Relikt kolegiaty pw. św. Michała Archanioła i Nawiedzenia NMP w Wieluniu

Namacalnym dowodem wielowiekowej historii Wielunia są ruiny fundamentów XIII-wiecznej murowanej kolegiaty pw. św. Michała Archanioła i Nawiedzenia NMP, które swoim majestatem sprawiają, iż podróż w czasie do średniowiecznego miasta staje się możliwa.

Opis

Pierwotnie kościół pw. św. Michała Archanioła był obiektem drewnianym. Prawdopodobnie w XIV w. został on przebudowany na nowo przy użyciu kamienia wapiennego. Świątynia była orientowana, jednonawowa z pojedynczą o wysokości ok. 30 m wieżą od strony zachodniej. Prezbiterium było wieloboczne. W kolejnych latach dokonywano licznych zmian architektonicznych budowli, m.in. dobudowano zakrystię z kapitularzem, chór oraz dwie nawy boczne (prawdopodobnie w różnych okresach). W XVII w. prezbiterium zostało doposażone w dwie kaplice – Radoszewskich (od południa) i Olszowskich (od północy). Przez wiele lat po dobudowaniu kruchty, gotycki portal wokół głównego wejścia był ukryty przed oczami wiernych. Dopiero w 1927 r. podczas renowacji dokonano jego ponownego odsłonięcia.

Kolegiata wieluńska była imponującą świątynią, która w okresie swojej świetności miała 48,5 m długości i 25,5 m szerokości. Dawniej przy kościele znajdował się cmentarz parafialny, który w XVIII w. został zlikwidowany, a rolę cmentarza parafialnego przejął nowy cmentarz rzymskokatolicki przy obecnej ulicy 3 Maja.
Kolegiata została zniszczona podczas bombardowania w 1939 r. Większość ocalałego wyposażenia z dawnej kolegiaty zostało przeniesione do kościołów pw. Bożego Ciała i św. Józefa (obrazy, rzeźby i tablice) jednakże wiele cennych zabytków ufundowanych przez hojnych darczyńców (m.in. 9 ołtarzy, srebrny relikwiarz z 1510 r., XVI-wieczne obrazy) utracono bezpowrotnie.
Obecnie w miejscu dawnej kolegiaty znajdują się nadbudowane fundamenty oraz pomnik upamiętniający dramatyczne wydarzenia z 1 września 1939 r.  Współcześnie w miejscu tym odbywają się uroczystości kościelne i patriotyczne.

Data lub czas powstania

XIII w.

Prawdopodobnie wraz z lokacją miasta w latach 80. XIII w.

Materiał budowlany

Obiekt murowany z kamienia wapiennego.

Historia

Najstarszy obiekt sakralny w Wieluniu powstał prawdopodobnie pod koniec XIII w. Jego położenie w pobliżu miejskiego rynku, świadczy o tym, iż budowano go niedługo po lokowaniu miasta. Pierwsze źródła pisane wspominają o świątyni już w 1308 r. Do początków XV w. niewiele wiadomo o tym jak wyglądała i ile razy była rozbudowywana. Przypuszcza się, iż był to obiekt jednonawowy, drewniany lub z kamienia. Znamienną datą w historii kościoła był rok 1414, w którym to zapadła decyzja o przeniesieniu, do rosnącego na znaczeniu Wielunia, kolegiaty z pobliskiej Rudy. Pięć lat później, w 1419 r. za sprawą arcybiskupa gnieźnieńskiego Mikołaja Trąby, decyzja o uczynieniu kolegiatą kościoła pw. św. Michała Archanioła stała sie faktem. Wraz z poniesieniem rangi świątyni nadano jej drugie wezwanie, również odziedziczone po rudzkiej kolegiacie – Nawiedzenia Najświętszej Marii Panny, oraz dokonano przebudowy dodając nawy boczne. Kolegium kanoników tworzące kapitułę wybrało wieluńską kolegiatę na swoją siedzibę w 1469 r. czyniąc jej swoiste wyróżnienie w całej diecezji. Świątynia, oprócz roli sakralnej, pełniła także funkcje polityczne – zwoływano w niej synody biskupów, sejmiki ziemskie, wydawano edykty oraz ogłaszano ważne dla stanu szlacheckiego i mieszkańców miasta wieści. Wielu znamienitych ziemian zostało pochowanych w podziemnych kryptach kolegiaty lub było fundatorami kaplic i tablic nagrobnych (m.in. Olszowscy i Radoszewscy). Sama świątynia uchodziła za dość zamożną na tle innych obiektów sakralnych na ziemiach polskich, czego wyrazem było posiadanie licznych dóbr i nadań ziemskich.
Na przestrzeni XVI−XVIII w. kolegiata była kilkakrotnie przebudowywana, co było głównie związane z pożarami jakie nawiedzały miasto oraz samą świątynię. Status kościoła farnego kolegiata uzyskała w 1820 r., jednakże cztery lata później, utraciła status kolegiaty. Wielki pożar miasta z 1858 r. i straty jakie spowodował sprawiły, iż konieczne stały się gruntowne prace renowacyjne. W 1859 r. odbudowano zniszczoną wieżę, na której umieszczono trzy dzwony (1862 r.), wymieniono dach, powstała sygnaturka oraz ogrodzenie świątyni. W kolejnych latach dobudowano barokowe hełmy (1888 r.), a w 1893 r. wieża wzbogaciła się o nowy zegar. W 1927 r. podczas prac renowacyjnych ujawniono cenne malowidła pochodzące z II poł. XIV w. oraz dokonano odsłonięcia kamiennego portalu w stylu gotyckim. Dramatycznym w skutkach wydarzeniem dla losów świątyni był wybuch II wojny światowej i bombardowanie miasta przez siły powietrzne Luftwaffe. Uszkodzona w wyniku nalotu świątynia, decyzją władz okupacyjnych, została w 1940 r. wysadzona w powietrze. Na jej miejscu naziści wznieśli drewniane budynki mające pełnić funkcje pomieszczeń dla urzędników niemieckich (po wojnie obiekty te były wykorzystywane jako budynki szkolne). Badania archeologiczne, jakie przeprowadzono na przełomie lat 80. i 90. XX w. ujawniły fundamenty świątyni oraz liczne pozostałości z poprzednich stuleci świadczące o bogatej historii kolegiaty. Wiele z odnalezionych skarbów znajduje się obecnie w zbiorach Muzeum Ziemi Wieluńskiej. Badania pozowliły na odtworzenie architektonicznych szczegółów budowli i ostatecznie doprowadziły do decyzji o nadbudowaniu fundamentów i utworzeniu miejsca pamięci – pomnika przypominającego o okrucieństwach nazistowskich nalotów z 1 września 1939 r.

Ciekawostki

Zegar umieszczony na wieży kolegiaty w 1893 r. został usunięty przed jej zniszczeniem w 1940 r. i przeniesiony do ratusza miejskiego, gdzie możemy go podziwiać do dnia dzisiejszego.

Położenie obiektu

Obiekt zlokalizowany jest w historycznym centrum miasta, u zbiegu ulic Królewskiej i Sienkiewicza.  Dojazd od strony południowej z dróg krajowych nr 43 i 45 ulicą Sienkiewicza.

Dostępność

Obiekt dostępny bez ograniczeń.