przez władze zaborcze; część z nich wzbogaciła księgozbiory bibliotek warszawskich. W 1921 r. kościół wraz z klasztorem przejęli Misjonarze Świętej Rodziny prowadzący tu seminarium duchowne. Z ich inicjatywy budynek został otynkowany. W czasie II wojny światowej świątynia została zbezczeszczony przez okupanta niemieckiego, przeznaczono ją na obóz dla prześladowanej ludności żydowskiej Prawdopodobnie przewinęło się tutaj 10 tys. osób, które trafiły następnie do getta łódzkiego i do obozu zagłady w Chełmnie nad Nerem.

W 1965 r. bullą Pawła VI kościół podniesiono do rangi kolegiaty pod wezwaniem Nawiedzenia Najświętszej Marii Panny, a w roku 1971 obraz Matki Bożej Pocieszenia został koronowany przez kardynałów Stefana Wyszyńskiego i Karola Wojtyłę.

W kościele i budynku poklasztornym znajduje się kilka tablic pamiątkowych. W latach 1962–1964 dokonano renowacji kościoła, w jej ramach odbudowano ceramiczny dach, podniesiono jego kalenicę i odkuto zamurowane otwory okienne, założono witraże, poddano renowacji obrazy, przywracając budowli pierwotny, gotycki charakter.

Rodzaj zbiorów, ekspozycji

Lista najcenniejszych obiektów obejmuje m.in.:

• Zdjęcie z krzyża – późnogotycki obraz ze szkoły wrocławskiej, XVI w. znajdujący się w ołtarzu główny,
• Wizja św. Teresy z Avila – autorstwa renesansowego malarza włoskiego Giulio Cesare Proccaciniego z pocz. XVII w.,
• Grosz czynszowy – XVII-wieczny obraz ze szkoły Tycjana,
• Matki Bożej Pocieszenia – późnogotyckie rzeźby drewniane śś. Piotra i Pawła,
• srebrne gotyckie kielichy mszalne.

Szczególną uwagę zwraca wczesnogotycki portal, kuna – dawne narzędzie tortur służące do karania rzezimieszków.

Ciekawostki

W zachowanym północnym skrzydle klasztoru w korytarzu umieszczona kuna – średniowieczne urządzenie do przetrzymywania przestępców, składające się z trzech bloków kamiennych. Obiekt dostępny (ta część klasztoru jest otwarta). Dodatkowo w korytarzu kilka tablic pamiątkowych poświęconych księżom związanym z kościołem pw. Bożego Ciała.

W elewacji południowej zachowany portal gotycki, w który wstawione współczesne drzwi metalowe, z cyklem płaskorzeźb przedstawiających najważniejsze wydarzenia związane z historią Wielunia.

Forma ochrony prawnej

Wpisy w wojewódzkim rejestrze zabytków:

• Zespół klasztorny augustianów – Plebania, nr rej.: 962 z 1967-12-30
• Zespół klasztorny augustianów - Kościół pw. Bożego Ciała, nr rej.: 961 z 1967-12-30
• Zespół klasztorny augustianów - Dzwonnica, nr rej.: 963 z 1967-12-30

Położenie obiektu

Obiekt w centrum Wielunia, przy ul. Augustiańskiej wychodzącej z rynku w kierunku zachodnim. Najwyższy obiekt w centrum miasta, doskonale widoczny nawet z dalszej odległości.

Teren wokół kościoła należący do parafii to dawne ogrody klasztorne, znajdował się tu ponadto cmentarz. Jest tu również figura św. Jana Nepomucena, stojąca niegdyś przy ul. Różanej. Od północy do kościoła przylega budynek plebani. Obok, w rogu ulic Augustiańskiej i Okólnej znajduje się murowana barokowa dzwonnica z XVIII w.

Ok. 200 m na południowy wschód od obiektu (na rynku) przystanek komunikacji miejskiej.

Ok. 800 m na północny wschód od obiektu dworzec PKS w Wieluniu oferujący liczne połączenia lokalne oraz regionalne, a ponadto także do większych miast w Polsce, w tym do Łodzi, Warszawy, Wrocławia, Krakowa, Katowic i Opola.

Ok. 1200 m na północny wschód od obiektu dworzec PKP w Wieluniu, oferujący 2 połączenia dziennie do Katowic, 2 do Szczecina, 2 do Pątnowa, 1 do Tarnowskich Gór, 1 do Kępna, 1 do Częstochowy oraz 1 do Krakowa.

Dostępność

Kościół otwarty codziennie.

Źródła, informacje w Internecie

• Ciekliński Z., Zabytki ziemi wieluńskiej, Łódź 1963;
• Hohensee-Ciszewska H., Wolff B., Powiat wieluński [w:] Katalog zabytków sztuki w Polsce: województwo łódzkie, pod red. J. Łozińskiego,  t. II, z. 12;
• Olejnik T., Leksykon miasta Wielunia, Wieluń 2007;
• Olejnik T., Wieluń. Dzieje miasta, Piotrków Trybunalski 2003;
• Olejnik T., Wieluń i okolice, Łódź 1980;
• www.adiec.czest.niedziela.pl/parafie/p_wielun_nawiedzenia_najsw_maryi_panny.php;
• www.it-jura.pl/pl/klasztor.php?go=wielun2;
• www.miastowielun.ovh.org/zabytki.php?str=Kosciol%20Bozego%20Ciala;
• www.old.ziemialodzka.pl/31_wielun_augustianie.htm;
• www.um.wielun.pl/index.php?page=kosciol-bozego-ciala.

Właściciel, zarządzający

Parafia rzymsko-katolicaka w Wieluniu.